Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học hát dân ca cho học sinh tiểu học

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học hát dân ca cho học sinh tiểu học

1. MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG A. ĐẶT VẤN ĐỀ 2 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 4 I.CƠ SỞ LÝ LUẬN 4 II.CƠ SỞ THỰC TIỄN 4 III.THỰC TRẠNG 5 IV.CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ TIẾN HÀNH 6 IV. KẾT QUẢ THỰC HIỆN 17 C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 18 1/19
2. A.ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lý do chọn đề tài Trong kho tàng âm nhạc dân gian của nước ta, dân ca được xem là di sản văn hóa của dân tộc. Là quốc gia của một cộng đồng với 54 dân tộc anh em chung sống, mỗi dân tộc đều có đặc điểm địa lý, khí hậu, điều kiện, hoàn cảnh sống khác nhau. Điều đó đã sản sinh ra những bài dân ca mang hương sắc riêng, tô điểm thêm cho kho tàng dân ca Việt Nam. Cái hay, cái đẹp, cái tinh túy của dân ca đã được nhân dân ta chắt lọc, mài dũa, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Dân ca đã gắn bó với cuộc sống con người, đi vào đời sống tinh thần, tham gia vào các sinh hoạt văn hóa, lao động hàng ngày của mỗi người dân lao động. Ngay từ thuở ấu thơ, mỗi trẻ em trong cộng đồng dân tộc Việt đã được tắm mình trong những âm điệu ngọt ngào, thiết tha của những câu hát ru. Những làn điệu dân ca tiêu biểu, đặc sắc của từng vùng miền đã làm rung động tâm hồn mỗi người dân Việt. Cho đến ngày nay, những di sản nghệ thuật quý báu ấy vẫn là những nguồn sữa dinh dưỡng để bồi bổ, nuôi dưỡng tâm hồn cho mỗi con người, nhất là trong bối cảnh của thời kì hội nhập và toàn cầu hóa, khi mà sự giao thoa và tiếp biến các giá trị văn hóa nói chung và văn hóa dân gian nói riêng đã tạo nên những trào lưu mới trong xã hội, và cũng tạo nên những ảnh hưởng không ít tới sự hình thành và phát triển những nét tâm lý, tính cách của thế hệ trẻ. Hát dân ca là một trong những tinh hoa văn hóa của dân tộc Việt Nam, đã và đang được gìn giữ, phát triển. Đối với giáo dục, các bài hát dân ca đã được đưa vào trong chương trình học của các bậc học. Tuy nhiên, trong chương trình môn Âm nhạc của bậc Tiểu học thì các bài hát dân ca còn rất ít. Do vậy sự hiểu biết của các em học sinh Tiểu học về dân ca chưa thật sự sâu rộng. Mặt khác sự xâm nhập tràn lan của những dòng nhạc hiện đại, nhạc giải trí đã khiến cho các em ít quan tâm tới việc lưu giữ các làn điệu dân ca riêng của quê hương mình. Chính vì vậy mà tôi chọn đề tài “ Dạy học hát dân ca cho học sinh tiểu học” 2. Mục tiêu - Trình bày những kinh nghiệm thu được sau quá trình nhiều năm dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học. - Trình bày hiệu quả thu được sau khi áp dụng những kĩ thuật dạy hát dân ca. 2/19
3. - Đề xuất một số kiến nghị với Ban giám hiệu trường Tiểu học Đặng Trần Côn và Phòng Giáo dục quận Thanh Xuân. 3. Đối tượng nghiên cứu Các vấn đề về dạy hát dân ca cho học sinh trường Tiểu học Đặng Trần Côn, quận Thanh Xuân, Hà Nội. 4. Phạm vi nghiên cứu - Tham khảo một số tài liệu về giáo dục Âm nhạc trong trường phổ thông ở Việt Nam. - Thực tiễn dạy học Âm nhạc trong một số trường Tiểu học ở Hà Nội. 5.Phương pháp nghiên cứu - Thu thập các tài liệu về dạy hát dân ca cho học sinh phổ thông. - Phương pháp trải nghiệm thực tế: Vận dụng những kinh nghiệm của cá nhân vào các tiết dạy hát dân ca ở trường. - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Trao đổi với đồng nghiệp về những kết quả thu được, điều chỉnh cho phùhợp với thực tế dạy học tại nhà trường. - Phương pháp quan sát sư phạm - Phương pháp so sánh - Khảo sát trình độ học sinh 5. Kế hoạch nghiên cứu - Thu thập tài liệu về dạy hát dân ca cho học sinh phổ thông. - Vận dụng những kinh nghiệm của cá nhân vào các tiết dạy hát dân ca ở trường. - Trao đổi với đồng nghiệp về những kết quả thu được, điều chỉnh cho phù hợp với thực tế dạy học tại nhà trường. - Viết báo cáo về kinh nghiệm dạy hát dân ca. 3/19
4. B.GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. Cơ sở lý luận Học sinh Tiểu học ở lứa tuổi từ 6 đến 11, đây là lứa tuổi rất nhạy cảm với âm nhạc. Cuộc sống của các em không thể thiếu được loại nghệ thuật này. Môn Âm nhạc giúp các em hướng tới cái đẹp, góp phần giáo dục các em trở thành những người có đạo đức. Ngoài ra nó còn giúp các em có tâm hồn phong phú và bớt mệt mỏi sau những giờ học căng thẳng. Trong chương trình Âm nhạc ở Tiểu học, Học hát là nội dung trọng tâm, được thực hiện từ lớp 1 đến lớp 5, đây cũng là phân môn học sinh yêu thích nhất. Phân môn Học hát có ba dạng bài là: bài hát thiếu nhi Việt Nam, dân ca và các bài hát nước ngoài. Khả năng âm nhạc của học sinh Tiểu học có sự phát triển rõ rệt từ lớp 1 đến lớp 5. Ví dụ học sinh lớp 1, 2 có trí nhớ còn hạn chế, các em khó học thuộc những bài hát có lời ca tương đối dài hoặc có nhiều lời ca. Đến lớp 4, 5, khả năng ghi nhớ của học sinh đã được nâng cao hơn so với giai đoạn trước. Biểu hiện về năng lực âm nhạc của học sinh rất khác biệt, mỗi lớp thường có cả những em học khá giỏi, trung bình và học yếu. Cũng có những học sinh có năng khiếu ở mặt này nhưng lại yếu ở mặt khác, ví dụ: hát đúng về cao độ thì lại chưa vững về trường độ, có khả năng gõ đệm tốt nhưng lại yếu về vận động theo nhạc Đa số học sinh có khả năng hát kết hợp các hoạt động khác như: vận động theo nhạc, gõ đệm, tham gia trò chơi Hứng thú, sở thích âm nhạc của học sinh không hoàn toàn giống nhau, cảm nhận thẩm mĩ âm nhạc của các em cũng khác biệt. II. Cơ sở thực tiễn Sau 11 năm dạy học Âm nhạc, tôi đã thực hiện hàng trăm tiết dạy bài dân ca cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 5 ở trường Tiểu học Đặng Trần Côn, quận Thanh Xuân, Hà Nội và thu được nhiều kinh nghiệm sư phạm cũng như những phương pháp dạy học phù hợp. Nhờ tích luỹ được một số kinh nghiệm nên việc dạy hát dân ca cho các em ngày càng trở nên nhẹ nhàng và hiệu quả hơn. III. Thực trạng Nhà trường đã có phòng học Âm nhạc chuyên biệt, đầu tư một số trang thiết bị phục vụ cho học âm nhạc; Đàn piano. Đàn Ooc-gan, Kèn Melodion, Nhạc cụ gõ: thanh phách, song loan, mõ, trống con Có dàn âm thanh loa máy, âm ly, đầu đĩa CD Có máy tính, máy chiếu phục vụ dạy học. 4/19
5. Nhà trường có kết nối mạng Internet thuận lợi cho việc tìm kiếm thông tin phục vụ giảng dạy. Âm nhạc là môn học độc lập, kết quả đánh giá là điều kiện xét duyệt lên lớp. Ban Giám Hiệu nhà trường cùng các giáo viên đã có sự quan tâm nhiều cho môn học âm nhạc. Học sinh ngoan và rất yêu thích say mê học âm nhạc. Tài liệu phục vụ cho việc học hát dân ca còn hiếm; Tuyển tập các bài dân ca, tranh ảnh, nhạc cụ dân tộc, trang phục dân tộc Qua thực tế dạy các bài hát dân ca cho học sinh tôi thấy: học sinh khó thể hiện đúng tính chất riêng của dân ca Học sinh thường hát rất buồn, không biết hát những tiếng có luyến, láy, hát chưa chuẩn về giai điệu, cả về cao độ và trường độ. Các em chưa thực sự yêu thích các bài dân ca các vùng miền. Vốn dân ca của các em còn rất nghèo nàn, bởi vì lâu nay các em cũng chỉ biết đến một vài bài dân ca trong chương trình của bậc học, ở mỗi lớp học các em chỉ biết thêm một đến hai bài dân ca được giới thiệu ngắn gọn, vắn tắt, đơn giản mà các em chỉ có thể nhớ như một kiến thức cơ bản chứ chưa có một niềm yêu thích và một vốn kiến thức thật sự sâu sắc với dân ca. Nhận thức của các em về dân ca còn chưa đúng đắn, các em nghĩ dân ca cũng là một trong nhiều bài hát phải học, phải thuộc, các em chưa thực sự quan tâm, chú ý, việc tự học và nghe hát các bài dân ca của các em ở gia đình hay ngoài xã hội là rất hiếm. Mặt khác trong chương trình tiểu học mặc dù môn âm nhạc đã được đưa vào từ lâu song về việc giữ gìn và phát huy vốn dân ca trong trường tiểu học chưa thật sự được chú trọng, học sinh chưa có điều kiên để thưởng thức, được tìm hiểu sâu sắc để tăng cường vốn hiểu biết về nhiều bài dân ca khác nhau. Về cá nhân tôi cũng như nhà trường thì chưa có nhiều cơ hội để tổ chức các hoạt động nhằm tuyên truyền, khuyến khích phong trào ca hát dân ca cho học sinh trong trường. Từ đó dẫn đến vốn dân ca của học sinh trường tôi còn rất hạn chế. IV. Các biện pháp đã tiến hành Ngày mới vào nghề, tôi thấy có nhiều khó khăn khi dạy bài hát dân ca cho học sinh, khó dạy hay được. Ví dụ: học sinh thường hát rất buồn, không biết hát những tiếng có luyến, hát sai giai điệu cả về cao độ và trường độ, các 5/19
6. em chưa yêu thích bài dân ca Trong quá trình dạy học, tôi đã suy nghĩ để tìm biện pháp khắc phục những hạn chế nào. Đến nay, việc dạy những bài này đã trở nên dễ dàng hơn, đó là nhờ việc áp dụng dạy bài hát dân ca với quy trình gồm 7 bước, kèm theo một số kĩ thuật cụ thể trong từng bước. 1. Giáo viên cần chủ động nắm rõ chương trình dạy hát dân ca của toàn cấp học đặc biệt là chương trình hát dân ca: Theo sách giáo khoa hiện hành, học sinh Tiểu học được học 55 bài hát, trong đó có 11 bài dân ca, đó là: - Quê hương tươi đẹp (dân ca Nùng) - Lí cây xanh (dân ca Nam Bộ) - Xoè hoa (dân ca Thái) - Bắc kim thang (dân ca Nam Bộ) - Gà gáy (dân ca Cống) - Ngày mùa vui (dân ca Thái) - Bạn ơi lắng nghe (dân ca Ba na) - Cò lả (dân ca đồng bằng Bắc Bộ) - Chim sáo (dân ca Khmer) - Màu xanh quê hương (dân ca Khmer) - Hát mừng (dân ca Hrê) 2. Giáo viên cần nắm vững mục tiêu dạy hát dân ca ở tiểu học và mức độ cần đạt đối với học sinh. Học sinh học hát nói chung và học hát dân ca nói riêng là tiếp xúc với âm nhạc có lời. Mỗi bài hát, làn điệu là một cảm xúc riêng, có nội dung cụ thể về sự vật, hiện tượng, được diễn tả bằng âm nhạc và ngôn ngữ văn học, mục tiêu cần đạt: a. Mục tiêu về kiến thức: Học xong mỗi bài hát, làn điệu dân ca giúp học sinh thêm hiểu biết về đời sống tinh thần cũng như cuộc sống, lao động sinh hoạt hàng ngày của ông cha ta ngày xưa. Giúp nâng cao khả năng nhận thức và hiểu biết của các em. Giúp phát triển năng lực ngôn ngữ, lời ca của bài hát làm cho vốn ngôn ngữ của học sinh trở nên phong phú và sinh động hơn. b. Mục tiêu về kĩ năng (đây là mục tiêu trọng tâm): Dạy hát dân ca nhằm phát triển năng lực âm nhạc của học sinh, giúp các em hát đúng giai điệu và lời ca, biết cách hát tự nhiên, biết lấy hơi, hát rõ lời, hát hoà giọng, và thể hiện được sắc thái, tình cảm của bài hát một cách chuẩn xác. Dạy hát dân ca còn giúp học 6/19
7. sinh biết trình bày (khả năng biểu diễn) bài hát theo một số hình thức như: đơn ca, song ca, tam ca, tốp ca, hát đuổi, hát bè, hát lĩnh xướng, hát xô, hòa giọng. c. Mục tiêu về tình cảm và thái độ: Dạy hát nhằm giáo dục các em học sinh những tình cảm tốt đẹp, giúp các em thêm yêu thích ca hát, say mê âm nhạc, đặc biệt là vốn âm nhạc cổ truyền của dân tộc, có khả năng tham gia ca hát ở trong và ngoài trường học. Biện pháp này tôi áp dụng trong suốt quá trình dạy các bài hát nói chung và dân ca nói riêng. Ví dụ: Sau khi học xong bài dân ca "Chim sáo" các em hát đúng giai điệu, thể hiện tính chất vui tươi, rộn ràng của bài dân ca của dân tộc Khơ mer. 3. Giáo viên cần nắm vững quy trình dạy một bài hát dân ca ở tiểu học: Sau khi xây dựng chương trình, kế hoạch dạy học và được chuyên môn nhà trường duyệt nội dung, tôi đã tiến hành cho học sinh tìm hiểu và dạy các bài hát dân ca trong chương trình theo quy trình dạy học hát như sau: Bước 1: Giới thiệu bài hát: Về áp dụng những kĩ thuật mới trong dạy hát dân ca, ở bước giới thiệu bài hát, tôi thường dùng bản đồ, tranh ảnh để giới thiệu vị trí địa lí và đời sống của đồng bào các dân tộc. Bước này rất hấp dẫn học sinh và mang lại cho các em nhiều kiến thức bổ ích.Trong phần này, một yêu cầu bắt buộc là người dạy phải giới thiệu và giải thích được cho học sinh về làn điệu và xuất xứ của làn điệu mà các em đang học. Giáo viên có thể dùng các điệu múa đặc trưng, dùng các nhạc cụ dân tộc của dân ca vùng miền đó, dùng lời để giới thiệu vài nét ngắn gọn về bài hát, nội dung, xuất xứ hay là tác giả soạn lời cho làn điệu mà các em đang học Ví dụ: ở Tiết 23, khi dạy bài hát "Chim sáo" tôi đã sử dụng điệu múa của dân tộc khơ mer, sau khi quan sát một số em tinh tế đã phát hiện ngay ra xuất sứ của bài dân ca. Cũng có thể giới thiệu bài hát dân ca các vùng miền bằng cách phương tiện trực quan như: xem tranh ảnh, xem băng hình diễn tả nội dung của làn điệu dân ca. Ví dụ: Khi dạy Tiết 12, Học bài hát "Cò lả", dân ca đồng bằng Bắc Bộ thì giáo viên giới thiệu về vị trí và đặc điểm chính của đồng bằng Bắc Bộ trên bản đồ và tôi đã phóng to bức tranh về hình ảnh con cò đang bay in trong SGK âm nhạc 4 cho các em quan sát và nhận biết được ngay về nội dung bài hát dân ca. 7/19
8. Bước 2: Nghe hát mẫu: Giáo viên trình bày(biểu diễn) bài hát, làn điệu dân ca (Kết hợp đàn giai điệu của bài hát). Tôi đã làm được điều này ở tất cả các tiết dạy bài hát mới và đã gây được ấn tượng mạnh với các em về làn điệu, bài hát dân ca. Tôi thường sưu tầm băng đĩa hình, thông tin trên mạng Internet để cho học sinh xem bài hát trên băng đĩa hình, để các em biết về trang phục và động tác múa hát đặc trưng, nhạc cụ dân tộc của từng vùng miền. Ví dụ : Khi dạy Tiết 5, Ôn tập bài hát: Bạn ơi lắng nghe, tôi cho các em xem một vài động tác múa và trang phục của dân tộc Bana Vì vậy, khi dạy các em trình bày bài hát kết hợp vận động, các em đã thể hiện được những động tác múa hát đặc trưng của dân tộc Bana một cách tự nhiên và sinh động, hấp dẫn. Bước 3: Tìm hiểu bài hát, giải thích từ khó, đọc lời ca: Trước khi học hát giáo viên giới thiệu về cao độ, trường độ, thang âm trong bài. Chia bài hát thành những câu hát ngắn, giáo viên hướng dẫn, đánh dấu chỗ cần lấy hơi, những chỗ luyến, láy, giải thích các từ khó, các từ đệm, từ địa phương Ví dụ: Tiết 23: Học bài hát "Chim sáo" thì trong bài Chim sáo có từ "trái thơm" là "quả dứa" tiếng của người dân Nam Bộ," đom boong" nghĩa là "quả đa" tiếng dân tộc Khơ mer. Việc hiểu ý nghĩa những từ đó giúp học sinh thấy gần gũi với bài hát hơn để các em có được những hiểu biết về thể loại và xuất xứ của nó trong lao động và sinh hoạt văn hóa của người dân lao động. Ví dụ : từ "lả "trong bài Cò lả diễn tả động tác bay của con cò Khi dạy bài hát dân ca, việc chia các câu hát trong bài dân ca phải hết sức linh hoạt, có thể có câu hát dài, có câu hát ngắn vì bài dân ca thường được xây dựng từ thơ lục bát, lời ca đệm thêm bằng những hư từ, từ đệm, nên cấu trúc không cân đối. Ví dụ : Bài Cò lả được chia thành 4 câu hát dài ngắn khác nhau. Con cò cò bay lả lả bay la, Bay từ từ cửa phủ, bay ra ra cánh đồng. Tình tính tang tang tính tình ơi bạn rằng ơi bạn ơi, Rằng có biết biết hay chăng, rằng có nhớ nhớ hay chăng. 8/19
9. Bước 4: Khởi động giọng: Trước khi học hát dân ca giáo viên cho học sinh khởi động giọng bằng cách đọc thang âm Mi – La – Đô của dân ca để các em biết được sơ lược về âm hưởng của bài dân ca, đôi khi có thể cho các em luyện tập hơi thở với các nguyên âm a, u, ô, i vì dân ca đặc biệt là các làn điệu ví rất cần nhiều hơi để hát các câu hát dài, cho nên tôi thường sử dụng chính thang âm của từng bài làm mẫu âm khởi động. Thậm chí có bài tôi đã dùng chính giai điệu của bài hát làm mẫu để học sinh khởi động giọng, ví dụ bài Chim sáo tôi đã sử dụng câu hát cuối làm mẫu âm: Việc sử dụng mẫu âm này vừa giúp học sinh bước đầu được nghe âm hưởng của bài hát, ngoài ra còn giúp các em được tiếp xúc với giai điệu để học bài hát dễ dàng hơn. Bước 5. Dạy hát(Tập hát từng câu hát): Với nhiều đối tượng khác nhau có thể hát đúng cao độ, trường độ đã khó, để các em biết thể hiện tình cảm và các một số chỗ luyến, láy, lướt, ngân dài lại càng khó hơn. Điều này yêu cầu người giáo viên giúp cho các em hát được dân ca các vùng miền, có những kỹ năng ca hát nhất định. Khi tập hát từng câu, giáo viên nên hạn chế dùng đàn diễn đạt mà cần phải hát mẫu nhiều hơn (nghĩa là phải diễn đạt bằng chính giọng hát của mình) để giúp học sinh hát đúng những chỗ khó, tiếng luyến láy, ngân nghỉ, âm vực khó, cũng như thể hiện sắc thái đặc trưng của bài dân ca. Ở một số câu hát cần sự luyến, láy, lướt, ngân thì giáo viên dành nhiều thời gian tập luyện hơn. Sau khi giáo viên hát mẫu xong, có thể cho một số em hát tốt, có năng khiếu hát lại, nếu có chỗ chưa đúng thì sửa luôn để cả lớp cùng nghe và nhận biết. Cũng vì có câu hát dài ngắn không đều, nên khi dạy từng câu, có những câu phải dạy khá kĩ các em mới hát đúng giai điệu, cũng như những tiếng hát luyến. 9/19
10. Ví dụ: Bài Cò lả, câu hát Rằng có biết biết hay chăng, rằng có nhớ nhớ hay chăng là câu hát dài và có các tiếng hát luyến như: "biết, chăng, nhớ" tôi thường cho học sinh tập hát nhiều lần hơn, kĩ hơn so với 3 câu khác. Ngoài ra, tôi cũng hướng dẫn các em cách lấy hơi 2 lần, lần 1 ở đầu câu và lần 2 ở giữa câu hát. Khi dạy hát, để nghe các em hát như thế nào và sửa sai giáo viên không hát cùng với học sinh. Lúc các em tái hiện lại câu hát thì giáo viên đệm đàn và lắng nghe để sửa sai và uốn nắn các em. Trong quá trình tập hát giáo viên cần luôn nhắc nhở các em thể hiện đúng tính chất, sắc thái, tình cảm của bài hát, làn điệu dân ca. Bước 6. Luyện tập: Sau khi đã học bài hát tôi cho các em củng cố, ôn luyện làn điệu, bài hát vừa được học. Điều này không chỉ giúp cho học sinh của tôi nhanh thuộc bài, hát chính xác mà còn nâng cao kỹ năng thể hiện tình cảm, sắc thái của bài dân ca. Bước 7. Củng cố, kiểm tra: Phần củng cố, luyện tập được lặp đi lặp lại nhiều càng giúp học sinh cảm thụ, cảm nhận, hiểu được cái hay,cái đẹp của bài hát, làn điệu dân ca mà các em đang hát. Ví dụ: Sau khi học xong Tiết 13, Ôn tập bài hát Cò lả: Các em thấy được tính chất mềm mại, êm ái, nhẹ nhàng, đằm thắm, mà sâu lắng, đó là đặc trưng rất riêng của dân ca đồng bằng Bắc bộ, từ đó các em thêm yêu các làn điệu dân ca và trân trọng thành quả của con người lao động 4. Giáo viên tổ chức xem đĩa hình các bài hát dân ca : Ví dụ : Tiết 15, Học hát do điạ phương tự chọn Tôi đã chọn bài: Đi cấy -Dân ca Thanh hoá, sau khi học xong tôi tổ chức cho các em xem băng đĩa hình tại lớp học, chuẩn bị băng đĩa hình các chương trình biểu diễn các bài hát dân ca ( Đã tiến hành cắt, chỉnh sửa cho phù hợp). Địa điểm : Phòng học Âm nhạc riêng ( trang bị đầu đĩa, tivi, loa ,mic vv tôi tổ chức cho học sinh xem và nhận xét các bài dân ca thuộc các vùng miền: các bài thuộc vùng: Bắc Bộ (Cây trúc xinh, hoặc Cò lả ). Các bài thuộc vùng Nam Bộ (Lý cây bông, Chim sáo) và Tây Nguyên (Bạn ơi lắng nghe) Sau khi cho học sinh xem xong một bài hát tôi đặt các câu hỏi tìm hiểu : Bài hát là dân ca của vùng nào ? Vì sao em biết ? Em thấy bài hát được biểu di ễn phụ họa như thế nào ( đơn giản hay công phu? Phụ họa theo đặc trưng vùng miền hay theo nội dung ?) 10/19
11. Khi xem mỗi bài hát dân ca của vùng nào thì tôi cũng giới thiệu sơ qua cho các e m hiểu thêm về cuộc sống lao động, sinh hoạt và các trang phục đặc trưng vàcác nền văn hóa, phong tục riêng của người dân ở vùng đó. Nhằm giúp các em có thêm vốn hiểu biết về văn hóa của các vùng miền. Sau đó cho học sinh tập biểu diễn theo vài động tác phụ họa của các bài hát: Sau khi các em đã timg hiểu về phong cách biểu diễn của các đĩa mẫu tôi hỏi các em xem có thích động tác biểu diễn của bài nào nhất? Sau đó tôi cho các em có thể biểu diễn theo các động tác của bài đó. Và tiến hành biểu diễn thi đua theo các nhóm. Tuy nhiên tôi cũng khuyễn khích các em có thể biểu diễn bài hát mình thích theo cách riêng của mình và tiến hành biểu diễn thi đua theo các nhóm. Biện pháp này giúp học sinh tiếp nhận các bài dân ca ở mức độ trọn vẹn nhất, ph phát huy được khả năng cảm nhận tốt nhất về dân ca cho các em. Giúp các em học hỏi thêm về phong cách, và động tác biểu diễn các bài dân ca. Giáo dục được các em tính mạnh dạn tự tin và tích cựcsáng tạo trong biểu diễn . 5. Tổ chức các hoạt động thi hát dân ca: Biện pháp tiếp theo sau khi các em đã có vốn kiến thức về Dân ca, là tạo điều kiện cho các em có cơ hội để thể hiện những kiến thức và kĩ năng đó Vì vậy: Tiết 17 và tiết 18 : Ôn tập và biểu diễn các bài hát đã học tôi tiến hành tổ chức các hoạt động thi hát dân ca dưới nhiều hình thức : +Thi hát dân ca giữa các nhóm: Tôi cho thời gian các nhóm sưu tầm theo từng chủ đề để chuẩn bị trước 1 tuần. Khi tổ chức chia lớp thành 2 nhóm thi, thi hát theo chủ đề. + Thi hát dân ca các lớp trong khối: Tôi tiến hành cho đại diện các lớp bốc thăm các bài hát dân ca theo vùng miền sau đó nêu thể lệ cuộc thi, thành lập ban giám khảo. Sau cuộc thi, giáo viên nhận xét, đánh giá, động viên các tiết mục của các em đã biểu diễn. + Phối kết hợp với các Đoàn thể tổ chức hội thi tiếng hát dân ca trong toàn nhà trường. Đầu tiên tôi chủ động tham mưu, xin ý kiến đồng ý của Ban Giám Hiệu nhà trường, phối hợp với Đoàn, Đội bàn bạc, lên kế hoạch cụ thể, xin kinh phí tổ chức, lên cơ cấu giải thưởng cho hội thi. Sau đó phân công công việc cho từng cá nhân với từng công việc cụ thể. Hội thi đã diễn ra với không khí thi đua rất sôi nổi, hào hứng,tất cả các lớp đều có tiết mục tham gia rất phong phú, đầy đủ 3 miền Bắc, Trung, Nam. Các tiết mục tham gia đều có sự đầu tư về hình thức cững như về chất lượng .Quatạo ra không khí thi đua 11/19
12. hát múa dân ca trong toàn nhà trường rất sôi nổi, tác động lớn đến tình yêu dân ca của học sinh và toàn thể giáo viên trong trường, qua đó đã ngầm tạo điều kiện cho các em có sự tìm hiểu thêm về vốn văn hóa xưa của các vùng miền thông qua sự diễn xuất phụ họa sân khấu của từng tiết mục biểu diễn. Tổ chức hội thi trong trường là dịp để giáo viên đánh giá quá trình học sinh và cũng là dịp để giáo viên xem lại kết quả giảng dạy của mình. Đồng thời tạo điều kiện cho tôi rèn luyện khả năng tổ chức của mình. Giáo dục cho học sinh tính mạnh dạn tự tin trên sân khấu, tạo điều kiện cho học sinh có cơ hội tiếp xúc với một chương trình biểu diễn với quy mô rộng hơn. + Khuyến khích học sinh tham gia hát dân ca vào các dịp lễ hội, giao lưu văn nghệ do địa phương tổ chức. 6. Tuyên truyền các bài dân ca đến học sinh toàn trường thông qua các buổi phát thanh măng non: Ở trường tiểu học chương trình phát thanh măng non luôn được chú trọng, mỗi tuần một buổi phát thanh măng non. Và đây chính là dịp tốt nhất để cho học sinh cả trường cùng có cơ hội để thưởng thức các bài dân ca. Tôi đã lên kế hoạch và tổ chức lồng ghép phần nghe nhạc Dân ca sau cuối các bài phát thanh của các phát thanh viên. Một buổi cho học sinh nghe ba bài dân ca vùng Bắc, Trung , Nam. Ngoài các bài dân ca do tôi sưu tầm từ các đĩa nhạc, tôi còn tổ chức cho các em có khả năng hát tốt các bài dân ca đã học hoặc chọn các nhóm đạt kết quả cao trong buổi thi hát dân gian ở các lớp để được trình bày trong buổi phát thanh măng non ở trường thay cho mở đĩa, nhằm gây sự chú ý và thích thu cho học sinh toàn trường. Từ đó khuyến khích học sinh có ý thích thi đua học tốt,yêu thích và mong muốn được hát dân ca. Trong các buổi sinh hoạt chủ điểm (20/11, 22/12, 26/3 vv) do Đội và Đoàn tổ chức, với vai trò là một đoàn viên tôi chịu trách nhiệm dẫn chương trình và tổ chức các trog chơi nên tôi luôn dẫn dắt các em hướng về các bài hát dân ca, đọc các bài đồng dao, các trò chơi dân gian Biện pháp cho toàn trường cùng nghe hát dân gian tạo điều kiện cho tất cả giáo viên và học sinh được nghe nhiều về dân ca các vùng miền. Làm tăng cường vốn dân ca cho học sinh và hình thành thói quen thích nghe dân ca của học sinh, giáo viên và phát triển môi trường Dân ca trong trường học. 7. Phát động cán bộ giáo viên, học sinh, phụ huynh, sưu tầm trang phục: 12/19
13. Mỗi bài hát dân ca đều mang đậm những nét đặc trưng riêng của từng vùng miền đòi hỏi phải có trang phục phù hợp. Vì vậy tôi đã phát động sưu tầm, kêu gọi sự giúp đỡ của phụ huynh, các nhà hảo tâm đầu tư trang phục cho các em để góp phần nâng cao hiệu quả trong hát dân ca. Giáo án minh hoạ ÂM NHẠC 4 TIẾT 12: HỌC HÁT BÀI: CÒ LẢ Dân ca: Đồng Bằng Bắc Bộ I. Mục tiêu 1. Kiến thức: HS hát đúng giai điệu, lời ca bài Cò lả- dân ca Đồng bằng Bắc Bộ. 2. Kĩ năng: Tập trình bày bài hát theo cách hát lĩnh xướng và hoà giọng. 3. Thái độ: Giáo dục HS yêu quý các làn điệu dân ca và trân trọng người lao động. II. Chuẩn bị 1. Giáo viên - Nhạc cụ quen dùng (Ooc- gan) - Tranh ảnh minh hoạ bài Cò Lả - Bản nhạc bài Cò lả có kí hiệu phân chia các câu hát. 2. Học sinh - SGK, nhạc cụ gõ (thanh phách), vở chép nhạc. III. Hoạt động dạy học: HĐ CỦA GIÁO VIÊN HĐ CỦA HỌC SINH 1. Ổn định tổ chức (1phút) Kiểm tra sĩ số vệ sinh lớp, đồ dùng học tập Ổn định trật tự chuẩn bị đồ dùng học tập 13/19
14. 2. Kiểm tra bài cũ (5 phút) HS thực hiện cá nhân - GV gọi một HS lên hát bài Khăn quàng thắm mãi vai em. GV nhận xét đánh giá 3. Bài mới: (25 phút) Hoạt động 1: Học hát bài CÒ LẢ *Giới thiệu bài hát HS nghe , quan sát tranh - GV treo bảng phụ có chép bài Cò lả và tranh minh hoạ lên bảng. - GV thuyết trình (Những cánh cò bay rập rờn trên đồng lúa mênh mông trong buổi chiều là hình ảnh rất thân thuộc với người nông dân Việt Nam. Cùng với luỹ tre xanh, đồng lúa vàng , đàn châu gặm cỏ thì hình ảnh cánh cò bay lả , bay la gợi nên khung cảnh yên bình của biết bao làng quê. Cánh cò bay lả bay la cũng là một bài dân ca rất quen thuộc với người dân Đồng bằng Bắc Bộ.) *Nghe hát mẫu + HS nghe bài hát qua băng, đĩa hoặc do GV trình bày. * Đọc lời ca và giải thích từ khó: HS nghe bài hát - GV chỉ định 1-2 HS đọc lời ca. - GV giải thích “phủ” trong từ “cửa phủ” là đơn vị hành chính ngày xưa, tương đương với quận, huyện ngày nay. 1-2 em đọc *Luyện thanh: 1-2 phút HS nghe - GV đàn 14/19
15. *Tập hát từng câu: + Có thể chia bài hát thành những câu hát ngắn: Con cò, cò bay lả lả bay la. Luyện thanh Bay từ cửa phủ bay ra cánh đồng. Tình tính tang tang tính tình, ơi bạn rằng ơi bạn HS tập hát từng câu ơi. Rằng có biết biết hay chăng, rằng có nhớ nhớ hay chăng ? HS trình bày - GV dùng nhạc cụ đàn giai điệu từng câu, hướng dẫn HS cách lắng nghe và hát hoà với tiếngđàn. Các câu hát đều bắt đầu từ phách yếu, GV bắt nhịp (1-2). GV hướng dẫn HS vừa tập hát vừa gõ đệm mang tính chất dàn trải, phù hợp với giai điệu bài HS nghe, hát hòa với tiếng hát. đàn - GV hát mẫu: Trong bài Cò lả có nhiều tiếng luyến láy rất tinh tế mang đậm màu sắc dân ca đồng bằng Bắc Bộ, GV có thể hát mẫu để hướng dẫn HS thể HS tập hát chỗ khó hiện được nét chính của giai điệu. - GV hướng dẫn: Tập xong hai câu, GV cho hát nối HS hát câu 1-2 liền 2 câu, GV hướng dẫn các em chỗ lấy hơi, hát rõ lời, hát diễn cảm hoặc sửa cho các em những chỗ hát chưa đúng. + Tập hát câu tiếp theo. HS tập câu 3-4 Hoạt động 2: Hát cả bài - GV chọn tiết tấu Reggae, tốc độ khoảng 85. - GV đệm đàn , HS hát cả bài hát kết hợp gõ đệm HS hát và gõ phách theo phách. +Thực hiện nhóm, cá nhân HS nói lên cảm nhận(nột GV hỏi:Các em có cảm nhận gì về bài hát Cò lả ? nhạc ờm ỏi ,nhịp nhàng) + GV kết luận về các ý kiến của HS, qua đó giáo 15/19
16. dục HS yêu dân ca và trân trọng người lao động. HS tập lĩnh xướng 4.Củng cố - dặn dò(5') - Tập kĩ năng hát lĩnh xướng, một HS lĩnh xướng Từng tổ trình bày. hai câu đầu , cả lớp hoà giọng 4 câu tiếp theo, vừa hát vừa gõ đệm theo phách. HS ghi nhớ - GV chỉ định từng tổ trình bày bài hát, có lĩnh xướng, vừa hát vừa gõ phách đệm theo. - GV dặn HS: về ôn bài và chuẩn bị bài sau. V. Kết quả thực hiện Trong quá trình áp dụng một số kĩ thuật mới trong dạy hát dân ca cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 5 ở trường Tiểu học Đặng Trần Côn, tôi đã điều tra và lưu lại những kết quả thử nghiệm, nhằm so sánh về mức độ học sinh đạt được các yêu cầu về hát dân ca. Cụ thể là: Kết quả ở những Kết quả ở những Các mức độ yêu cầu lớp không áp dụng lớp có áp dụng kĩ kĩ thuật thuật Hát đúng giai điệu, lời ca khoảng 75% khoảng 90% Biết hát kết hợp với gõ đệm theo 3 cách khoảng 80% khoảng 95% (nhịp, phách, tiết tấu lời ca) Biết hát kết hợp với vận động theo nhạc khoảng 75% khoảng 90% Thuộc tên các bài dân ca đã học khoảng 60% khoảng 85% Yêu thích các bài dân ca khoảng 65% khoảng 90% 16/19
17. C.Kết luận và khuyến nghị 1. Kết luận - Sáng kiến kinh nghiệm này được xây dựng không chỉ dựa vào kinh nghiệm cá nhân, mà còn căn cứ vào cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn việc dạy học Âm nhạc ở Tiểu học cũng như tham khảo một số tài liệu về dạy hát dân ca cho học sinh phổ thông. - Sáng kiến kinh nghiệm đã trình bày về phương pháp và một số kĩ thuật dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học nhằm gây hứng thú cho học sinh, giúp các em hát đúng giai điệu, lời ca và thêm yêu thích các bài dân ca Việt Nam. - Sáng kiến kinh nghiệm đã được trao đổi giữa giáo viên dạy Âm nhạc tại một số trường Tiểu học ở quận Thanh Xuân. Kết quả cho thấy, đó là những vấn đề có tính khả thi và phù hợp với điều kiện dạy học hiện nay. Giáo viên có thể dễ dàng thực hiện, học sinh tiếp thu kiến thức dễ dàng, hầu hết các em hoàn thành mục tiêu tiết học. 2. Khuyến nghị Để sáng kiến kinh nghiệm trên phát huy được hiệu quả cao hơn trong hoạt động dạy hát dân ca cho học sinh Tiểu học, chúng tôi đề nghị Ban giám hiệu trường Tiểu học Đặng Trần Côn tiếp tục trang bị những phương tiện dạy học cần thiết như: tranh ảnh, băng đĩa hình về múa hát dân ca các dân tộc. Việc dạy hát dân ca có thể đạt hiệu quả cao hơn nếu được thực hiện trên giáo án điện tử, điều này giúp học sinh được học bằng đa giác quan: nghe, nhìn, cảm nhận, vận động Dạy hát dân ca là góp phần gìn giữ và phát huy những bản sắc văn hoá của dân tộc. Nhận thức được vấn đề này, tôi đã suy nghĩ và có nhiều tìm tòi trong việc dạy hát dân ca cho học sinh. Trên đây là một số kinh nghiệm tôi thu được trong quá trình dạy học, chúng hoàn toàn có tính khả thi, phù hợp với điều kiện dạy học thực tế. Tôi đã chia sẻ những kinh nghiệm dạy học của mình với đồng nghiệp, họ cũng áp dụng và thu được những kết quả tốt hơn trong dạy học. Nhờ thực hiện những kinh nghiệm này, học sinh của chúng tôi đã biết trình bày những bài dân ca được hay hơn và các em cũng ngày càng yêu thích các bài hát dân ca Việt Nam. Trên đây là sáng kiến kinh nghiệm của bản thân tôi về vấn đề “ Dạy học hát dân ca cho học sinh tiểu học”. Rất mong nhận được sự góp ý của các đồng nghiệp và hội đồng chấm sáng kiến kinh nghiệm các cấp. 17/19
18. Tôi xin cam đoan sáng kiến kinh nghiệm này là của tôi. Tôi không sao chép, vay mượn của người khác. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thanh Xuân, ngày 6 tháng 4 năm 2019 Người viết Bùi Thị Loan 18/19
19. Tài liệu tham khảo - Sách giáo khoa Âm nhạc lớp 4, 5. Nhà xuất bản Giáo dục. - Sách Giáo viên Âm nhạc lớp 1, 2, 3, 4, 5. Nhà xuất bản Giáo dục. - Phương pháp dạy học các môn học ở Tiểu học, Nhà xuất bản Giáo dục, 2007. - Phương pháp dạy học Âm nhạc, Hoàng Long, Nhà xuất bản Giáo dục. - Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên môn Âm nhạc ở Tiểu học, Nhà xuất bản Giáo dục. Và một số tài liệu khác. 19/19