Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài: Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp theo)

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài: Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp theo)

1. Chào mừng quý thầy, cô về dự giờ
2. Kiểm Tra Bài Cũ Khi nào người ta dùng hàm ý ? A: Khi không muốn nói thẳng B: Muốn người nghe không hiểu C: Muốn gây sự chú ý D: Muốn chấm dứt cuộc thoại
3. Kiểm Tra Bài Cũ Nghĩa tường minh là phần thông báo ? A: không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ Trong câu B: được suy ra từ nghĩa hàm ý C: được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu D: được diễn đạt gián tiếp bằng từ ngữ trong câu
4. Thấy Hưng chuẩn bị đi học, mẹ bảo: “Trời sắp mưa đấy !”. Theo em, mẹ Hưng muốn nhắc nhở bạn ấy điều gì qua câu nói ấy ? A. Mang áo mưa đi ! B. Lấy xe đạp mà chạy ! C. Đội mũ bảo hiểm vào ! D. Đừng đi học nữa !
5. TIẾNG VIỆT: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tt) I. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý: 1. Ví dụ: SGK – Ngữ văn - Tr 90.
6. Chị Dậu vừa nói vừa mếu: - Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh ngang tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc: - U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con. (Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
7. Người nói: Chị Dậu Người nghe: Cái Tí Câu: “Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.” HÀM Ý: Sau bữa ăn này, con không còn được ở nhà thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con. Cái Tí chưa hiểu được Cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói được hàm ý trong của mẹ, vì em đã hỏi câu nói của mẹ chưa ? Chi tiết nào lại mẹ “Vậy thì bữa cho em biết điều sau con ăn ở đâu ?” đó ?
8. Câu “Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.” HÀM Ý: Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí đã hiểu được hàm Cái Tí đã hiểu được ý trong câu nói thứ hai hàm ý trong câu nói của mẹ. Điều này được thứ 2 của chị Dậu chưa ? Chi tiết nào thể hiện qua hành động cho em biết điều “giãy nảy” và câu nói đó? trong tiếng khóc của em “U bán con thật đấy ư ?”
9. THẢO LUẬN (2 phút): Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với cái Tí là “Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài” mà phải dùng hàm ý ? Việc chị Dậu dùng hàm ý ở đây nhằm mục đích gì ? Vì phải bán con là việc làm đau lòng nên chị Dậu không dám nói thẳng để tránh đụng chạm đến nỗi đau của mình và cũng là để giảm nỗi đau khổ cho con.
10. ĐIỀU KIỆN ĐỂ SỬ DỤNG HÀM Ý Vậy, để sử Người dụng hàm nói ý, điều kiện (người viết) cần phải có phải có trước tiên ý thức là gì ? đưa hàm ý vào câu nói.
11. Trong cuộc đối Vì cái Títhoại chưa giữa hiểu chị được Dậu hàm ý trongvới cái câu Tí, nói vì saothứ nhất củachị chị Dậu Dậu. phải dùng hàm ý đến hai lần?
12. ĐIỀU KIỆN ĐỂ SỬ DỤNG HÀM Ý Người Người Điều kiện nói nghe thứ hai cần (người (người viết) đọc) phải có khi phải có phải sử dụng ý thức có hàm ý là gì ? đưa năng hàm ý lực vào giải câu đoán nói. hàm ý.
13. TIẾNG VIỆT: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (tt) I. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý: 1. Ví dụ: SGK/90. 2. Ghi nhớ: SGK/91. Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây: - Người nói (người viết) phải có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe (người đọc) phải có năng lực giải đoán hàm ý.
14. Tìm câu có chứa hàm ý trong đoạn hội thoại sau và cho biết hàm ý đó là gì ? Hưng ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi thăm Bà Ngoại rồi. Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem nha. Ừ, như vậy nhé.
15. II. LUYỆN TẬP: 1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu BT 1: SGK/91 ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của Câu a) người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ – Người nói: điều đó? Anh thanh niên a) – Anh nói nữa đi. – Ông giục. – Người nghe: – Báo cáo hết ! – Người con trai vụt trở lại Ông hoạ sĩ và cô kĩ sư giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Còn hai – Hàm ý của câu in đậm: Mời bác và cô vào uống mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã nước. ngấm rồi đấy. – Hai người nghe đều Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính hiểu hàm ý đó. Chi tiết “Ông theo liền anh thanh người hoạ sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên niên vào trong nhà” và vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi “ngồi xuống ghế” chứng tỏ điều đó. ngồi xuống ghế. (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
16. 1. Người nói, người nghe những câu in đậm II. LUYỆN TẬP: dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu BT1: SGK/91 ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ Câu b) điều đó? – Người nói: b) – [ ] Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn Anh Tấn cần quái gì đến các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. – Người nghe: Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất. Chị hàng đậu( ngày trước) – Có gì đâu mà sang trọng ! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để – Hàm ý của câu in đậm: – Ái chà ! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo không Chúng tôi không thể sang trọng ? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là cho được. ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không – Người nghe hiểu hàm ý sang trọng ? Hừ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu! đó. Chi tiết “Thật là càg Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm giàu có càng không dám miệng, đứng trầm ngâm. rời một đống xu ! Càng không dám rời một đồng – Ôi dào ! Thật là càng giàu có càng không dám rời xu lại càng giàu có !” một đồng xu ! Càng không dám rời một đồng xu lại càng giàu có ! chứng tỏ điều đó. (Lỗ Tấn, Cố Hương)
17. II. LUYỆN TẬP: 1. Người nói, người nghe những câu BT1: SGK/91 in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý Câu c) của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe – Người nói: có hiểu hàm ý của người nói không? Thuý Kiều Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó? – Người nghe: Hoạn Thư c) Thoắt trong nàng đã chào thưa: – Hàm ý của câu in đậm 1: “Tiểu thư cũng có bây giờ tới đây ! Quyền quí như tiểu thư Đàn bà dễ có mấy tay, mà cũng có lúc phải đến trước “Hoa Nô” này ư? Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan ! – Hàm ý của câu in đậm 2: Dễ dàng là thói hồng nhan, Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng. Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.” – Người nghe hiểu hàm ý Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu, đó. Chi tiết “Hoạn Thư Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca. hồn lạc phách xiêu - Khấu đầu dưới trướng liệu điều (Nguyễn Du, Truyện Kiều) kêu ca .” chứng tỏ điều đó.
18. II. LUYỆN TẬP: 2. Hàm ý của câu in đậm dưới đây là BT2: SGK/92 gì? Vì sao em bé không nói thẳng mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng – Hàm ý của câu in đậm : hàm ý có thành công không? Vì sao? Chắt nước giùm để cơm khỏi nhão. Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên: – Bé Thu không nói thẳng - Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái ! – Nó cũng lại mà phải sử dụng hàm ý vì nói trỏng. trước đó em đã nói thẳng rồi nhưng không có hiệu Tôi lên tiếng mở đường cho nó: quả nên bực mình. Hơn - Cháu phải gọi “Ba chắt nước dùm con”, phải nữa lần nói thứ hai này có nói như vậy. thêm yếu tố thời gian bức bách(để lâu cơm sẽ nhão) - Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên: – Việc sử dụng hàm ý - Cơm sôi rồi, nhão bây giờ ! không thành công. Vì “Anh Sáu vẫn ngồi im”, - Anh Sáu vẫn ngồi im [ ]. tức là anh tỏ ra không (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà) cộng tác với bé Thu.
19. II. LUYỆN TẬP: 3. Hãy điền vào lượt lời của B trong BT3: SGK/92 đoạn hội thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối. A: Mai về quê với mình đi ! B: Tiếc quá, mai mình A: Mai về quê với mình đi! cùng ba mẹ về thăm B: / / ngoại rồi. A: Đành vậy.
20. II. LUYỆN TẬP: 4. Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua BT4: SGK/92 việc ông so sánh“hi vọng” với “con đường” trong các câu “hi vọng” giống như “con đường” sau: Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng như Nếu Đi mãi những con đường trên mặt đất; cố gắng thì thành kì thực trên mặt đất vốn làm gì thực hiện đường có đường. Người ta đi mãi thì thì có thể thành đường thôi. (Lỗ Tấn, Cố hương) đạt được hi vọng
21. II. LUYỆN TẬP: BT5: SGK/93 5. Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ “Mây và sóng” của Ta-go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
22. Mẹ ơi, trên mây có người gọi con Trong sóng có người gọi con: “Bọn tớ chơi từ khi thức dậy đến “Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng lúc chiều tà. hôn. Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà Bọn tớ chơi với bình minh vàng, không biết từng đến nơi nao” bọn tớ chơi với vầng trăng bạc” Con hỏi: “Nhưng làm thế nào Con hỏi: “Nhưng làm thế nào mình ra ngoài mình đó được?” lên đó được?” Họ đáp :“Hãy đến nơi tận cùng Họ nói: “Hãy đến rìa biển cả, nhắm nghiền trái đất, đưa tay lên trời, cậu sẽ mắt lại, cậu sẽ được làn sóng nâng đi”. được nhấc bổng lên tận tầng Con bảo: “Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở mây” nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được?” “Mẹ mình đang đợi ở nhà” -con bảo- “Làm sao có thể rời mẹ Thế là họ mỉm cười, nhảy múa lướt qua. mà đến được?” Nhưng con biết trò chơi khác hay hơn. Thế là họ mỉm cười bay đi. Nhưng con biết có trò chơi thú vị Con là sóng và mẹ sẽ là bến bờ kì lạ, hơn mẹ ạ. Con là mây và mẹ sẽ là trăng Con lăn, lăn, lăn mãi rồi sẽ cười văng vỡ Hai bàn tay con ôm lấy mẹ, và mái tan vào lòng mẹ. nhà ta sẽ là bầu trời xanh thẳm Và không ai trên thế gian này biết mẹ con ta ở chốn nào
23. II. LUYỆN TẬP: 5. Tìm những BT5: SGK/93 câu có hàm ý mời mọc hoặc Những câu có Những câu có từ chối trong hàm ý mời mọc hàm ý từ chối các đoạn đối -““KhôngBọn tớ biếtca hát có từai -“Mẹ mình đang đợi ở thoại giữa em sángmuốn sớm đi chơi cho với đến nhà”, “Làm sao có bé với những hoàngbọn tớ hôn.không?” Bọn tớ thể rời mẹ mà đến người ở trên ngao du nơi này nơi được”. mây và sóng nọ mà không biết (trong bài thơ từng đến nơi nao” “Mây và sóng” -“Bọn tớ chơi từ khi của Ta-go). Hãy thức dậy cho đến viết thêm vào lúc chiều tà. Bọn tớ -“Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà”, mỗi đoạn một chơi với bình minh câu có hàm ý vàng, bọn tớ chơi “Làm sao có thể rời -“Chơi với bọn tớ mời mọc rõ với vầng trăng bạc.” mẹ mà đi được” thích lắm đấy !” hơn.
24. Nghĩa hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
25. HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC Ở NHÀ - Ghi nhớ (SGK/91), học bài. -Tập viết đoạn văn tự sự có sử dụng hàm ý. - Soạn bài “Tổng kết văn bản nhật dụng” (SGK/94).
26. Chúc các thầy, cô giáo mạnh khỏe và thành đạt CHÚC CÁC EM H Ọ C S IN H C H Ă M N G O A N , H Ọ C G I Ỏ I !