Sáng kiến kinh nghiệm Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường trung học cơ sở

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường trung học cơ sở

1. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS MÃ SKKN (Dùng cho HĐ chấm của Sở) SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM VAI TRÒ CỦA NGƯỜI QUẢN LÝ TRONG VIỆC THÚC ĐẨY PHONG TRÀO TỰ LÀM THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Lĩnh vực: Quản lý NĂM HỌC 2014 - 2015 1/23
2. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) tiếp tục khẳng định Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, xác định rõ “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục - đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân người học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học”. Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội. Để thực hiện được Nghị quyết TW 8, một trong những nội dung cần tiếp tục thực hiện là Nghị quyết 40/2000/QH 10 (Quốc hội khoá X) về đổi mới giáo dục là: “Đổi mới nội dung chương trình, sách giáo khoa, phương pháp dạy và học phải được thực hiện đồng bộ với việc nâng cấp và đổi mới trang thiết bị dạy học (TBDH). TBDH là một trong những phương tiện dạy học, một nhân tố đầu vào có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy và học. Đổi mới PPDH luôn gắn liền với việc tăng cường các phương tiện dạy học cả về số lượng và chất lượng. TBDH là một trong những thành tố không thể thiếu để hỗ trợ GV thực hiện đổi mới PPDH nhằm nâng cao hiệu quả quá trình dạy học với tất cả cac môn học, đặc biệt là các môn khoa học thực nghiệm. Thiết bị dạy học nói chung và thiết bị dạy học tự làm (TBDHTL) nói riêng tác động tích cực đến quá trình dạy học. Thiết bị dạy học tự làm được giáo viên (GV) và học sinh (HS) tìm tòi thu thập, tự thiết kế do vậy mà còn kích thích sự tìm tòi, từ đó hiểu sâu hơn về kiến thức cho GV và HS. Với bộ môn khoa học tự nhiên, môn khoa học gắn với thực nghiệm, từ thực nghiệm học sinh trải nghiệm và tìm tòi hệ thống hình thành kiến thức của mình. Bởi thế ngoài các thiết bị đã được trang bị việc tự làm thiết bị dạy học của GV và HS cũng chính là một cách thức học tập. Nhà nước đã đầu tư ngân sách trang bị một số lượng lớn TBDH theo Danh mục TBDH tối thiểu cho tất cả các môn học ở trường phổ thông. TBDH được nghiên cứu, sản xuất và cung ứng trong những năm vừa qua đã đáp ứng được cơ 2/23
3. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS bản yêu cầu của việc tổ chức hoạt động dạy – học các môn khoa học tự nhiên ở trường phổ thông. Tuy nhiên qua nhiều năm sử dụng, thực tế một phần TBDH đã bị hao mòn hư hỏng, một số TBDH chưa thực sự phù hợp. Mặt khác TBDH được trang bị là tối thiểu nên vẫn chưa đáp ứng hết nhu cầu của giáo viên và học sinh. Trong thời gian qua nhiều giáo viên và học sinh đã tự làm thiết bị dạy học. TBDH tự làm góp phần khắc phục kịp thời những thiết bị còn thiếu, bổ sung các thiết bị chưa có điều kiện mua sắm, thay thế các thiết bị hư hỏng mất mát, lại phù hợp với tình hình, đặc điểm của đơn vị. TBDH tự làm tiết kiệm được ngân sách nhà nước, góp phần khắc phục tình trạng dạy chay, thực hiện chủ trương đổi mới phương pháp dạy học mà toàn ngành đang triển khai thực hiện. Hiện tác giả đang công tác ở một trường THCS có quy mô nhỏ nằm trong một trong bốn quận nội thành cũ, một thực tế chung là hạn chế về số lượng cũng như chất lượng TBDH được trang bị và thêm khó khăn riêng là một trường ít giáo viên nên hạn chế về sức mạnh tập thể trong sinh hoạt chuyên môn, ít học sinh nên nguồn ngân sách cấp eo hẹp. Từ đó có nhiều khó khăn về sửa chữa, mua sắm bổ sung TBDH – mà đó lại là một trong những yếu tố quan trọng làm nên thành công của các giờ dạy, đáp ứng yêu cầu của đổi mới căn bản toàn diện giáo dục ở trường phổ thông. Nhận thức rõ về điều đó trong nhiều năm qua tập thể cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên của nhà trường đã quan tâm thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học và đã có những thành công đáng kể. Nhiều thiết bị, đồ dùng được mô phỏng trong các tài liệu chính thống phục vụ giảng dạy và học tập của học sinh như sách giáo khoa, sách hướng dẫn giảng dạy đã được giáo viên của nhà trường tự làm và mang lại hiệu quả cao trong giảng dạy nhằm khắc phục sự thiếu thốn về thiết bị dạy học của cả nguyên nhân TBDH chưa đáp ứng hết nhu cầu của giáo viên, TBDH chưa phù hợp, TBDH hao mòn hư hỏng và việc trang bị thêm, trang bị lại còn khó khăn. Đặc biệt việc để thực hiện chỉ đạo về đổi mới căn bản toàn diện về giáo dục sau 2015 sắp tới mục tiêu phát triển năng lực cho người học, đòi hỏi tính sáng tạo ở học sinh điều đó những thiết bị dạy học phải được xây dựng hệ thống phong phú hơn, nhiều loại hình, nhiều dạng với các góc cạnh khai thác cũng như thiết kế, với những việc đã làm của bản thân trên cương vị người quản lý ở một trường THCS đối với công tác lập kế hoạch, tổ chức chỉ đạo đẩy mạnh phong trào tự làm Đồ dùng dạy học tôi xin chia sẻ kinh nghiệm với đề tài ”Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS” 2. Mục đích nghiên cứu Tìm ra biện pháp thúc đẩy việc tự làm TBDH đảm bảo hiệu quả và được đông đảo cán bộ giáo viên hưởng ứng thực hiện một cách bài bản, thực chất. 3/23
4. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS Có hướng đi cho hoạt động tự làm TBDH ở đơn vị công tác của tác giả và có thể chia sẻ với đồng nghiệp. 3. Đối tượng nghiên cứu TBDH, TBDH tự làm phục vụ cho việc dạy và học các môn ở trường THCS 4. Đối tượng thực hiện, khảo sát Cán bộ (cán bộ quản lý trường THCS, nhân viên thiết bị) và giáo viên của trường THCS nơi tác giả công tác. 5. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận: thu thập tư liệu, phân tích, tổng hợp thông tin. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: khảo sát thực tế về thực trạng và nhu cầu sử dụng TBDH của chương trình. - Phương pháp chuyên gia: thẩm định chất lượng TBDH tự làm và xin ý kiến về định hướng phát triển việc tự làm TBDH trong giai đoạn tiếp theo. 6. Thời gian thực hiện Đề tài trên đã được thực hiện tại trường nơi tác giả công tác, đối tượng thực hiện là giáo viên của tổ Tự nhiên 1 (Toán Lý Công nghệ) và tổ Tự nhiên 2 (Hóa Sinh Địa) trong ba năm học liền nhau 2011-2012; 2012-2013; 2013-2014. 4/23
5. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS PHẦN THỨ 2: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Một số vấn đề lý luận về TBDH và TBDH tự làm 1.1. Thiết bị dạy học Tác giả Vũ Trọng Rỹ quan niệm: Thiết bị dạy học hay phương tiện dạy học, đồ dùng dạy học là thuật ngữ chỉ một đối tượng vật chất hoặc một tập hợp đối tượng vật chất mà người giáo viên sử dụng với tư cách là phương tiện điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, còn đối với học sinh thì đó là nguồn tri thức, là phương tiện giúp học sinh lĩnh hội các khái niệm, định luật, thuyết khoa học, hình thành ở họ các kỹ năng, kỹ xảo đảm bảo việc thực hiện mục tiêu dạy họ. Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành danh mục TBDH tối thiểu cho các môn học ở trường phổ thông, trong danh mục có các loại hình tranh ảnh, mô hình, dụng cụ, băng đĩa hình, phần mềm dạy học 1.2. Thiết bị dạy học tự làm Thiết bị dạy học tự làm(TBDHTL) gồm tranh ảnh, bản đồ, mẫu vật, mô hình, dụng cụ thí nghiệm, phần mềm, học liệu do giáo viên và học sinh sưu tầm tìm kiếm, chế tạo mới hoặc cải tiến từ một TBDH đã có trong quá trình dạy học. Tự làm TBDH là một hoạt động có tính nghiệp vụ, phục vụ kịp thời yêu cầu dạy và học của nhà trường, đảm bảo trong một thời gian ngắn, giáo viên có thể tự làm những TBDH mới phù hợp với yêu cầu bài dạy, cũng có thể sáng tạo ra những chi tiết TBDH mới hoặc cải tiến một vài bộ phận của TBDH mà không phải chờ sự cung ứng từ sản xuất công nghiệp. Bằng cách đó mà TBDH tự làm góp phần tăng cường cơ sở vật chất – thiết bị cho nhà trường trong khi nguồn cung cấp chính quy theo ngân sách nhà nước chưa thoả mãn nhu cầu dạy và học. Đẩy mạnh hoạt động tự làm TBDH ở mỗi nhà trường không chỉ có ý nghĩa kinh tế mà còn góp phần đổi mới phương pháp dạy học (PPDH). 1.3. Vai trò của TBDH và thiết bị dạy học tự làm Trong những năm qua, cùng với đổi mới Chương trình giáo dục phổ thông, thiết bị dạy học đã đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học. Từ năm 2005 đến 2009, tất cả các trường phổ thông đã được trang bị đầy đủ các TBDH đảm bảo nhu cầu tối thiểu theo danh mục TBDH đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. Tuy nhiên việc mua sắm bổ sung, thay thế hàng năm các TBDH này hiện gặp một số khó khăn về nguồn cung cấp các thiết bị, các chi tiết lẻ, nguồn kinh phí mua sắm bổ sung và sửa chữa, phương pháp sửa chữa khắc phục các thiết bị hư hỏng trong quá trình sử dụng Trong điều kiện đó thì giải pháp tự làm, tự sửa chữa, tự cải tiến TBDH đã góp phần khắc phục kịp thời những thiết bị còn thiếu, bổ sung các thiết bị 5/23
6. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS chưa có điều kiện mua sắm, thay thế hoặc cải tiến các thiết bị hư hỏng, mất mát và phù hợp với tình hình, đặc điểm của các địa phương, cơ sở giáo dục. Thiết bị dạy học tự làm (TBDHTL) là loại TBDH do giáo viên và HS sưu tầm tìm kiếm, chế tạo mới hoặc cải tiến từ một TBDH đã có. TBDHTL có nguyên lý cấu tạo và cách sử dụng phù hợp với ý tưởng thực hiện bài dạy của giáo viên làm ra, do đó khi được sử dụng thường cho hiệu quả cao và thiết thực. Trong thực tế, một số giáo viên đã sáng tạo cả các phần mềm mô phỏng các thí nghiệm hoá học, các băng đĩa thí nghiệm rất có ý nghĩa và đạt hiệu quả sử dụng cao trong việc dạy bộ môn Hóa học ở trường phổ thông. Trong nhiều trường hợp, TBDHTL thường được chế tạo bằng những nguyên vật liệu được tận dụng ở gia đình, không tốn nhiều tiền mua do vậy mà được gọi là TBDH giá thành hạ. Tuy nhiên có một số ít trường hợp TBDHTL lại có giá thành khá cao vì nó được chế tạo đơn chiếc theo một mẫu mới hoặc được chế tạo bởi nguyên liệu đắt tiền cùng với sự đầu tư nhiều công sức vào đó. Ở đây, tác giả và tập thể giáo viên nhân viên của nhà trường quan tâm tới tính “vừa sức” trong việc chế tạo và sử dụng. Nhiều năm qua đã phát triển phong trào tự làm TBDH, tạo thành một hoạt động sư phạm trong các trường học. Phong trào tự làm TBDH đã khơi dậy sự sáng tạo, lòng yêu nghề của đội ngũ giáo viên. Thông qua phong trào, một số lượng lớn các TBDHTL đã được ứng dụng trong quá trình dạy và học. Kết quả của phong trào này đã tạo ra được số lượng lớn các TBDH do đội ngũ giáo viên và học sinh tự làm góp phần vào quá trình đổi mới phương pháp, nâng cao chất lượng dạy học đồng thời mang lại niềm say mê, sáng tạo, lòng yêu nghề cho các thầy cô giáo, góp phần vào việc xây dựng môi trường sư phạm thân thiện, tích cực, sáng tạo. 1.4. Căn cứ để nghiên cứu TBDH và thiết bị dạy học tự làm 1.4.1. Chương trình giáo dục và chuẩn kiến thức kĩ năng, thái độ: trong đó thể hiện các yếu tố liên quan đến phân tích nhu cầu học liệu như các loại và cấp độ mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp đánh giá kết quả học tập, tính liên thông của các chương trình dạy học môn học. Hình thức PPDH bộ môn, trong đó đề cập đến cách thức tổ chức các hoạt động dạy học phù hợp với mục tiêu, nội dung dạy học, các hình thức tổ chức các hoạt động dạy học phù hợp với mục tiêu, nội dung dạy học; Các hình thức tổ chức hoạt động chủ yếu như cả lớp, nhóm nhỏ, nghiên cứu cá nhân, tham quan thực hành, thí nghiệm . 1.4.2. Các đặc điểm sư phạm và đặc điểm kĩ thuật của các loại học TBDHTL cụ thể. Mỗi loại TBDHTL thể có một hoặc một vài chức năng nổi trội, các ưu điểm 6/23
7. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS và hạn chế, khả năng ứng dụng của các loại TBDHTL trong các tình huống sư phạm khác nhau. 1.4.3.Đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh phổ thông. Các năng lực tri giác, trí nhớ, tư duy phát triển ngày càng cao theo lứa tuổi học sinh. Những đặc điểm này chi phối quá trình lựa chọn thể loại TBDHTL. 1.4.4.Các điều kiện kinh tế, văn hoá xã hội của giáo viên và học sinh của nhà trường. Khả năng đầu tư nguồn vốn cho phát triển TBDHTL có ảnh hưởng rất lớn đến sự lựa chọn TBDHTL. 2. Thực trạng TBDH và việc tự làm TBDH ở nhà trường 2.1. Đối với thiết bị dạy học nói chung Việc đổi mới sách giáo khoa đang hiện hành được thực hiện theo hình thức cuốn chiếu, do chưa có một chương trình chuẩn từ ban đầu cũng như một bộ sách giáo khoa hoàn chỉnh nên việc nghiên cứu hoàn thiện danh mục TBDH và mẫu gặp nhiều khó khăn. Danh mục và mẫu chỉ được hoàn thiện sau khi sách giáo khoa hoàn thiện. Như vậy Bộ Giáo dục & Đào tạo không ban hành được một bản danh mục và bộ mẫu theo cấp học mà theo lớp học. Mặt khác do điều kiện kinh phí hạn chế nên chưa ban hành được danh mục đầy đủ và mở mà chỉ ban hành “Danh mục TBDH tối thiểu”. Ở cấp THCS có 04 bản danh mục cho 4 lớp (lớp 6; 7; 8; 9) Mặt khác do cấu trúc chương trình, ở một cấp học các phân môn có thể lặp lại theo mô hình xoáy trôn ốc. Nhận thấy được những hạn chế trên năm 2009 Bộ GD&ĐT đã cho rà soát danh mục và mẫu, ban hành Danh mục TBDH theo cấp học. Năm 2009 ban hành Danh mục TBDH tối thiểu cấp THCS theo thông tư Số 19/2009/TT-BGDĐT và năm 2010 ban hành Danh mục TBDH tối thiểu cấp THCS theo thông tư Số 01/2010/TT-BGDĐT. Danh mục TBDH đã đáp ứng cơ bản yêu cầu của việc dạy – học ở trường THCS góp phần nâng cao hiệu quả dạy học. Qua một thời gian thực hiện dạy và học cho thấy mẫu thiết bị dạy học đi kèm danh mục được sản xuất đại trà và đưa vào giảng dạy còn nhiều bất cập. Một số mẫu quá đơn giản có thể tự làm, một số mẫu không còn phù hợp với dạy và học. Đồng thời, cũng có một số mẫu nếu cải tiến hoặc thiết kế mới bằng một loại hình khác thì cho hiệu quả dạy và học cao hơn. Trong quá trình triển khai trang bị và sử dụng vẫn còn bộc lộ một số hạn chế: - Thiết bị được xây dựng theo lớp do vậy tính lắp lẫn còn hạn chế - Còn có cùng loại thiết bị nhưng các đơn vị khác nhau sản xuất khác nhau: về hình thức, màu sắc, kích thước. Vì vậy nhà trường muốn bổ sung thay thế rất khó khi thiết bị đó không sản xuất nữa hoặc nhà cung cấp đã giải thể. - Chất lượng một số thiết bị cung cấp còn hạn chế, một số kém chất lượng: nhiệt kế, đồng hồ đo điện, dụng cụ từ phổ - đường sức, - Một số thiết bị còn khó sử dụng: máy Atuts, dụng cụ thí nghiệm trộn mầu ánh sáng, bình nhiệt lượng kế, 7/23
8. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS - Thiết bị bị phụ thuộc nhiều vào sách giáo khoa, chưa mang tính mở. Cá biệt đối với những trường nhỏ, kinh phí hạn chế thì không cấp phát hay yêu cầu mua đồng loạt mà nhà trường tự chủ động chiểu theo “danh mục tối thiểu” để tự trang bị từ nguồn ngân sách được “khoán”, tự lựa chọn nhiều nhà cung cấp khác nhau lại là một khó khăn khác, dẫn đến bộ Thiết bị dạy học của nhà trường không đầy đủ. 2.2. Đối với thiết bị dạy học tự làm Đặc thù là một trường THCS có quy mô nhỏ, có nhiều môn như Lý, Hóa, Sinh, Công nghệ chỉ có một giáo viên mỗi môn nên việc sinh hoạt trao đổi chuyên môn giảng dạy gặp nhiều khó khăn. Trong đó có việc bàn bạc xây dựng mẫu mã cũng như chế tạo các TBDHTL vì ý kiến của mỗi cá nhân chưa đủ thôi thúc quyết tâm sáng tạo để làm ra sản phẩm. Trong thời gian trước, TBDHTL chưa được giáo viên của nhà trường quan tâm – thường là có tham gia một cách khiên cưỡng, mang tính đối phó đối với kế hoạch chung nên sản phẩm dừng lại hết sức hạn chế: sản phẩm giản đơn, tính hiệu quả không cao. tập trung chủ yếu là tranh ảnh, mô hình lắp ghép đơn giản hoặc sử dụng hình vẽ để mô phỏng lại các thiết bị, sơ đồ sẵn có từ TBDH có trong danh mục sẵn có của nhà trường. Qua quan tâm, sâu sát tìm hiểu thực tế và lắng nghe tâm tư của cán bộ, giáo viên, nhân viên về TBDHTL còn hạn chế và giáo viên chưa thực sự đầu tư tác giả nhận thấy do một số nguyên nhân sau đây: - Ban giám hiệu chưa quan tâm thực sự để có hướng chỉ đạo, thúc đẩy phong trào làm TBDH của giáo viên. - Kinh phí chi cho chuyên môn nghiệp vụ chưa dành phần thích đáng cho việc giáo viên tự làm TBDH. - Giáo viên chưa nắm được nguyên tắc, quy trình thiết kế các thiết bị dạy học tự làm. - Còn có giáo viên chưa mạnh dạn, mang nặng tâm lý e ngại trước những ý tưởng sáng tạo của bản thân. - TBDHTL chưa có hình thức giới thiệu, phổ biến để nhiều người cùng sử dụng, mở rộng tính năng để sử dụng được cho nhiều bài. Từ kết quả tìm hiểu đó, tác giả cùng tập thể ban giám hiệu và giáo viên cốt cán bàn bạc, xây dựng kế hoạch đẩy mạnh phong trào tự làm TBDH trong nhà trường thực sự hiệu quả, cả về bề rộng và chiều sâu. 3. Các biện pháp thực hiện để đẩy mạnh phong trào tự làm Thiết bị dạy học ở trường THCS 3.1. Xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện đẩy mạnh phong trào tự làm Thiết bị dạy học: - Xây dựng kế hoạch chỉ đạo đối với hoạt động tự làm TBDH bám sát thực tế nhà trường xuất phát từ nhận thức về tính cấp thiết, quan trọng của hoạt động và 8/23
9. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS tâm huyết thực sự của số đông cán bộ giáo viên. Trong kế hoạch cần rõ nội dung kiểm tra đánh giá và quy chế khen thưởng rõ ràng. - Bám sát yêu cầu đạt được của từng môn học trong chương trình bằng cách bám sát chuẩn kiến thức kĩ năng (thái độ, kĩ năng ) được quy định tại tài liệu chính thức Chuẩn kiến thức kĩ năng đối với các môn học cấp THCS để nắm chắc đối với từng bài học thì giáo viên phải dẫn dắt học sinh nắm bắt được những nội dung gì bằng phương tiện nào cho hợp lý và sử dụng cụ thể loại TBDH nào? - Rà soát lại toàn bộ TBDH ở các môn, khối, lớp hàng năm học vào thời điểm trước ngày tựu trường của học sinh một tháng nhằm thống kê lại các TBDH cần bổ sung. Nếu không thể sửa chữa, mua mới được thì các tổ nhóm chuyên môn có trách nhiệm dự kiến phương án thiết kế, dự toán chi phí cho việc tự làm TBDH đảm bảo đủ phương tiện dạy học, giờ học đạt chất lượng tốt. - Bộ phận tài vụ nhà trường công khai số kinh phí tối đa có thể chi cho việc thiết kế, tự làm TBDH của giáo viên, nhân viên trong nhà trường để cán bộ giáo viên chủ động kinh phí được hỗ trợ hay tự đảm bảo. - Mời chuyên gia về tập huấn quy trình thiết kế thiết bị dạy học tự làm. - Thành lập hội đồng thẩm định của trường đối với tất cả các sản phẩm trước khi đưa vào sử dụng, có ý kiến của hội đồng tư vấn (là đại diện của Trung tâm Thiết bị - viện khoa học giáo dục Việt Nam) đối với các TBDHTL có tính phức tạp, nhiều chi tiết đòi hỏi tính chính xác cao. - Công bố sản phẩm, giới thiệu công năng, cách sử dụng và bài học kinh nghiệm, nhân điển hình tiên tiến. 3.2. Nội dung tập huấn Qui trình thiết kế thiết bị dạy học và thiết bị dạy học tự làm các môn khoa học tự nhiên ở trường phổ thông Trên cơ sở các nguyên tắc nghiên cứu thiết kế TBDH việc thiết kế TBDH và TBDHTL các môn khoa học tự nhiên cùng theo một qui trình thiết kế gồm các bước như sau: Bước 1: Lựa chọn nội dung tự làm TBDH Đây là công việc cần làm đầu tiên của người thiết kế TBDH. Phải trả lời được câu hỏi ở đây là mục tiêu của bài học là gì? Mục tiêu của chương hay chủ đề là gì? Sau khi học xong bài này người học cần đạt được điều gì? Dạy học hướng đến hình thành kĩ năng hành động hay cung cấp tri thức hoặc hướng đến sự phát triển nhân cách gì? Để quyết định việc lựa chọn TBDH cho phù hợp. Cần nghiên cứu kỹ bài qua SGK, sách GV, chuẩn kiến thức, kĩ năng để xác định được: Những yêu cầu về mặt kiến thức và kỹ năng cần đạt được qua tiết dạy hoặc chủ đề, chương; trọng tâm của bài hoặc chủ đề, chương. 9/23
10. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS Tài liệu tham khảo của GV, HS: xác định và thu thập những tài liệu có liên quan đến nội dung bài giảng, nhằm bổ sung, mở rộng kiến thức, nâng cao hiệu quả của tiết dạy và phù hợp với trình độ nhận thức của HS. Xác định các thiết bị dạy học cần thiết để dạy - học nhằm đạt được các yêu cầu về chuẩn kiến thức, kĩ năng và phương pháp dạy học. Rà soát TBDH của nhà trường đánh giá thực trạng thiết bị dạy học hiện có để từ đó đưa ra phương án: Cải tiến TBDH có sẵn bị khiếm khuyết cho phù hợp Thiết kế bổ sung những thiết bị dạy học còn thiếu bằng cách thiết kế mẫu thiết bị đại trà mới Giáo viên và học sinh tự thiết kế thiết bị dạy học tự làm. Bước 2: Thiết kế TBDH Đây là một bước rất quan trọng trong việc thiết kế TBDH. Người thiết kế TBDH phải hình dung được toàn bộ nội dung cũng như những hoạt động sư phạm trên lớp sẽ cần tới sự hỗ trợ của TBDH. TBDH đó sẽ hỗ trợ dạy học phần nào trong bài, nó là giá mang tri thức giúp người học tự chiếm lĩnh kiến thức hay chỉ để minh hoạ kiến thức, Dự kiến tính khả thi trong việc thiết kế và sử dụng TBDH đó; sử dụng vật liệu nào, thiết kế trên vật thật hay trên máy vi tính sử dụng như thế nào trên lớp học; điều kiện của lớp học có đảm bảo cho việc sử dụng TBDHTL này hay không? Nếu là TBDH như mô hình, dụng cụ phải thiết kế phức tạp thì có thể vẽ mẫu, có số liệu chính xác về vật liệu, kích thước, và thiết kế thử mẫu để có thể đưa ra dạy thử hoặc tham khảo ý kiến của đồng nghiệp để sửa chữa, bổ sung. Nếu là TBDH điện tử thì có thể viết ý tưởng, nêu kịch bản các hoạt cảnh cần phải thể hiện trên PMDH. Cần phải dự kiến các hoạt động do HS sử dụng máy tính cho hợp lí, chọn lọc các PMDH phù hợp với mục đích giảng dạy và phần mềm công cụ để thiết kế và sử dụng TBDH điện tử đó đã được cài đặt vào máy tính chưa, là phần mềm có bản quyền hay không, Bước 3: Chế tạo TBDH. Sau khi đã thực hiện các bước trên thì tiến hành chế tạo TBDH, với TBDH phức tạp thì có thể sản xuất thử, làm thử trước khi thực hiện trên vật liệu tốt hơn. Với TBDH đơn giản thì sau khi có ý tưởng như ở bước 2 là có thể thực hiện việc chế tạo luôn. 10/23
11. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS Nếu thiết kế TBDH điện tử thì cần xử lý, chuyển các tư liệu nội dung trên thành PMDH trên máy vi tính (có thể phải sử dụng thêm các thiết bị kỹ thuật số, máy ảnh, máy scan, phần mềm xử lý phim ảnh ). Nếu GV còn hạn chế về trình độ tin học thì cần thêm sự hỗ trợ của chuyên gia công nghệ thông tin hoặc GV tin học để bàn bạc, trao đổi thống nhất việc thể hiện kịch bản trên máy vi tính, cũng có thể vừa làm vừa phải điều chỉnh kịch bản cho phù hợp với ngôn ngữ mà máy tính có thể thể hiện được. Bước 4: Thử nghiệm TBDH Nên vận hành thử, sử dụng thử để xem xét những vấn đề có thể nảy sinh khi sử dụng trên lớp. Cần đặt ra và tự trả lời một số câu hỏi như: TBDH đó có góp phần tích cực hóa hoạt động học tập của HS hay không? có tăng hiệu quả dạy học không? Có dễ sử dụng không? Khi sử dụng trên lớp thì HS thao tác thế nào? Các tình huống có thể xảy ra, kể cả mặt an toàn cho GV, HS. Nếu là TBDH điện tử thì cần cho chạy thử trên máy tính để điều chỉnh nếu cần thiết. Xem xét kênh hình, kênh chữ có gì sai sót không? HS có thao tác được với máy không, HS ngồi cuối lớp có quan sát được không? Bước 5: Hoàn thiện TBDH Sau thử nghiệm, hoàn thiện sản phẩm và sử dụng để dạy học. Quy trình năm bước này có thể áp dụng cho GV, HS tự làm các TBDH đơn giản, có thể tham khảo và vận dụng linh hoạt, riêng các bước 1, 2, 4 rất cần đến sự tham gia hoặc đóng góp ý kiến của GV. Không phải khi thiết kế TBDH nào cũng phải tuân thủ đầy đủ quy trình năm bước nêu trên. Một số TBDH đơn giản có thể bỏ qua bước dạy thử (chỉ cần vận hành thử hay chạy thử trên máy tính) hoặc bỏ qua việc viết bản hướng dẫn. 4. Kết quả đạt được 4.1. Nhận định chung Qua ba năm tâm huyết, kiên quyết triển khai thực hiện kế hoạch thì việc tự làm TBDH của trường THCS nơi tác giả công tác đã thực sự có hiệu quả cả về bề rộng lẫn chiều sâu. Tình trạng thiếu thốn TBDH đã được khắc phục và cải thiện đáng kể, hiện tượng giáo viên “dạy chay” gần như không còn với “lý do” là không có TBDH, hơn nữa – TBDH do giáo viên tự làm, được sự thẩm định của Ban giám hiệu và tổ trưởng chuyên môn (đối với các TBDH đơn giản) và được sự thẩm định của BGH cùng các chuyên gia, đồng nghiệp của Trung tâm thiết bị (đối với các TBDH phức tạp, nhiều chi tiết hay đòi hỏi độ chính xác cao) đã thực sự có giá trị đối với việc sử dụng thực của giáo viên. Tất cả các giáo viên đều có TBDH tự làm có thể sử dụng được và chia sẻ với các giáo viên khác cùng sử dụng theo hướng tích hợp liên môn (nhiều TBDH có thể sử dụng được cho nhiều bài của một môn và có TBDH có thể sử dụng 11/23
12. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS được cho nhiều môn với các nội dung có liên quan). Hội thi TBDH tự làm cấp trường hàng năm đã là một dịp chia sẻ kinh nghiệm và để các giáo viên bộc lộ, phát huy tâm huyết cũng như năng lực của mình, nhiều sản phẩm đã được chọn dự hội thi TBDH tự làm cấp Quận, có những TBDH tự làm đã được chọn dự hội thi TBDH tự làm cấp Thành phố. Trong khuôn khổ tự chủ tài chính và quy chế chi tiêu nội bộ xây dựng và bổ sung hàng năm, chế độ khen thưởng cho các giáo viên có TBDH tự làm có chất lượng, được xếp giải từ cấp trường trở lên theo các mức khác nhau cũng góp phần đáng kể vào việc động viên phong trào (chế độ thưởng áp dụng đối với TBDH tự làm do giáo viên tự đảm bảo kinh phí cũng như TBDH giáo viên thiết kế, sản xuất sử dụng kinh phí của nhà trường). Qua ba năm, các điển hình tiên tiến được nhân lên và đây lại là các “chuyên gia” trong nhà trường về hoạt động tự làm TBDH nên sự thúc dẩy, khích lệ, giúp đỡ nhau là rất tự nhiên, hiệu quả. 4.2. Một số TBDH tự làm của nhà trường có chất lượng tốt và tham gia các hội thi cấp Quận, cấp Thành phố được giải cao: 4.2.1. SƠ ĐỒ HỆ TUẦN HOÀN CỦA THỎ a. Ý tưởng: Hệ tuần hoàn là một trong những bộ phận quan trọng trong cấu tạo trong của thỏ nói riêng và các loài động vật trong ngành động vật có xương sống nói chung. Bên cạnh tranh sách giáo khoa, để giúp học sinh hình dung được sự vận chuyển máu trong hệ tuần hoàn của thỏ, chúng tôi có ý tưởng làm “ Sơ đồ hệ tuần hoàn của thỏ”. Ngoài ra, khi quan sát sơ đồ, học sinh còn thấy rõ các ngăn tim, tính chất máu ở các ngăn, tính chất máu ở các mạch, các mạch máu xuất phát từ tim và các mạch máu trở về tim. b. Cấu tạo: a. Phần tĩnh: Hình vẽ thỏ và sơ đồ hệ tuần hoàn của thỏ, có 2 màu xanh, đỏ khác nhau tượng trưng cho máu đỏ tươi và máu đỏ thẫm. Hệ thống đèn và dây điện tạo mạch cho 2 vòng tuần hoàn. b. Phần động: Khi bật từng công tắc, sự vận chuyển máu tương ứng trong vòng tuần hoàn lớn và nhỏ sẽ hiện lên. 12/23
13. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS c. Tác dụng. Dùng để dạy bài 47 – Môn Sinh học 7: - Cấu tạo trong của thỏ d. Bảo quản: - Để nơi khô ráo, thoáng mát. Tránh nơi ẩm ướt không làm hỏng mặt tranh của mô hình. Không đặt nằm mô hình tránh làm gãy, hỏng các mối nối của mạch đèn. 4.2.2. MÔ HÌNH NHÀ MÁY THỦY ĐIỆN a. Ý tưởng: Để gây hứng thú học tập cho học sinh trong việc tiếp thu những kiến thức mới ngoài những kinh nghiệm có được trong quá trình dạy học cần phải có những tranh thiết bị, đồ dùng dạy học phù hợp, giúp học sinh dễ dàng hình dung và hiểu bài hơn. Ngoài những trang thiết bị do Bộ giáo dục cung cấp (Chủ yếu là tranh ảnh, một số dụng cụ, mô hình) chúng tôi muốn các em có được những hiểu biết sâu hơn, rõ ràng hơn. Do đó để học sinh có thể hiểu rõ hơn về qui trình sản xuất điện năng của nhà máy thủy điện nhóm giáo viên Vật lí đã có ý tưởng làm "Mô hình sơ đồ nhà máy thủy điện" thuận tiện cho việc thể hiện qui trình sản xuất điện năng bằng một trong những nguồn năng lượng có sẵn của đất nước. Học sinh sẽ nhận thức được rõ ràng hơn về nguồn năng lượng mà hàng ngày các em vẫn sử dụng, qua đó học sinh chủ động hơn về việc tìm hiểu về qui trình sản xuất nguồn năng lượng khác phục vụ cho đời sống và sản xuất thông qua phương pháp giảng dạy của giáo viên và việc sử dụng hợp lí đồ dùng dạy học. b. Cấu tạo: 13/23
14. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS Được thiết kế trên nền của sơ đồ nhà máy nhiệt thủy bao gồm có - Tua bin nước (gồm các thìa nhựa được gắn trên trục của một máy phát điện mini) - Máy phát điện xoay chiều mini: Hoạt động khi tua bin nước quay làm cho trục máy phát điện quay và phát ra điện. - Hệ thống đèn LED - Tranh vẽ trên nền nhựa mêca dung để minh họa cho hệ thống sản xuất điện năng bằng thủy điện - Thùng nhựa chứa nước - Máy bơm nước mini: Dùng để bơm nước từ thùng nhựa lên cho chảy xuống tuy bin nước làm cho tua bin nước hoạt động. - Ống dẫn nước - Hệ thống dây dẫn điện truyền tải điện năng. Cách bố trí các bộ phận như hình sau: - Tranh vẽ mêca minh họa cho hệ thống sản xuất điện năng được gắn chặt vào thùng nhựa chứa nước. - Máy phát điện mini được gắn vào tranh vẽ mêca, gắn tua bin nước vào trục của máy phát điện mini. - Đặt phía mặt sau tranh vẽ mêca là máy bơm nước mini, có ống nhựa dẫn nước lên phía trên của tua bin nước. - Bố trí mạch đèn LED gắn với máy phát điện mini bằng dây dẫn điện. 14/23
15. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS c. Nguyên lí hoạt động của mô hình. Máy bơm nước mini hút nước từ thùng nhựa lên, nước được dẫn qua đường ống chảy tới tua bin nước làm cho tua bin nước quay. Khi tua bin nước quay sẽ làm cho máy phát điện mini quay và phát ra điện, điện năng được truyền tải qua các dây dẫn điện tới mạch đèn LED và làm cho đèn LED hoạt động. d. Tác dụng. Dùng để làm đồ dùng biểu diễn hay minh họa khi dạy một số bài dạy sau: * Vật lí lớp 8: 15/23
16. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS . Bài 16: Chứng tỏ nước trên cao có cơ năng (có khả năng thực hiện công làm quay tuabin). . Bài 17: Chứng tỏ trong quá trình cơ học, động năng và thế năng có thể chuyển hóa cho nhau. . Bài 27: Minh họa cho định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng. * Vật lí lớp 9: . Bài 34: Minh họa cho cách làm quay máy phát điện trong kĩ thuật. . Bài 59: Minh họa cho các dạng năng lượng và sự chuyển hóa giữa chúng. . Bài 60: Minh họa cho định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng. . Bài 61: Giới thiệu về nhà máy thủy điện. * Công nghệ 8: Bài 32: Vai trò của điện năng trong sản xuất và đời sống e. Sử dụng và bảo quản: Tùy theo nội dung bài dạy mà ta có thể sử dụng từng phần hay toàn bộ mô hình. Mô hình này hoạt động ổn định, luôn thành công khi làm thí nghiệm giúp HS phát huy tính sáng tạo và hứng thú học tập. Để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nơi ẩm ướt, lau khô đồ dùng sau mỗi lần sử dụng. Không làm hỏng mặt tranh của mô hình, không đặt nằm mô hình tránh làm gãy, hỏng các mối nối của mạch đèn và làm gãy cánh tua bin. 4.2.3. MÔ HÌNH NHÀ MÁY NHIỆT ĐIỆN a. Ý tưởng: Để gây hứng thú học tập cho học sinh trong việc tiếp thu những kiến thức mới ngoài những kinh nghiệm có được trong quá trình dạy học cần phải có những trang thiết bị, đồ dùng dạy học phù hợp, giúp học sinh dễ dàng hình dung và hiểu bài hơn. Ngoài những trang thiết bị do Bộ giáo dục cung cấp (Chủ yếu là tranh ảnh, một số dụng cụ, mô hình) chúng tôi muốn các em có được những hiểu biết sâu hơn, rõ ràng hơn. Do đó để học sinh có thể hiểu rõ hơn về qui trình sản xuất điện năng của nhà máy nhiệt điện nhóm giáo viên Vật lí đã có ý tưởng làm "Mô hình sơ đồ nhà máy nhiệt điện" thuận tiện cho việc thể hiện qui trình sản xuất điện năng bằng cách sử dụng nhiệt năng của than hoặc khí đốt để sản xuất ra điện. Học sinh sẽ nhận thức được rõ ràng hơn về nguồn năng lượng mà hàng ngày các em vẫn sử dụng, qua đó học sinh chủ động hơn về việc tìm hiểu về qui trình sản xuất nguồn năng lượng khác phục vụ cho đời sống và sản xuất thông qua phương pháp giảng dạy của giáo viên và việc sử dụng hợp lí đồ dùng dạy học. b. Cấu tạo: Được thiết kế trên nền của sơ đồ nhà máy nhiệt điện bao gồm: - Môtơ quay có gắn cánh quạt để mô phỏng cho hoạt động của tuabin hơi 16/23
17. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS - Hệ thống đèn LED mô phỏng cho hơi nước chuyển động trong lò hơi và tua bin hơi - Tranh in hình ảnh minh họa dùng để minh họa cho hệ thống sản xuất điện năng bằng nhiệt điện. - Bóng đèn mô phỏng cho điện năng được đem ra sử dụng - Hệ thống dây dẫn điện. Cách bố trí các bộ phận như hình sau: c. Nguyên lí hoạt động của mô hình. Khi cắm điện, hệ thống đèn LED được bật sáng theo bảng mạch thiết kế sẵn, đèn LED màu đỏ mô phỏng cho ngọn lửa đốt lò hơi, đèn LED màu xanh mô phỏng cho hơi nước từ lò hơi di chuyển trong tuabin hơi. Đồng thời mô tơ quay làm cho các cánh quạt quay mô phỏng cho các bánh xe của tuabin hơi quay. d. Tác dụng. Dùng để làm đồ dùng biểu diễn hay minh họa khi dạy một số bài dạy sau: * Vật lí lớp 9: . Bài 59: Minh họa cho các dạng năng lượng và sự chuyển hóa giữa chúng. . Bài 60: Minh họa cho định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng. * Công nghệ 8: 17/23
18. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS Bài 32: Vai trò của điện năng trong sản xuất và đời sống e. Sử dụng và bảo quản: Tùy theo nội dung bài dạy mà ta có thể sử dụng từng phần hay toàn bộ mô hình. Mô hình này hoạt động ổn định, luôn thành công khi hoạt động giúp HS phát huy tính sáng tạo và hứng thú học tập. - Để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nơi ẩm ướt, lau khô đồ dùng sau mỗi lần sử dụng. Không làm hỏng mặt tranh của mô hình, không đặt nằm mô hình tránh làm gãy, hỏng các mối nối của mạch đèn và làm gãy cánh tua bin. 4.2.4. MÔ HÌNH CHƯNG CHẤT RƯỢU ETYLIC a. Ý tưởng: Để gây hứng thú học tập cho học sinh trong việc tiếp thu những kiến thức mới ngoài những kinh nghiệm có được trong quá trình dạy học cần phải có những trang thiết bị, đồ dùng dạy học phù hợp, giúp học sinh dễ dàng hình dung và hiểu bài hơn. Ngoài những trang thiết bị do Bộ giáo dục cung cấp (Chủ yếu là tranh ảnh, một số dụng cụ, mô hình) chúng tôi muốn các em có được những hiểu biết sâu hơn, rõ ràng hơn về quy trình sản xuất rượu etylic nhóm giáo viên Hóa học đã có ý tưởng làm "Mô hình chưng cất rượu etylic". Mô hình không chỉ mở rộng thêm kiến thức cho học sinh về rượu etylic, đồng thời tạo sự hấp dẫn hơn cho bài học Ngoài ra mô hình này có thể được sử dụng để dạy bài sự bay hơi và sự ngưng tụ trong môn Vật lí 6. Học sinh có thể thấy rõ quá trình chuyển thể từ thể lỏng thể hơi thể lỏng, từ đó khắc sâu được kiến thức của bài học giúp học sinh nhớ lâu hơn. b. Cấu tạo: Được thiết kế theo quy trình chưng cất rượu etylic mô hình bao gồm: - Các bình thủy tinh làm bình nấu rượu, bình thu sản phẩm rượu etylic. - Bình chứa nước lạnh - Ống dẫn nước lạnh vào bình ngưng tụ, ống dẫn nước nóng từ bình ngưng tụ ra ngoài. - Bình ngưng tụ - Đèn cồn - Giá đỡ - Ống thủy tinh dẫn hơi rượu etylic Các bộ phận được bố trí như sau: 18/23
19. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS c. Nguyên lí hoạt động của mô hình. Mô hình hoạt động dựa theo nguyên lí sự bay hơi và ngưng tụ. Rượu etylic được đốt nóng trong bình nấu rượu trở thành hơi rượu, hơi rượu được dẫn qua bình ngưng tụ, qua đây hơi rượu etylic được ngưng tụ thành dạng lỏng và được dẫn vào bình chứa sản phẩm là rượu etylic. d. Tác dụng. 19/23
20. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS Dùng để dạy bài: - Bài 44: Rượu etylic - Bài 26+27: Sự bay hơi và ngưng tụ e. Sử dụng và bảo quản: Tùy theo nội dung bài dạy mà ta có thể sử dụng từng phần hay toàn bộ mô hình. Mô hình này hoạt động ổn định, luôn thành công khi làm thí nghiệm giúp HS phát huy tính sáng tạo và hứng thú học tập. - Để nơi khô ráo, lau khô đồ dùng sau mỗi lần sử dụng. Tháo rỡ đồ dùng trước khi vận chuyển, tránh va đập làm vỡ các bình thủy tinh. Đảm bảo an toàn cho người sử dụng trong quá trình đốt đèn cồn. 5. Bài học kinh nghiệm Qua kết quả đã đạt được xuất phát từ những nhận định về tầm quan trọng, vai trò của thiết bị dạy học và thiết bị dạy học tự làm tại trường THCS, tác giả nhận thấy các cơ sở giáo dục, đặc biệt là các trường THCS cần quan tâm hướng nghiên cứu cải tiến và thiết kế thiết bị dạy học đang có trong danh mục và thiết bị dạy học tự làm mới ở các trường phổ thông. Tác giả xin đề xuất một số kinh nghiệm rút ra sau quá trình triển khai hoạt động cần quan tâm trong việc tiếp tục triển khai việc tự làm TBDH tại trường một cách có hiệu quả hơn nữa mà tác giả cùng tập thể cán bộ giáo viên nhà trường đang tiếp tục triển khai thực hiện: Thứ nhất: Nghiên cứu cải tiến các thiết bị đã được trang bị trong nhà trường cho phù hợp với điều kiện dạy học cụ thể. Trong quá trình nghiên cứu sản xuất có thể có một số TBDH chưa thật sự tối ưu với điều kiện dạy học thực tế như chất liệu, công nghệ chế tạo, phương án bố trí lắp ráp hay điều kiện vùng miền, Giáo viên có thể sáng tạo cải tiến cho phù hợp với điều kiên dạy học thực tế nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng của thiết bị cũng như hiệu quả của quá trình dạy học. Thứ hai: Nghiên cứu chế tạo các thiết bị dạy học mới chưa được trang bị để phục vụ dạy học. Thực tế TBDH được trang bị ở các nhà trường chưa đáp ứng được hết nhu cầu dạy và học. Giáo viên và học sinh có thể nghiên cứu chế tạo các thiết bị để dạy và học. Việc thiết kế chế tạo TBDH mới có thể theo một số xu hướng sau: - Chế tạo một số mới 1 số thiết bị dạy học thay thế hoàn toàn cho thiết bị dạy học cũ như: Thay thế bằng 1 thiết bị dạy học với loại hình khác. Ví dụ: Bộ mô hình phân tử dạng rỗng của Hóa học THCS được thay thế bằng bộ thẻ học hóa học THCS. 20/23
21. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS - Nghiên cứu chế tạo mới thiết bị dạy học chưa có trong danh mục TBDH tối thiểu. Ví dụ: dụng cụ thước vẽ truyền (Toán THCS) Thứ ba: Nghiên cứu chế tạo các thiết bị dạy học tự làm góp phần làm phong phú hơn danh mục thiết bị dạy học tối thiểu. Chế tạo một thiết bị với một ý tưởng mới (về nguyên lí, công nghệ vật liệu ) mang lại hiệu quả cao hơn (về kinh tế, dạy học) so với các thiết bị tương tự tuy nhiên phù hợp với năng lực và nguyên liệu sẵn có ở địa phương. Giáo viên và học sinh có thể lựa chọn làm một số thiết bị dạy học sau: + Sưu tầm tranh ảnh + Sưu tầm mẫu vật + Tự làm mô hình + Vẽ tranh, ảnh + Cải tiến các thiết bị dạy học sẵn có + Tự làm các dụng cụ thí nghiệm + Sử dụng các chương trình máy tính, phần mềm công cụ tạo ra các thiết bị ảo, các mô phỏng chuyển động, các thí nghiệm mô phỏng, các qui trình mô phỏng + Tự chụp ảnh, tự quay và biên tập các đoạn Video. PHẦN THỨ BA: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận 1.1. Về cơ sở lý luận Đề tài đã hệ thống được một số khái niệm có liên quan đến thiết bị dạy học và thiết bị dạy học tự làm và làm sáng rõ vai trò, tầm quan trọng của TBDH tự làm. 21/23
22. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS Đề tài đã hệ thống được qui trình thiết kế, chế tạo của TBDH tự làm vfa cũng chỉ ra tùy từng loại hình và độ khó của TBDH mà người thiết kế có thể áp dụng đủ cả 5 bước hoặc có thể bỏ đi một số bước trên cơ sở khảo sát thực trạng về việc tự làm TBDH và nhu cầu nguyện vọng của giáo viên. 1.2. Về thực tiễn Hoạt động tự làm TBDH là một trong những hoạt động vô cùng cần thiết nhất là trước yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục như hiện nay, yêu cầu đặt ra là phải đổi mới đồng bộ bốn thành tố của quá trình dạy học, trong đó TBDH và TBDH tự làm đóng vai trò quan trọng. Song song với việc bảo quản, gìn giữ tốt các TBDH đã có thì việc cải tiến, sửa chữa và thiết kế làm mới TBDH là một vấn đề mang yếu tố quyết định của việc chỉ đạo cho học sinh tìm tòi, lĩnh hội kiến thức từ thực tiễn, thực hành. Ở đơn vị công tác của tác giả, tập thể BGH, Cán bộ giáo nhận thức rõ: Vấn đề con người, vấn đề đội ngũ là khâu then chốt – mọi kế hoạch đề ra có thực hiện hiệu quả hay không phụ thuộc vào người quản lý có xây dựng được kế hoạch có tính khả thi cao hay không; kế hoạch khả thi trên cơ sở sự đồng thuận quyết tâm của tập thể người thực hiện, được tạo điều kiện về thời gian, tinh thần, kinh phí (bao gồm cả kinh phí thực hiện và kinh phí khen thưởng) thì kế hoạch đó mới thành công – kế hoạch đẩy mạnh việc tự làm TBDH cũng không ngoại lệ. Trong quá trình tiếp tục thực hiện phong trào tự làm TBDH có một số nội dung cần chú ý Nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH đã được trang bị theo danh mục TBDH tối thiểu, khuyến khích động viên các hoạt động tự làm TBDH trở thành một hoạt động sư phạm thường xuyên nhằm góp phần tích cực đổi mới phương pháp dạy học trong giáo dục. Đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu cải tiến, bảo quản, khai thác, sửa chữa, sử dụng TBDH đã được trang bị theo danh mục TBDH tối thiểu tại trường. Đẩy mạnh các hoạt động tự làm TBDH, bổ sung thêm các TBDHTL có chất lượng và hiệu quả sử dụng trong giảng dạy nhằm phục vụ tại chỗ và kịp thời, phù hợp với điều kiện của trường mình. Một số TBDHTL có yêu cầu tương đối cao về tính khoa học, chính xác nên đòi hỏi sự đầu tư lớn về thời gian, kinh phí, nguyên vật liệu bởi có các quá trình, sự vật khó mô tả bằng vật thật nên cần có các phần mềm mô phỏng các quá trình hoặc hình ảnh không gian của các vật mà trong thực tế chúng có kích thước lớn hoặc quá nhỏ không thể quan sát bằng mắt thường. Mặt khác nhiều thí nghiệm không thể triển khai trong điều kiện dạy học cũng cần được minh họa thông qua các phần mềm kỹ thuật số (thí nghiệm ảo). Các hình ảnh hoặc các phần mềm này cũng có thể 22/23
23. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS sưu tầm trên Internet. Nếu làm được như vậy, TBDHTL này sẽ có giá trị sử dụng rất cao. 2. Khuyến nghị 2.1. Với các cơ quan quản lý nhà nước Tăng cường đầu tư ngân sách nhà nước cho Giáo dục Đào tạo, tiếp tục cải cách chế độ tiền lương và có chính sách ưu đãi, chế độ chính sách đãi ngộ thỏa đáng cho đội ngũ giáo viên, nhân viên công tác trong các trường học dể đảm bảo cán bộ, giáo viên, nhân viên tâm huyết với nghề và có động lực làm việc, sáng tạo. Ngành tài chính tham mưu với cơ quan quản lý nhà nước tạo hướng mở hơn nữa trong hướng dẫn chi cho hoạt động tự làm TBDH bởi đây là mục chi chưa mang tính truyền thống; có hướng dẫn mở hơn với việc trích lập và thực hiện chi quỹ khen thưởng tại đơn vị để có nguồn chi khen thưởng đối với các hoạt động thi đua cấp trường. 2.2. Đối với cơ quan chuyên môn của ngành giáo dục Chú trọng việc chỉ đạo thực hiện tốt công tác đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng cho cán bộ giáo viên trong công tác chuyên môn giảng dạy và các bộ phận phục vụ giảng dạy. Cần có lộ trình viết tài liệu hướng dẫn giáo viên tự làm TBDH. Xây dựng nguồn mẫu TBDH tự làm cho gióa viên và học sinh có thể tiếp cận tham khảo, học tập. Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của TBDH tự làm đối với các Hiệu trưởng cũng như các giáo viên để tần suất cũng như hiệu quả sử dụng TBDH tự làm của họ được cao hơn. Tiếp tục đổi mới kiêm tra đánh giá học sinh theo hướng coi trọng thực hành. 2.3. Đối với cán bộ quản lý các nhà trường Quan tâm đến việc lập kế hoạch, tạo điều kiện về đội ngũ, thời gian, kinh phí (kinh phí thực hiện, kinh phí khen thưởng) để TBDH tự làm thực sự được giáo viên hào hứng, trách nhiệm sáng tạo trong thực hiện. Chủ động trong việc mời chuyên gia tập huấn và thẩm định sản phẩm để TBDH tự làm đảm bảo tính mô phạm và mang lại giá trị, hiệu quả cao. Có chế độ đánh giá khen thưởng tốt, biết cách khích lệ động viên và tự tập huấn bồi dưỡng thông qua các điển hình tiên tiến. Quan tâm khâu rút kinh nghiệm và cải tiến các TBDH tự làm đã có. Trên cơ sở kế hoạch dạy học đã phê duyệt cần có quy định bắt buộc về TBDH ở những bài học có TBDH, có hình thức quản lý công khai và hiệu quả. 2.4. Đối với tổ nhóm chuyên môn trong nhà trường Tăng cường công tác sinh hoạt chuyên môn đảm bảo thực chất, tránh hình thức; bên cạnh trao đổi về nội dung khó dạy cần tháo gỡ và dạy học theo chủ đề phát huy tính tích cực của học sinh thì nội dung thảo luận về việc sử dụng, bổ sung, tự làm TBDH cũng là một nội dung cần thiết. 2.5. Đối với giáo viên 23/23
24. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS Làm đúng những điều quy định trong Điều lệ trường phổ thông và thực hiện theo phân công, kế hoạch cụ thể của nhà trường. Cần tích cực tham gia tạp huấn với thời lượng nhiều hơn và nội dung phong phú hơn về PPDH có sử dụng TBDH. Có trách nhiệm, chủ động, sáng tạo trong công việc, xác định việc tự làm TBDH đảm bảo cho giờ dạy thành công, hiệu quả cũng là một trong các nhiệm vụ của người giáo viên. Trên đây là một vài suy nghĩ, kinh nghiệm của tôi về Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS dưới góc nhìn của một Hiệu trưởng, có tham gia giảng dạy ở trường THCS có nhiều khó khăn về vị trí địa lý, về điều kiện dân cư, khá eo hẹp về kinh phí, hạn chế về số lượng Giáo viên và học sinh song có kết quả tương đối khả quan về phong trào tự làm TBDH đã góp phần vào công cuộc đổi mới ”căn bản, toàn diện” giáo dục từ cơ sở. Tôi xin trân trọng chia sẻ những suy nghĩ và việc làm của mình, kính mong được chỉ đạo, đánh giá của các cấp quản lý và sự đóng góp, chia sẻ của các đồng chí, đồng nghiệp để kinh nghiệm công tác chuyên môn và công tác quản lý của tôi ngày càng được nâng lên. Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình, tôi không sao chép nội dung của người khác. Xin trân trọng cảm ơn! DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Luật giáo dục (Quốc hội). 2. Điểu lệ trường THPT và trường Trung học có nhiều cấp học (Bộ Giáo dục). 24/23
25. Vai trò của người quản lý trong việc thúc đẩy phong trào tự làm thiết bị dạy học ở trường THCS 3. Một số vấn đề về cơ sở lý luận và thực tiễn của TBDH trong trường phổ thông (NXB ĐHQG Hà Nội, 2003) 4. Danh mục TBDH tối thiểu các cấp học Tiểu học, THCS, THPT (Bộ Giáo dục và Đào tạo) 5. Đề tài cấp Bộ: Các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH ở trường TH và THCS (Trần Quốc Đắc) 6. Những vấn đề về lý luận của việc sáng tạo và sử dụng TBDH (Viện KHGD, 2002). 25/23