Tài liệu Chương trình giáo dục phổ thông mới: Tìm hiểu chương trình môn Tự nhiên và Xã hội

Nội dung text: Tài liệu Chương trình giáo dục phổ thông mới: Tìm hiểu chương trình môn Tự nhiên và Xã hội

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO DỰ ÁN HỖ TRỢ ĐỔI MỚI GIÁO DỤC PHỔ THÔNG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI TTÌÌMM HHIIỂỂUU CCHHƯƯƠƠNNGG TTRRÌÌNNHH MMÔÔNN TTỰỰ NNHHIIÊÊNN VVÀÀ XXÃÃ HHỘỘII
2. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội được xây dựng trên những quan điểm nào Ngoài TuâN Thủ CáC quaN Điểm ChuNg Của ChươNg TrìNh giáo DụC phổ ThôNg TổNg Thể, ChươNg TrìNh môN Tự NhiêN Và Xã hội NhấN mạNh CáC quaN Điểm: (i) Dạy học tích hợp, coi con (ii) Dạy học theo chủ đề, nội người, tự nhiên và xã hội là một dung giáo dục môn Tự nhiên chỉnh thể thống nhất có mối và Xã hội được tổ chức theo quan hệ chặt chẽ với nhau, trong các chủ đề: gia đình, trường đó con người là cầu nối giữa tự nhiên và xã hội. Các nội dung học, cộng đồng địa phương, giáo dục giá trị sống và kĩ năng thực vật và động vật, con sống, giáo dục sức khỏe, giáo người và sức khoẻ, Trái Đất dục môi trường, giáo dục tài và bầu trời. Các chủ đề này chính được tích hợp vào môn Tự được phát triển theo hướng nhiên và Xã hội ở mức độ đơn giản, phù hợp với điều kiện của mở rộng và nâng cao từ lớp Việt Nam; 1 đến lớp 3; (iii) Tích cực hóa hoạt động của học sinh, Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội tăng cường sự tham gia tích cực của học sinh vào quá trình học tập, nhất là những hoạt động trải nghiệm; tổ chức hoạt động tìm hiểu, điều tra, khám phá; hướng dẫn học sinh học tập cá nhân, nhóm để tạo ra các sản phẩm học tập; khuyến khích học sinh vận dụng được những điều đã học vào đời sống. 2
3. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Mục tiêu mà chương trình môn Tự nhiên và Xã hội cần đạt tới là gì Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội góp phần hình thành, phát? triển ở học sinh tình yêu con người, thiên nhiên; đức tính chăm chỉ; ý thức bảo vệ sức khoẻ của bản thân, gia đình, cộng đồng; ý thức tiết kiệm, giữ gìn, bảo vệ tài sản; tinh thần trách nhiệm với môi trường sống; các năng lực chung và năng lực khoa học. 3
4. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có điểm gì khác cơ bản với chương trình hiện hành Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội mới là chương trình được xây dựng theo định hướng phát triển năng lực? người học. môn học vừa có nhiệm vụ góp phần vào việc xây dựng và phát triển các năng lực chung được quy định trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể bao gồm năng lực giao tiếp và hợp tác; giải quyết vấn đề và sáng tạo; tự chủ và tự học, vừa có nhiệm vụ phát triển năng lực đặc thù của môn học là năng lực khoa học. Ngoài ra, còn rất nhiều khác biệt về nội dung, phương pháp giáo dục, đánh giá kết quả giáo dục và thực hiện chương trình, Chẳng hạn như trong việc thực hiện chương trình, Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội là chương trình mở, cho phép giáo viên được lựa chọn đối tượng học tập sẵn có ở địa phương để dạy học nhưng vẫn đảm bảo mục tiêu chương trình. Chương trình mở còn cho phép giáo viên có thể thay đổi thứ tự các chủ đề học tập, đặt ra các tiêu đề bài học trong mỗi chủ đề, xác định thời gian và điều chỉnh thời lượng học tập cho mỗi chủ đề cho phù hợp với thực tế địa phương, điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị của nhà trường. 4
5. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Chương trình Tự nhiên và Xã hội kế thừa chương trình hiện hành ở những điểm nào Trong việc xây dựng Chương trình Tự nhiên và Xã hội đã chú trọng kế thừa quan điểm phát triển chương trình như tích hợp những nội dung liên quan đến môi trường tự nhiên và xã hội, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò của ? con người là cầu nối giữa tự nhiên và xã hội; tổ chức nội dung chương trình thành các chủ đề phát triển theo hướng mở rộng và nâng cao từ lớp 1 đến lớp 3; tăng cường sự tham gia tích cực của học sinh vào quá Chương trình Tự nhiên trình học tập. và Xã hội kế thừa các mạch nội dung kiến thức cơ bản cốt lõi trên cơ sở cập nhật những nội dung thiết thực với học sinh và tinh giản những nội dung khó hoặc trùng lặp với các môn học khác. Chương trình Tự nhiên và Xã hội kế thừa những hướng dẫn về dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh và kế thừa thiết bị dạy học hiện có của chương trình hiện hành. Những thiết bị dạy học hiện có theo chương trình hiện hành cũng có thể được khai thác sử dụng để đáp ứng nhiều yêu cầu cần đạt trong Chương trình mới. 5
6. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Chương trình Tự nhiên và Xã hội tiếp thu được những gì từ chương trình của các nước có nền giáo dục tiên tiến Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội đã tiếp thu xu hướng quố?c tế về xây dựng chương trình tiếp cận năng lực. Nhìn chung sau năm 2000, ở nhiều nước có sự xem xét, cải tổ chương trình giáo dục theo hướng phát triển năng lực, ví dụ: mỹ, Úc, Canada, New Zealand, pháp, Đức, Bỉ, phần Lan, indonesia, hàn quốc Ở nhiều nước, chương trình tích Chương trình được xây dựng theo quan điểm tích hợp: hợp các kiến thức về tự nhiên và xã hội được dạy ở các lớp đầu cấp tiểu học hoặc dạy xuyên suốt cả cấp tiểu học với những tên gọi khác nhau. Ví dụ: “Thế giới quanh ta” (Nga); “Sachunterrich” (Đức);“Khám phá thế giới” (pháp); “môi trường và cuộc sống xung quanh” (Nhật Bản); “Tìm hiểu môi trường” (ấn Độ); “Kinh nghiệm cuộc sống” (Thái Lan); “Cuộc sống thông minh” (hàn quốc); Tất cả các chương trình kể trên đều Chương trình được tổ chức chương trình theo chủ đề: được tổ chức theo chủ đề với những tên gọi khác nhau. 6
7. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội đã thể hiện định hướng phát triển phẩm chất, năng lực chung của học sinh như thế nào ? Định hướng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh đã được quán triệt trong tất cả các thành tố của chương trình Tự nhiên và Xã hội từ mục tiêu, yêu cầu cần đạt, nội dung cốt lõi cũng như các định hướng về phương pháp, về đánh giá. Trong đó, chương trình Tự nhiên và Xã hội đã xác định được các biểu hiện của phẩm chất, năng lực chung cần được hình thành cho học sinh, cụ thể là: Thông qua việc tìm hiểu môi trường tự nhiên và xã hội, học sinh hình thành được tình cảm yêu quý, trân trọng gia đình, bạn bè, cộng đồng; yêu thiên nhiên và có ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên; có ý thức giữ vệ sinh cá nhân, thực hiện các quy tắc bảo vệ sức khoẻ và an toàn cho bản thân, gia đình, bạn bè và những người xung quanh; có ý thức sử dụng tiết kiệm, giữ gìn, bảo vệ những đồ dùng, vật dụng của gia đình, xã hội; có ý thức chăm sóc, bảo vệ thực vật và động vật, giữ vệ sinh môi trường; có ý thức vận dụng kiến thức, kỹ năng học được vào cuộc sống; tham gia các công việc gia đình, trường lớp, cộng đồng vừa sức với bản thân; đồng thời hình thành và phát triển được các năng lực chung được quy định trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể bao gồm năng lực tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo. 7
8. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và xã hội Chương trình Tự nhiên và Xã hội góp phần hình thành và phát triển năng lực đặc thù nào cho học sinh môn Tự nhiên và Xã hội hình thành và phát nhiên và xã hội xung quanh. triển ở học sinh năng lực khoa học, bao gồm các thành phần: nhận thức khoa học, - quan sát, thực hành đơn giản để tìm hiểu tìm hiểu môi trường tự nhiên và xã hội được về sự vật, hiện tượng, mối quan hệ xung quanh, vận dụng kiến thức, kĩ năng trong tự nhiên và xã hội xung quanh. đã học. Dưới đây là những biểu hiện của các thành phần năng lực: - Nhận xét được về những đặc điểm bên ngoài, so sánh sự giống, khác nhau giữa NhậẬnN t hTứhcỨ kCh Koha ohọac hỌC các sự vật, hiện tượng xung quanh và sự - Nêu, nhận biết được ở mức độ đơn giản một số sự vật, hiện tượng, mối quan hệ thay đổi của chúng theo thời gian một cách thường gặp trong môi trường tự nhiên và đơn giản thông qua kết quả quan sát, thực xã hội xung quanh như về sức khoẻ và sự hành. an toàn trong cuộc sống, mối quan hệ của học sinh với gia đình, nhà trường, cộng VVậẬnN d DụnụgN kgi ếKniẾ tNhứ Tch, ỨkĩC n, ăKnĨ gN đĂãN hgọ Đc ã hỌC đồng và thế giới tự nhiên, - giải thích được ở mức độ đơn giản một số - mô tả được một số sự vật, hiện tượng tự sự vật, hiện tượng, mối quan hệ trong tự nhiên và xã hội xung quanh bằng các hình nhiên và xã hội xung quanh. thức biểu đạt như nói, viết, vẽ, - Trình bày được một số đặc điểm, vai trò - phân tích được tình huống liên quan đến của một số sự vật, hiện tượng thường gặp vấn đề an toàn, sức khoẻ của bản thân, trong môi trường tự nhiên và xã hội xung người khác và môi trường sống xung quanh. quanh. - So sánh, lựa chọn, phân loại được các sự vật, hiện tượng đơn giản trong tự nhiên và - giải quyết được vấn đề, đưa ra được cách xã hội theo một số tiêu chí. ứng xử phù hợp trong các tình huống có Tìm hiểu môii tTrrưườnỜgN gtự T nựh Niêhni êvNà Vxàã Xhãội liên quan (ở mức độ đơn giản); trao đổi, xhuộnig X quuNagn h quaNh chia sẻ với những người xung quanh để - Đặt được các câu hỏi đơn giản về một số cùng thực hiện; nhận xét được cách ứng xử sự vật, hiện tượng, mối quan hệ trong tự trong mỗi tình huống. 8
9. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Nội dung giáo dục môn Tự nhiên và Xã hội được cấu trúc như thế nào, có gì khác so với chương trình hiện hành Nội dung giáo dục môn Tự nhiên và Xã hội mới bao gồm 6 chủ đề  là gia đình, trường học, cộng đồng địa phương, thực vật và động vật, con người và sức khoẻ, Trái Đất và bầu trời. Các chủ đề ? này được phát triển theo hướng So với chương trình hiện hành, mở rộng và nâng cao từ lớp 1 đến chương trình Tự nhiên và Xã hội lớp 3. mỗi chủ đề đều thể hiện  mới tinh giản một số nội dung mối liên quan, sự tương tác giữa khó hoặc sẽ được học ở ngay các con người với các yếu tố tự nhiên lớp đầu của cấp trung học cơ sở, và Xã hội. Tùy theo từng chủ đề, đồng thời cập nhật hoặc đưa vào nội dung giáo dục giá trị và kỹ một số nội dung mới thiết thực năng sống; giáo dục các vấn đề với học sinh. Chẳng hạn như: liên quan đến việc giữ gìn sức không dạy các nội dung về đơn vị khoẻ, bảo vệ cuộc sống an toàn hành chính (làng, xã/ phường; của bản thân, gia đình và cộng huyện/ quận; tỉnh/ thành phố) và đồng, bảo vệ môi trường, phòng các hoạt động văn hóa, giáo dục, tránh thiên tai, được thể hiện ở y tế, nông nghiệp, công mức độ đơn giản và phù hợp. nghiệp, ở tỉnh/ thành phố; giảm bớt một số nội dung kiến thức trong chủ đề Trái Đất và bầu trời; đưa vào một số nội dung mới như tìm hiểu về lễ hội, về di tích văn hóa lịch sử và cảnh đẹp ở địa phương; một số thiên tai thường gặp và cách phòng tránh; cách bảo vệ sự an toàn của bản thân, phòng tránh bị xâm hại 9
10. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Phương pháp giáo dục trong môn Tự nhiên và Xã hội có gì khác so với chương trình hiện hành phươNg pháp giáo DụC TroNg môN Tự NhiêN Và Xã hội ĐượC quáN TriệT Theo hướNg pháT TriểN NĂNg LựC Cho hỌC SiNh Như Sau: Để hình thành và phát triển thành phần năng lực nhận thức khoa học, giáo viên tạo cho học sinh cơ hội huy động những hiểu biết, kinh nghiệm sẵn có để tham gia hình thành kiến thức mới; tổ chức các hoạt động trong đó học sinh được trình bày hiểu biết của mình, so sánh, phân loại các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên và xã hội, giải thích một số mối quan hệ trong gia đình, trường học, cộng đồng và trong tự nhiên; hệ thống hoá kiến thức, kết nối được kiến thức mới với hệ thống kiến thức đã có. Để hình thành và phát triển thành phần năng lực tìm hiểu môi trường tự nhiên và xã hội, giáo viên cần chú ý tạo cơ hội để học sinh được đề xuất những câu hỏi, phát hiện vấn đề cần tìm hiểu và tích cực tham gia giải quyết vấn đề. Chú trọng cho học sinh quan sát, đọc tài liệu, thực hiện điều tra, thực hành đơn giản để tìm hiểu các sự vật, hiện tượng, các mối quan hệ trong tự nhiên và xã hội xung quanh; thu thập và ghi lại các dữ liệu đơn giản từ quan sát, thực hành; nhận xét về những đặc điểm bên ngoài, so sánh sự giống, khác nhau giữa các sự vật, hiện tượng xung quanh và sự thay đổi của chúng theo thời gian một cách đơn giản. Để hình thành và phát triển thành phần năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn và ứng xử phù hợp với tự nhiên, con người, xã hội, giáo viên cần sử dụng những câu hỏi, bài tập đòi hỏi học sinh phải vận dụng các kiến thức, kĩ năng, đã học để giải quyết các nhiệm vụ học tập trong bối cảnh, tình huống mới gắn với thực tế cuộc sống, vừa sức với học sinh, 10
11. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Giáo viên cần lưu ý gì khi thực hiện đánh giá giáo dục trong Chương trình Tự nhiên và Xã hội Đánh giá kết quả giáo dục trong môn Tự nhiên và Xã hội được thực hiện thông qua đánh giá quá trình và đánh giá tổng kết, sử dụng nhiều công cụ khác nhau như câu hỏi, bài tập, biểu mẫu quan sát, bài thực hành, dự án học tập, sản phẩm, Các hình thức đánh giá gồm đánh giá của giáo viên, tự đánh giá của học sinh, đánh giá đồng đẳng của học sinh, đánh giá của cha mẹ học sinh. qua các hoạt động đánh giá, học sinh có cơ hội phát triển năng lực tư duy phản biện, năng lực giao tiếp, hợp tác. Đánh giá tổng kết được thực hiện nhằm xác định mức độ học sinh đạt được các yêu cầu của chương trình môn học sau khi học xong các chủ đề về xã hội (gia đình, trường học, cộng đồng địa phương) và các chủ đề về tự nhiên (thực vật và động vật, con người và sức khoẻ, Trái Đất và bầu trời). Kết quả đánh giá tổng kết được ghi bằng điểm số kết hợp với nhận xét của giáo viên. Để đánh giá được năng lực học sinh, giáo viên cần lưu ý đánh giá khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ của học sinh vào những tình huống khác nhau, lưu ý các phương pháp và công cụ đánh giá có ưu thế trong việc đánh giá năng lực học sinh như sử dụng các câu hỏi (yêu cầu trả lời miệng hoặc viết) đòi hỏi học sinh nhận biết hoặc trình bày hiểu biết, so sánh, phân loại của các em về sự vật, hiện tượng, mối quan hệ thường gặp trong môi trường tự nhiên và xã hội xung quanh, ; phương pháp quan sát học sinh trong quá trình các em thực hành, luyện tập, đóng vai xử lí tình huống, quan sát sự vật, hiện tượng tự nhiên, xã hội, ; sử dụng các câu hỏi đánh giá các khả năng đưa ra dự đoán, từ các chứng cứ rút ra kết luận hoặc cách thu thập thông tin làm cơ sở cho việc so sánh, phân loại, của học sinh; sử dụng các câu hỏi đòi hỏi học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề, đặc biệt các vấn đề thực tiễn; đánh giá qua các sản phẩm thực hành của học sinh. 11
12. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Chương trình Tự nhiên và Xã hội khi thực hiện sẽ gặp những thuận lợi, khó khăn nào hệ thống kiến thức cơ bản của môn Tự nhiên và Xã hội mới chủ yếu được xây dựng trên cơ sở kế thừa có chọn lọc (giữ lại những kiến thức căn bản cốt lõi, tinh giảm những kiến thức khó, không phù hợp, ). Thêm vào đó, đa số các giáo viên dạy môn Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học đã được tiếp cận và thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn học ở trên lớp. Đó là thuận lợi cơ bản để hầu hết giáo viên trong cả nước có thể dạy được môn học. Tự nhiên và Xã hội là môn học về thiên nhiên, con người và xã hội gần gũi xung quanh. Do đó, giáo viên có thể khai thác vốn sống của học sinh ở các mức độ khác nhau giúp các em tham gia vào bài học và từng bước áp dụng được những kiến thức, kĩ năng đã học vào cuộc sống. giáo viên có thể khai thác điều kiện tự nhiên, xã hội của địa phương để tổ chức cho học sinh ở mọi vùng miền của đất nước được học tập thông qua chính cuộc sống của bản thân, gia đình và cộng đồng của mình. Tuy nhiên, Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội mới được xây dựng trên cơ sở định hướng tiếp cận năng lực và có một số nội dung kiến thức mới nên có thể giáo viên sẽ gặp một số khó khăn ban đầu. Những khó khăn, thách thức này có thể được khắc phục thông qua các tài liệu hướng dẫn, bồi dưỡng và các đợt tập huấn thường xuyên và định kỳ. 12
13. Tìm hiểu Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội Giáo viên cần được chuẩn bị như thế nào để giúp học sinh hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực thông qua dạy học môn Tự nhiên và Xã hội Để giúp học sinh hình thành và phát triển học sinh cần đạt được những kết quả yêu năng lực thông qua dạy học môn Tự nhiên cầu đã quy định trong chương trình. Việc và Xã hội, cần sự phối hợp từ nhiều phía, đưa chuẩn đào tạo cũng là nhằm đảm bảo trong đó giáo viên cần hiểu rõ hiểu rõ quản lý chất lượng giáo dục theo định Chương trình tiếp cận định hướng năng lực hướng kết quả đầu ra. hay còn gọi là định hướng kết quả đầu ra ưu điểm của chương trình định hướng (outcome based approach) là cách tiếp năng lực là tạo điều kiện quản lý chất cận rõ kết quả - những khả năng hoặc kỹ lượng theo kết quả năng lực đầu ra đã quy năng mà hS mong muốn đạt được ở mỗi định, nhấn mạnh năng lực vận dụng của giai đoạn học tập, trả lời cho câu hỏi: học học sinh. Tuy nhiên, nếu vận dụng một sinh làm được những gì từ điều đã biết? cách thiên lệch, không chú ý đầy đủ đến Khác với chương trình định hướng nội nội dung dạy học thì có thể dẫn đến các lỗ dung, chương trình dạy học định hướng hổng tri thức cơ bản và tính hệ thống của năng lực tập trung vào việc mô tả năng lực tri thức. Ngoài ra, chất lượng giáo dục đầu ra, có thể coi là “sản phẩm cuối cùng” không chỉ thể hiện ở kết quả đầu ra mà còn của quá trình dạy học. Việc quản lý chất phụ thuộc vào quá trình thực hiện. lượng dạy học chuyển từ việc “điều khiển giáo viên phải có tài liệu hướng dẫn và đầu vào” sang “điều khiển đầu ra”. Chương được tập huấn bài bản về Chương trình trình không quy định những nội dung dạy môn Tự nhiên và Xã hội theo tiếp cận phát học chi tiết mà quy định những kết quả triển năng lực, đặc biệt là đổi mới phương đầu ra mong muốn của quá trình đào tạo, pháp giáo dục và phương pháp đánh giá trên cơ sở đó đưa ra những hướng dẫn giáo dục. chung về việc lựa chọn nội dung, phương Các cơ sở đào tạo sư phạm: cần xây dựng pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học tài liệu về phương pháp dạy học môn Tự nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu nhiên và Xã hội theo chương trình mới để dạy học – kết quả đầu ra mong muốn. đào tạo giáo viên; tăng cường chất lượng mục tiêu học tập thường được mô tả thông tuyển chọn và đào tạo giáo viên. qua hệ thống các năng lực (competencies). Cán bộ quản lý các cấp cần đổi mới trong Kết quả học tập mong muốn được mô tả khâu chỉ đạo kiểm tra, đánh giá, thi đua, chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được. khen thưởng. 13