Giáo án Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 124: Văn bản "Nói với con" - Đào Thị Chinh

Nội dung text: Giáo án Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 124: Văn bản "Nói với con" - Đào Thị Chinh

1.  Giáo án dự thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh môn Ngữ văn 9 Ngày soạn: 26/ 2/ 2013. Ngày dạy : / 3/ 2013. Tuần 26- Tiết 124- Văn bản : NÓI VỚI CON (Tiết 2) (Y Phương ) A- Mục tiêu bài học: Học xong bài này học sinh có được: 1- Kiến thức. - Cảm nhận được sức sống mạnh mẽ, bền bỉ của dân tộc mình qua lời thơ của Y Phương. - Tình cảm thắm thiết của cha mẹ đối với con cái. - Tình yêu và niềm tự hào về vẻ đẹp, sức sống mãnh liệt của quê hương. - Hình ảnh và cách diễn đạt độc đáo của tác giả trong bài thơ. 2- Kĩ năng. - Đọc- hiểu văn bản trữ tình. - Bước đầu hiểu được cách diễn tả độc đáo, giàu hình ảnh cụ thể, gợi cảm của thơ ca miền núi. 3- Thái độ. - Trân trọng, tự hào về tình cảm gia đình, con người quê hương. B- Chuẩn bị: - GV : Kế hoạch bài học, máy chiếu, bút dạ, hình ảnh minh họa - HS: Học bài cũ, chuẩn bị bài theo câu hỏi SGK. C- Phương pháp: Nêu vấn đề, thuyết trình, vấn đáp, học theo nhóm, dùng lời có nghệ thuật D- Tổ chức các hoạt động dạy- học. Hoạt động 1: Ổn định tổ chức: 1 phút. Hoạt động 2: Kiểm tra bài cũ : - Mục tiêu: Gợi nhớ, khắc sâu kiến thức đã học tiết 1 bài Nói với con; tạo tâm thế và định hướng chú ý cho HS - Phương pháp: Vấn đáp. - Thời gian: 5 phút. Em hãy đọc thuộc lòng đoạn 1 bài thơ “ Nói với con” của Y Phương? Trình bày cảm nhận của em về những câu thơ sau: “Chân phải bước tới cha Chân trái bước tới mẹ Một bước chạm tiếng nói Hai bước tới tiếng cười” Hoạt động 3: Tổ chức dạy học bài mới: - Mục tiêu: Phân tích để hiểu giá trị nội dung và nghệ thuật bài thơ.  Đào Thị Chinh – Giáo viên trường THCS Đào Dương-Ân Thi Trang: 3
2.  Giáo án dự thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh môn Ngữ văn 9 - Phương pháp: Nêu vấn đề, thuyết trình, vấn đáp, học theo nhóm, phân tích chi tiết, bình giảng. - Thời gian: 35 phút. * Giới thiệu bài: Không chỉ nói với con về cội nguồn sinh dưỡng, mong con biết yêu quý, trân trọng gia đình và quê hương, người cha còn nói với con về những đức tính của người đồng mình và gửi vào đó lời dặn dò, mong muốn. Chúng ta cùng tìm hiểu đoạn 2 của bài thơ để thấy rõ điều đó. Trước khi tìm hiểu, cô giới thiệu với các em một số hình ảnh về cuộc sống và con người vùng núi cao Cao Bằng. Em cảm nhận được điều gì về con người và cuộc sống ở đây ? Và bây giờ chúng ta cùng tìm hiểu xem Y Phương nói về họ như thế nào. * Nội dung dạy học: I. Đọc và tìm hiểu chung: II. Phân tích: 1/ Nói với con về cội nguồn: 2/ Nói với con về đức tính của người đồng mình và mong ước của cha. ? Đoạn 2 của bài thơ có thể chia làm mấy - 2 phần: phần? ? Hãy xác định giới hạn và nội dung từng + Phần 1: " Người đồng mình Không phần? lo cực nhọc" + Phần 2: “ Người đồng mình thô sơ da thịt”-> “ Nghe con”. (Mỗi phần đều có lời cha nói với con về đức tính của người đồng mình và lời dặn dò, mong ước của người cha). a- Phần 1: Người đồng mình thương lắm con ơi Cao đo nỗi buồn Xa nuôi chí lớn Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn Sống trên đá không chê đá gập ghềnh Sống trong thung không chê thung nghèo đói Sống như sông như suối Lên thác xuống ghềnh Không lo cực nhọc. * Nói với con về đức tính của người  Đào Thị Chinh – Giáo viên trường THCS Đào Dương-Ân Thi Trang: 4
3.  Giáo án dự thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh môn Ngữ văn 9 đồng mình: - Quan sát vào phần 1 của đoạn thơ. Mở đầu phần một Y Phương viết: Người đồng mình thương lắm con ơi/ Cao đo nỗi buồn/ Xa nuôi chí lớn. ? Nhận xét cách nói của Y Phương ở - Cách nói ngắn gọn, khác lạ: Mượn cái những câu thơ này ? cụ thể để nói cái trừu tượng, lấy chiều ? Theo em khác lạ ở chỗ nào? cao và độ xa để đo nỗi buồn và ý chí. ? Em hiểu người đồng mình “buồn” vì + Người đồng mình buồn vì chưa làm điều gì ? cho quê hương phát triển giàu mạnh như những vùng quê khác. ? “Chí lớn” của người đồng mình được nói + Người đồng mình có ý muốn và quyết tới ở đây là gì ? tâm đạt được những điều tốt đẹp trong tương lai. ? Em đánh giá như thế nào về người đồng -> Người đồng mình có khát vọng lớn mình qua nỗi buồn và chí lớn đó ? lao. - GV bình: Khát vọng của họ rất đáng trân trọng. Họ luôn muốn vươn tới những điều tốt đẹp, muốn làm cho quê hương phát triển giàu mạnh như những vùng quê khác nhưng trong điều kiện hiện tại họ chưa thể thực hiện được khát vọng đó nên họ buồn là điều dễ hiểu. Đó không phải là nỗi buồn cơm áo, gạo tiền thường nhật mà là nỗi buồn lớn lao. - Yêu cầu h/s quan sát tiếp vào những dòng thơ: “ Sống trên đá không chê nghèo đói”. ? Nhận xét về những hình ảnh “ đá”, - Những hình ảnh đa nghĩa: “đá”, “ thung” ? “ thung”: - Trước hết những từ ngữ này phản ánh + Phản ánh đặc điểm vùng miền nơi được điều gì ? người đồng mình sinh sống. - Đằng sau lớp nghĩa thực đó, những hình + Ẩn dụ cho những điều kiện sống còn ảnh này còn là ẩn dụ cho điều gì ? nhiều khó khăn, vất vả. - GV bình: Và đó là một thực tế không thể phủ nhận. Bởi đặc điểm vùng miền nên người đồng mình phải sống trên những triền đá cheo leo hay sống trong những thung lũng luôn tiềm ẩn những mối đe dọa. Vì thế, người đồng mình rất khó tìm  Đào Thị Chinh – Giáo viên trường THCS Đào Dương-Ân Thi Trang: 5
4.  Giáo án dự thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh môn Ngữ văn 9 thấy những điều kiện thuận lợi cho cuộc mưu sinh. Nhưng trong điều kiện ấy người đồng mình vẫn sống như thế nào. Để trả lời cho câu hỏi đó, các em hãy chú ý vào cụm từ “không chê”. - Cách nói phủ định để khẳng định: ? Đây là cách nói như thế nào ? “ không chê”( không chê đá gập ghềnh, Với cách nói đó nhà thơ đã khẳng định không chê thung nghèo đói): khẳng định điều gì? thái độ sống gắn bó thủy chung. ? Với những hình ảnh thơ đa nghĩa và -> Người đồng mình sống vất vả nhưng cách nói phủ định ấy, Y Phương đã làm bền bỉ gắn bó với quê hương cho dẫu nổi bật phẩm chất nào của người đồng quê hương còn nhiều đói nghèo cực mình ? nhọc. Yêu cầu HS quan sát vào 3 dòng thơ cuối: ? Những thủ pháp nghệ thuật nào được sử dụng trong 3 dòng thơ cuối ? - Chú ý vào các từ “thác”, “ghềnh” ? Hình ảnh này biểu trưng cho - Hình ảnh ẩn dụ “ thác”, “ ghềnh” : điều gì ? biểu trưng cho những gian nan, thử - Em còn nhận thấy biện pháp tu thách. từ nào nữa ? - Hình ảnh so sánh “ Sống như sông Tác dụng của biện pháp so sánh này ? như suối / lên thác xuống ghềnh / Không lo cực nhọc” : Cụ thể hóa cách sống - GV bình: Nếu như sông, suối trong mạnh mẽ, khoáng đạt. dòng chảy tự nhiên bao giờ cũng gặp nhiều ghềnh thác và phải có một sức chảy dẻo dai, mãnh liệt mới có thể hòa được vào biển lớn thì người đồng mình cũng vậy, mạnh mẽ và khoáng đạt, người đồng mình đã vượt qua bao gian nan thử thách để đạt đến đích của cuộc sống. - Theo em, từ ngữ nào lặp lại cách nói phủ định để khẳng định ở trên ? Dụng ý của sự lặp lại đó ? - Cách nói phủ định được lặp lại: “ ? Bằng những thủ pháp nghệ thuật trên, Y không lo”( không lo cực nhọc) : Khẳng Phương đã khẳng định đức tính nào nữa định rõ hơn về ý chí, niềm tin. của người đồng mình ? -> Người đồng mình sống mạnh mẽ, khoáng đạt biết chấp nhận khó khăn Quan sát lại toàn bộ phần 1: thử thách và vượt qua nó bằng nghị lực và niềm tin của mình. ? Nhận xét việc sử dụng từ “sống” và tác  Đào Thị Chinh – Giáo viên trường THCS Đào Dương-Ân Thi Trang: 6
5.  Giáo án dự thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh môn Ngữ văn 9 dụng của nó trong việc biểu đạt ý thơ? - Điệp ngữ “ sống” đứng đầu ba dòng thơ liên tiếp (Sống trên đá , Sống trong thung , Sống như sông như suối ), khiến lời thơ là lời khẳng định về cách sống, về lẽ sống chân chính của con người: Đó là cách sống bền bỉ, gắn bó thủy chung; là cách sống mạnh mẽ, khoáng đạt, tự tin, dám đối mặt với khó khăn, thử thách như một lẽ tự nhiên của cuộc sống. ? Quan sát lại toàn bộ phần 1 và nhận xét về cách thể hiện niềm mong muốn của * Nói với con niềm mong muốn: người cha? - Lồng ghép niềm mong muốn vào ngay những câu thơ nói về người đồng mình: vừa để con cảm nhận được vẻ đẹp của ? Từ việc nói với con về đức tính của người đồng mình vừa thể hiện niềm người đồng mình, người cha mong muốn mong muốn một cách tự nhiên. điều gì? => Muốn con phải biết sống nghĩa tình, thủy chung với quê hương, biết chấp nhận và vượt qua thử thách bằng ý chí và niềm tin của mình. b/ Phần 2: Người đồng mình thô sơ da thịt Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương Còn quê hương thì làm phong tục. Con ơi tuy thô sơ da thịt Lên đường Không bao giờ nhỏ bé được Nghe con. * Nói với con về đức tính của người ? Trong 2 câu thơ “Người đồng mình thô đồng mình: sơ da thịt / Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con”, Y Phương đã sử dụng cặp hình ảnh nào để nói về người đồng mình? ? Hai hình ảnh này có mối quan hệ với - Sử dụng cặp hình ảnh có mối quan nhau như thế nào? hệ đối ứng: “ thô sơ da thịt”- “ chẳng ? Hãy chỉ rõ mối quan hệ đối ứng đó? nhỏ bé”. - Em hiểu thế nào về hình ảnh “thô + “thô sơ da thịt”: Vẻ ngoài giản dị, sơ da thịt” ? mộc mạc.  Đào Thị Chinh – Giáo viên trường THCS Đào Dương-Ân Thi Trang: 7
6.  Giáo án dự thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh môn Ngữ văn 9 - “chẳng nhỏ bé” nghĩa là thế nào? + “ chẳng nhỏ bé”: không nhỏ bé về tâm hồn, ý chí, mong ước ? Với hình ảnh đối ứng này, Y Phương -> Người đồng mình giản dị, mộc mạc khẳng định được phẩm chất nào của người nhưng giàu chí khí, niềm tin, nghị lực. đồng mình ? ? Để nói tới phẩm chất khác của người đồng mình, trong hai câu thơ “Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương / Còn quê hương thì làm phong tục”, Y Phương đã sử dụng cặp hình ảnh nào? ? Hai hình ảnh này có mối quan hệ như thế nào với nhau? - Sử dụng cặp hình ảnh có mối quan hệ qua lại: “ tự đục đá kê cao quê hương”, “ quê hương thì làm phong tục - Em hiểu gì về người đồng mình qua + “ tự đục đá kê cao quê hương”: hình ảnh “tự đục đá kê cao quê hương” ? Người đồng mình tự nguyện, tự lực xây - Người đồng mình xây dựng quê hương dựng và phát triển quê hương. còn quê hương có ý nghĩa như thế nào với + “ quê hương thì làm phong tục”: Quê người đồng mình ? hương là nơi nuôi dưỡng người đồng mình về tâm hồn và lối sống. ? Em nhận thấy phẩm chất nào nữa của -> Người đồng mình cần cù, chủ động, người đồng mình qua 2 hình ảnh có tính sáng tạo xây dựng quê hương, làm nên chất bắc cầu, qua lại này ? quê hương với truyền thống, với phong tục tập quán tốt đẹp. - GV bình: Cho dù điều kiện hoàn cảnh thực tế không hề thuận lợi, còn nhiều khó khăn, vất vả nhưng người đồng mình vẫn tự nguyện đem hết khả năng của mình để đưa quê hương phát triển. Và khi đó cuộc sống cộng đồng sẽ đem lại cho mỗi cá nhân bầu không khí đậm chất nhân văn mà phong tục chính là bầu không khí đó. Như vậy đôi câu thơ đã thể hiện rất rõ mối quan hệ bắc cầu giữa cá nhân với cộng đồng: Mỗi cá nhân chỉ cần cố gắng hết sức mình vì cuộc sống cộng đồng thì đổi lại, cuộc sống cộng đồng sẽ đem lại cho họ những điều tốt đẹp. * Nói với con niềm mong muốn: Quan sát lại toàn bộ phần 2: ? Hãy đọc những dòng thơ thể hiện niềm mong muốn của người cha.  Đào Thị Chinh – Giáo viên trường THCS Đào Dương-Ân Thi Trang: 8
7.  Giáo án dự thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh môn Ngữ văn 9 ? Cách thể hiện niềm mong muốn có gì - Tách riêng những dòng thơ để nhấn khác với ở phần 1 ? mạnh niềm mong muốn và khiến con phải ghi nhớ sâu sắc. ? Cụm từ “lên đường” ở đây được dùng - Hình ảnh ẩn dụ “lên đường”: gợi suy với nghĩa nào ? nghĩ sâu xa về con đường đời, về cuộc sống ? Việc nhắc lại 2 cụm từ “ thô sơ da thịt” - Nhắc lại 2 hình ảnh “thô sơ da thịt” và “nhỏ bé” trong thế tương quan đối lập và “nhỏ bé” trong thế đối lập: Khẳng có tác dụng gì? định con là người đồng mình, vậy nên trong đường đời con phải sống như người đồng mình, không được nhỏ bé về ý chí, niềm tin và nghị lực. - Lời thơ giản dị nhưng hàm chứa ? Nhận xét về lời thơ ? dụng ý sâu xa : + Vừa là lời nhắn nhủ thân thương, trìu mến. + Vừa là mệnh lệnh nghiêm khắc đối với con. ? Với cách nói ấy, người cha mong muốn => Người cha mong muốn con biết tự con điều gì ? hào với truyền thống quê hương và cần tự tin, vững bước trên đường đời. ? Vận dụng kĩ năng tổng hợp, hãy khái * Tóm lại: quát : - Đoạn 2 của bài thơ trước hết là - Những đức tính của người đồng mình người cha nói với con về những đức trong lời cha nói với con ở toàn bộ đoạn tính của người đồng mình: 2? + Người đồng mình sống vất vả nhưng có khát vọng lớn lao, có sức sống mạnh mẽ, bền bỉ gắn bó với quê hương. + Người đồng mình giản dị mộc mạc nhưng giàu niềm tin, không nhỏ bé về tâm hồn, ý chí, mong ước xây dựng quê - Điều lớn lao nhất mà người cha muốn hương. truyền cho con qua những lời này là gì? - Người cha muốn truyền cho con niềm tự hào và sự tự tin để con bước vào đời. III- Tổng kết. ? Trên cơ sở những điều đã phân tích, em 1- Nghệ thuật. hãy tổng hợp những nét đặc sắc về nghệ - Thể thơ tự do không bị gò bó bởi câu thuật của bài thơ? chữ. - Giọng điệu thơ thiết tha, trìu mến, ấm áp. - Cách diễn đạt của thơ ca miền núi (vừa  Đào Thị Chinh – Giáo viên trường THCS Đào Dương-Ân Thi Trang: 9
8.  Giáo án dự thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh môn Ngữ văn 9 cụ thể, mộc mạc vừa có tính khái quát, giàu chất thơ) ? Với những đặc sắc về nghệ thuật trên, 2- Nội dung - ý nghĩa: bài thơ đã thể hiện được nội dung nào? - Mượn lời nói với con, Y Phương đã thể hiện tình cảm gia đình ấm cúng, ca ngợi truyền thống cần cù, sức sống mạnh mẽ của quê hương và dân tộc mình. - Bài thơ giúp ta hiểu thêm về sức sống, về vẻ đẹp tâm hồn của một dân tộc miền núi, gợi nhắc tình cảm gắn bó với truyền thống, với quê hương và ý chí vươn lên trong cuộc sống. ? Ta hiểu gì về Y Phương qua bài thơ -> Y Phương là một con người giàu tình Nói với con? cảm, biết trân trọng những vẻ đẹp truyền thống . Hoạt động 4: Luyện tập, củng cố: - Mục tiêu: HS biết khái quát hóa, liên hệ để khắc sâu kiến thức vừa học. - Phương pháp: Lập sơ đồ tư duy. - Thời gian: 5 phút. ? Với từ khóa “ NÓI VỚI CON”, hãy hệ thống hóa giá trị nội dung, nghệ thuật của bài thơ bằng một sơ đồ tư duy + GV khái quát lần lượt bằng sơ đồ tư duy. + GV chốt: Như vậy cảm xúc thơ đi từ tình cảm gia đình mà mở rộng ra tình cảm quê hương; từ những kỉ niệm gần gũi, thiết tha mà nâng lên thành lẽ sống. Chủ đề của bài thơ được bộc lộ, dẫn dắt một cách tự nhiên, có tầm khái quát nhưng vẫn thấm thía. Hoạt động 5: Hướng dẫn các hoạt động tiếp nối: 1' - Học thuộc lòng bài thơ. - Phân tích để thấy rõ giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật bài thơ. - Làm bài luyện tập(sgk) - Chuẩn bị bài : Mây và sóng.  Đào Thị Chinh – Giáo viên trường THCS Đào Dương-Ân Thi Trang: 10