Sáng kiến kinh nghiệm Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Lịch sử lớp 5

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn Lịch sử lớp 5

1. PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỐNG ĐA TRƯỜNG TIỂU HỌC VĂN CHƯƠNG Sáng kiến kinh nghiệm PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH KHI DẠY MÔN LỊCH SỬ LỚP 5. Giáo viên: Hoàng Thị Kim Liên Giáo viên trường tiểu học Văn Chương NĂM HỌC 2000
2. A. Phần mở đầu. I. Lý do chọn đề tài: Môn tự nhiên xã hội cung cấp cho học sinh những hiểu biết cơ bản và ban đầu về các sự vật, sự kiện, hiện tượng và mối quan hệ giữa chúng trong tự nhiên, con người và xã hội, về cách vận dụng kiến thức đó trong đơìư sống và sản xuất. Cùng với môn Tiếng Việt và Toán học, môn tự nhiên xã hội là 3 môn quan rọng nhất trong chương trình tiểu học. Trong giai đoạn này, việc phát huy tính tích cực của học sinh trong việc học tập môn tự nhiên , xã hội nói chung và phân môn lịch sử ở lớp 4 – 5 nói riêng là mọt phần trong việc đổi nới phương pháp dạy học của bộ môn này. Góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học. Bởi vì qua thực tế 7 năm đã dạy học sinh lớp 5, tôi nhận thấy: Học sinh chưa thực sự chủ động tính tích cực trong giờ học lịch sử (chủ yếu là nghe, ghi, đọc sách giáo khoa). Đồng thơì do yêu cầu phát triển khoa học kỹ thuật ngày càng nhanh, diễn ra từng ngày, từng giờ đòi hỏi cin người phải chủ động, tích cực, sang tạo để thích ứng được sự phát triển của xã hội. Vì vậy, đất nước đã đặt ra mục tiêu cho nghành giáo dục “Đào tạo ra những con người có kiến thức văn hóa, khoa học, có kỹ năng nghề nghiệp, lao động tự chủ, sáng tạo, có kỷ luật, giàu lòng nhân ái, yêu nước, yêu CNXH, sống lành mạnh, đáp ứng được nhu cầu phát triển đất nước nhữn năm 90 và chuẩn bị cho tương lai”. Cũng trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy học sinh có tiềm năng được tiếp xúc với nhiều lượng thông tin (từ bố, mẹ, anh chị - nhứng ngưòi có trình độ văn hoá, làm khoa học). Vì vậy, trong lớp xuất hiện nhiều em có tiềm năng tích cực, chủ động, cần khơi dậy giúp các em phát triển để đáp ứng mục tiêu và yêu cầu của đất nước. Mặt khác, chương trình lịch sử lớp 5 giúp học sinh lĩnh hội được một số tri thức ban đầu và thiết thực về xã hội. Đó là các sự kiện và nhân vật tiêu biểu trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Từ đó hình thành và phát triển ở học sinh các kỹ năng quan sát, mô tả, phân tích, so sánh, đánh giá mối quan hệ giữa các sự kiện trong xã hội, đồng thời vận dụng các tri thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Qua đó khơi dậy và bồi dưỡng tình yêu đất nước, hình thành thái độ đúng đắn đối với bản thân, gia đình, cộng đồng, kích thích tính ham hiểu biết khoa học của học sinh. Để từ đó các có lòng tự hào dân tộcm phát huy mọi khả năng để xây dựng một tương lai xứng đáng với lịch sử của dân tộc. Chính vì lẽ đó, việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử, cũng như mọi môn học khác, học sinh tự mình khám phá ra kiến thức (dưới sự hướng dẫn của giáo viên), tức là học sinh hải được tiếp xúc với các tư liệu lịch sử: tranh ảnh, bản đồ lịch sử, các di vật, cậu chuyện lịch sử được ghi lại thành lời văn dưới dự định hướng và kếtl luận của giáo viên để học sinh tự hình thành các biể tượng lịch sử. II. Phạm vi nghiên cứu:
3. Học sinh lớp 5B trường tiểu học Văn Chương. B. Nội dung sáng kiến. CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA KINH NGHIỆM Kiến thức lịch sử ở tiểu học không được trình bày theo một hệ thống chặt chẽ mà chỉ chọn ra những sự kiện, hiện tượng nhân vật lịch sử tiêu biểu cho một giai đoạn lịch sủ nhất định đưa vào chương trình phân môn lịch sử. Tuy vậy, những kiến thức trong phân môn lịch sử vẫn đảm bảo tính hệ thống và tính logic của lịch sử ở mức độ thích nhất định. Phân môn lịch sử ở lớp 5 cũng được không nằm ngoài cơ sở trên gồm 32 tiêt với các nhân vật lịch sử và sự kiện chính sau: Nhân vật lịch sử: Bình Tây đại nguyên soái Trương Định, Nguyễn Trường Tộ mong muốn đổi mới đất nước, Phan Bội Châu và phong trào Đông Du, quyết chí ra đi tìm đường cứu nước. Sự kiện lịch sử: Hơn 80 năm chống thực dân Pháp (1858 - 1945), Xô Viết Nghệ Tĩnh, các cuộc khởi nghĩa và hoạt động yêu nước chống thực dân Pháp đầu thế kỉ 20, thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Cách mạng tháng Tám năm 2945 và tuyên ngôn Độc lập (2/9/1954); Chín năm kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954): các chiến dịch quân sự lớn. Chiến thắng Điện Biên Phủ. Hiệp định Giơneơ chẩm dứt chiến tranh Đông Dương; Kháng chiến chống Mỹ và xây dựng đất nước (1954 - 1975); Xây dựng chủ nghĩa xã hội trong cả nước (năm 1975 đến nay). Với nội dung kiến thức như vậy là vừa tầm với học sinh ở lứa tuổi lớp 5. Tuy nhiên, thực tế cho thấy học sinh học môn lịch sử thường tiếp thu một cách thụ động do đa số giáo viên chỉ dùng một phương pháp đã cũ là thuyết trình cốt sao cho học sinh chỉ cần nhớ tên nhân vật và sự kiện lịch sử là đủ. Chính vì vậy học sinh không hứng thú trong các giờ lịch sử và đặc biệt không hình dung được sinh động về các sự kiện lịch sử đã diễn ra cách các em rất xa. Từ đó dễ tạo cho các em có thói quen ỷ lại, thụ động, dễ quên và trì trệ trong tư duy. Vì lý do đó, khi mới nhận các em lớp 5B của tôi, qua trao đổi và thông qua 1 số tiết dạy lịch sử đầu năm, tôi nhận thấy thực trạng học sinh ở lớp chỉ có khoảng 5 em học môn này một cách tích cực, khoảng 15 em học trung bình, còn lại 18 em học rất thụ đọng. Trên đây là một số cơ sở kí luận và tình hình thực tế dạy học môn lịch sử lớp 5 mà tôi đã gặp phải. Tất nhiên còn nhiều tồn tại ở giáo viên và học sinh. Vậy khi hướng dẫn học sinh lĩnh hội kiến thức môn lịch sử như thế nào để phát huy được tính tích cực của học sinh là một điều mà tôi và các đồng nghiệp rất quan tâm. CHƯƠNG II HỆ THỐNG GIẢI PHÁP I. Phương pháp thực hiện:
4. Để phát huy tính tích cực của học sinh trong phân môn lịch sử lớp 5 thì việc lựa chọn phương pháp dạy học và hướng dẫn học sinh cách học là rất quan trọng. Giáo viên phải lựa chọn phương pháp sao cho phù hợp với từng bài, với từng đối tượng học sinh sao cho học sinh phải tự khám phá ra kiến thức (dưới dự hướng dẫn của giáo viên)vì hoạt động của trò là quá trình tự giác, tích cực, tự vận động, nhận thức và phát triển nhưng phải được điều khiển. 1.Hướng dẫn học sinh cách học bộ môn lịch sử theo từng loại bài: Với loại bài dạy về nhân vật lịch sử: Giáo viên yêu cầu học sinh sưu tầm tranh ảnh hoặc tư liệu về cuộc sống và sự nghiệp của nhân vật lịch sử đó. Kết hợp với đọc sách giáo khoa trước ở nhà để nắm được nội dung của bài mới về cuộc ssóng và sự nghiệp của nhân vật lịch sử trước khi đến lớp. Trước khi nhắc đến nhân vật lịch sử nào đó, giáo viên cần cung cấp để học sinh biết được những nét sơ lược về bối cảnh lịch sử (không gian, thời gian)mà nhân vật hoạt động. Học sinh tự trình bày cơ sở hiểu biết đã có của mình về nhân vật lịch sử đó. Những bài học lịch sử trong đó các nhân vật có những lời đối thoại đắt giá thể hiện phẩm chất cao quí của nhân vật, học sinh có thể tự đóng vai để diễn lại. Với loại bài dạy về sự kiện lịch sử: Việc sưu tầm tranh ảnh tư liệu là rất quan trọng để các em dễ hình dung, dễ nhớ, nhớ lâu các sự kiện đó. Chính vì vậy học sinh phải sưu tầm tranh ảnh từ ở nhà, đọc trước sách giáo khoa kết hợp với những tư liệu sưu tầm được hoặc do giáo viên cung cấp để nắm vững được nội dung bài. Học sinh được trình bày cơ sở hiểu biết đã có của mình. 2. Thày và trò chuẩn bị sưu tầm tư liệu, tranh ảnh, bản đồ, tài liệu lịch sử: Như trên đã trình bày, một trong những phương pháp dạy học không thể thiếu được khi dạ phân môn lịch sử là phương pháp trực quan. Những phương tiện trực quan được sử dụng nhiều để dạy môn lịch sử là: Tranh ảnh. Bản đồ lịch sử. Các phương tiện nghe nhìn. Di tích lịch sử. Nhà bảo tàng lịch sử và một số nhà bảo tàng khác. Giáo viên cần đối chiếu với những phương tiện mà nhà trường đã trang bị để giáo viên bà học sinh chủ động trong bài dạy, cùng phối kết hợp với phụ huynh học sinh trong việc sưu tầm, đóng góp cho nhà trường. Chủ động đề nghị với Ban giám hiệu cho học sinh khối lớp 5 được đi tham quan di tích lịch sử hoặc bảo tàng lịch sử ở địa phương hoặc yêu cầu phụ huynh học sinh tạo điều kiện tự đưa con em mình đi tham quan những nơi đó.
5. 3. Dạy học trên lớp: Việc hướng dẫn học sinh cách học bộ môn lịch sử theo từng loại bài: việc thày và trò chuẩn bị sưu tầm tài liệu, tranh ảnh, tư liệu lịch sử tất cả đều nhằm phục vụ cho việc dạy học ở trên lớp với mục đích qua bài học học sinh phát huy được tính tích cực của mình thông qua phân môn lịch sử. Trước kia chúng ta thường quan niệm học lịch sử là phải học thuộc, nạp vào bộ nhớ của học sinh theo lối thày đọc, trò chép, học thuộc loàng theo thày, theo sách giáo khoa là đạt yêu cầu. Nhưng học tập lịch sử theo quan niệm hiện đại không phải là theo cách trên mà là: học sinh thông qua làm việc với sử liệu mà tạo ra hình ảnh lịch sử, tự xậy dựng, tự hình dung về quá khứ lịch sử đã diễn ra. Cơ sở nhận thức cá thể, độc lập đó, bằng các biện pháp tương tác xã hội (học theo nhóm, học cả lớp, đối thoại thày trò )mà học sinh xây dựng sự nhận thức đúng đắn về môn lịch sử. Muốn làm đuợc điều đó khi dạy học trê lớp, giáo viên cần phải iến hành qua các bước sau: Bước thứ nhất: Giáo viên cần phải định hướng được mục đích, nêu nhiệm vụ nhận thức của tiết học. Ví dụ: Bài “Chiến dịch Việt Bắc thu – đông 1947” phần giới thiệu bài giáo viên nói: Sau tiếng súng mở đầu ở Hà Nội ngày 19-12-1946 quân dân ta đã phá tan kế hoạch tấn công Việt Bắc của địch trong chiến dịch thu-đông 1947. Vì sao lại xuất hiện chiến dịch này? Diễn biến của chiến dịch ra sao? Ý nghĩa của chiến dịch là gì? Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu qua bài hôm nay “Chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947”. Bước thứ hai: Học sinh đọc tài liệu sách giáo khoa, xem tranh ảnh. nghiên cứu đọc thêm tư liệu, trao đổi thảo luận nhóm, cá nhân. Học sinh làm phiếu học tập - đại diện nhóm trình bày, các bạn trong lớp nghe và góp ý kiến. Ví dụ: Bài “Quyết chí ra đi tìm đường cứu nước” Khi tìm hiểu một vài nét về thời thơ ấu của Nguyễn Tất Thành. Học sinh đọc sách giáo khoa từ đầu ”người dân Việt Nam thời ấy”, kết hợp với những mẩu chuyện, câu chuyện đã sưu tầm để nói lên được thời thơ ấu của Nguyễn Tất Thành (làm cá nhân). Khi tìm hiểu về sự kiện Nguyễn Tất Thành quyết chí ra đi tìm đường cứu nước: Học sinh đóng vai: người dẫn truyện, Nguyễn Tất Thành và anh Lê theo đoạn 3 của bài. Từ đó học sinh sễ trả lời được một loạt câu hỏi theo định hướng của giáo viên. Nguyễn Tất Thành dự định đi đâu? Người sang đó để làm gì? Người ra đi gặp hoàn cảnh như thế nào?
6. Thông qua hai bưc ảnh “Bến nhà Rồng” và “Tàu La – tu – sơ Tờ - rê- vin” học sinh dễ dàng hình dung được sự kiện lịch sử quan trọng này. Từ đó các em sẽ thảo luận rồi cử đại diện nhóm lên trình bày để rút ra bài học. Ví dụ 2: Bài “Chiến dịch Việt Bắc thu – đông 1947” Để giảng nguyên nhân xuất hiện chiến dịch, tôi treo bản đồ hành chính Việt Nam, để học sinh chỉ được 6 tỉnh thuộc căn cứ địa Việt Bắc từ đó nắm vững được vị trí của căn cứ địa Việt Bắc trên bản đồ Việt Nam. Sau đó học sinh thảo luận trong nhóm để tìm ra được nguyên nhân xuất hiện chiến dịch từ những cơ sở gợi ý của phiếu học tập và nội dung SGK rồi viêt ý kiến ra phiếu học tập để trình bày. Để giảng về diễn biến của chiến dịch: Tôi giới thiệu lược đồ của chiến dịch để học sinh nắm được. Các em dựa vào lược đồ SGK để trình bày ra phiếu học tập và cử đại diện trình bày lại diễn biến theo phiếu học tập của nhóm mình. Các nhóm khác nhận xét bổ xung nếu thiếu. Sau đó học sinh được trực tiếp lên chỉ lược đồ để nói lại diễn biến của chiến dịch. Để tái hiện lại không khí hào hùng của quân và dân ta trên trận đánh sông Lô. gây cho địch tổn thất lớn, tôi đã bật băng catset để các em cung nghe ca khúc “Sông Lô”của nhạc sĩ văn Cao. Ở phần củng cố: Tôi yêu cầu các em lên thuyết minh về những bức tranh hay những bài thơ các em đã sưu tầm được theo nhóm có liên quan đến chiến khu Việt Bắc để các em có thể hình dung được căn cứ địa kháng chiến nơi Bác Hồ- Đảng- Chính phủ đã hoạt động lâu dài để chỉ huy cuộc kháng chiến chống Pháp của ta. Chính nhờ việc sử dụng phong phú đồ dụng dạy học giúp học sinh gần gũi với các sự kiện, nhân vật lịch sử hơn dễ gây cho các em ấn tượng sâu sắc, hứng thú tìm tòi, học tập. Nó tạo điều kiện cho học sinh dễ nhớ, nhớ lâu phát triển năng lực chú ý quan sat, óc tò mò khoa học. Đặc biệt, nó phù hợp với đặc điểm nhận thức, đặc điểm lứa tuổi của các em. Bước thứ 3: Giáo viên chốt lại hoặc liên hệ mở rộng. Việc giáo viên chốt lại kiến thức, khẳng định kiến hức hoặc liên hệ mở rộng là việc làm rất cần thiết. Bởi vì: những thông tin học sinh thu lượm được còn rời rạc, kiến thức mà các em thu lượm được khác nhau, đôi khi sai lệch hoặc chưa chuẩn. Chính vì vậy, giáo viên phải chốt lại chuẩn kiến thức, từ đó mở rộng vừa tầm học cho học sinh, gây cho các em sự hứng thú trong giờ học. Ví dụ: Bài “Chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947” Khi tìm hiểu về diễn biến của chiến dịch. Sau khi học sinh đọc sách giáo khoa, quan sát lược đồ, trao đổi, thảo luận trong nhóm để trình bày lại diễn biến của chiến dịch. Giáo viên sẽ chốt lại và mở rộng:
7. Sáng sớm ngày 16-9-1950, quân ta nổ súng đánh chiếm cứ điểm Đông Khê, mở màn cho chiến dịch. Đông Khê là cụm cứ điểm quan trọng nằm trên đường số 4 ở giữa Cao Bằng và Thất Khê và cũng là một mắt xích nối hai khu vực này. Đánh Đông Khê trước tiên mà không đánh vào các nơi khác là chủ trương sáng suốt, tài tình của ta vì: Trên phòng tuyến này Cao Bằng, Thất Khê lực lượng của địch rất mạnh, nếu đánh vào đây quân ta sẽ bị tổn thất nhiều. Do đó ta đánh vào Đông Khê là một mắt xích yếu của địch thì Cao Bằng sẽ bị cô lập, Thất Khê sẽ bị uy hiếp từ đó để tiêu hao nhiều sinh lực địch. Chính vì vậy, ở Đông Khê địch không giám phản kích chỉ cố thủ, máy bay địch yểm trợ bắn phá suốt ngày đêm. Quân ta chiến đấu dũng cảm, cuộc chiến đấu diễn ra gay go trong từng lô cốt của địch. Chính vì Đông Khê quan trọng như vậy nên Bác Hồ đã ra chỉ đạo trực tiếp trận đánh ở đài quan sát trên đồi cao. Nhiều tấm gương chiến đấu dũng cảm của quân ta và dân ta đã xuất hiện. Trong đó nổi bật là tấm gương của chiến sĩ bộc phá La Văn Cầu đã nhờ đồng đội chặt đứt cánh tay bị thương rồi tiếp tục xông lên phá lô cốt địch, nêu cao lá cờ đầu trong phong trào thi đua “giết giặc, lập công”. Sau 54 giờ chiến đấu, ngày 18-9-1950, bộ đội ta đã tiêu diệt hoàn toàn cụm cứ điểm Đông Khê. Sau khi mất Đông Khê, quân Pháp được lệnh rút khỏi Cao Bằng theo đường số 4 để phối hợp với cánh quân khác từ Thất Khê lên hòng chiếm lại Dông KHê. Đoán được ý định đó của giặc, quân ta mai phục trên đường số 4 khiến hai cánh quân từ Cao Bằng về và từ Thất Khê lên không liên lạc được với nhau, địch bị tiêu diệt ở nhiều nơi, bị bao vây chặt không còn con đường thoát chúng ra hàng lũ lượt. Một lần nữa ta lại thấy sự chỉ đạo tài tình của Đảng và Bác Hồ: Chỉ cần đánh một điểm yếu mà hai điểm khác phải dấn thân vào chỗ chết. Chiến dịch Biên giới thắng lợi rực rỡ, ta giải phóng được một giải biên giới Việt – Trung dài 750 km từ Cao Bằng đến tận Đình Lập, đường số 4 sạch bóng quân thù. Và như vậy chúng ta đã đạt được 3 mục tiêu đề ra: Tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch, khai thông biên giới Việt Trung, củng cố và mở rộng căn cứ địa Việt Bắc. II. Tổ chức thực nghiệm (Giáo án). Bài soạn môn lịch sử lớp 5. Bài 17: CHIẾN DỊCH BIÊN GIỚI THU – ĐÔNG NĂM 1950. I. Mục đích và yêu cầu: Học sinh nhận thức được cuộc chiến đấu ở biên giới thắng lợi đã góp phần làm thay đổi cục diện ở chiến trường Bắc Bộ. Giáo dục học sinh tinh thần chịu đựng gian khổ trong mọi hoàn cảnh II. Chuẩn bị: Giáo viên: Lược đò, tranh tư liệu về chiến dịch Biên giới, phiếu học tập, bảng phụ. Học sinh: Tranh ảnh, bài viết sưu tầm liên quan đến chiến dịch Biên giới theo mảng phân công: Nhóm 1: Những hình ảnh về Bác Hồ trong chiến dịch. Nhóm 2: Hình ảnh bộ đội, dân công tham gia chiến dịch.
8. Nhóm 3: Những tấm gương của quân, dân ta trong chiến dịch. Nhóm 4: Hình ảnh về tù binh địch và lòng nhân đạo của bộ đội ta. III. Lên lớp: 1. Ổn định tổ chức: Cả lớp hát một bài.(1 phút) 2. Kiểm tra bài cũ: (5 phút) Tiết trước các em học bài gì? Chỉ lược đồ để nêu diễn biến của chiến dịch Việt Bắc thu đông năm 1947? (1 học sinh) (GV cho điểm) Một học sinh nêu ý nghĩa của chiến dịch? (GV cho điểm) Giáo viên nhận xét. 3. Bài mới: a. Giới thiệu bài: Với thắng lợi của chiến dịch Việt Bắc thu đông năm 1947, ta đã đánh bại hoàn toàn chiến lược “đánh nhanh, thắng nhanh”của thực dân Pháp. Và đến thu đông năm 1950 ta đã chủ động mở động mở chiến dich biên giới. Vì sao lại xuất hiện chiến dịch này? Diễn biến của chiến dịch ra sao? Ý nghĩa của chiến dịch ra sao? Cô cùng các con sẽ tự tìm hiểu qua bài: “Chiến dịch Biên giới thu đông năm 1950” (Giáo viên ghi lại đầu bài - học sinh mở SGK trang 117 ). b. Vào bài: Giáo viên: Vì sao lại xuất hiện chiến dịch này? Cô trò chúng mình sẽ cùng nhau tìm hiểu phần thứ nhất của bài (giảng viên ghi bài) *Vì sao xuất hiện chiến dịch biên giới này: Để trả lời cho câu hỏi này, các con sẽ làm câu 1 trong phiếu cá nhân của mình. Các con đọc SGK từ đầu đến “đường huyết mạch này”và tìm kĩ xem ta mở chiến dịch biên giới thu đông năm 1950 nhằm mục đích gì? Trong phiếu có 5 ô trống điền dấu X vào ý các con cho là đúng. Sau đó, các con lên trình bày cho cả lớp nghe. Cả lớp làm phiếu học tập – Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm ý. Giáo viên treo bảng phụ (Nội dung như trên phiếu học tập)- 1 học sinh lên chữa – trình bày. Các bạn nhận xét, bổ xung- trình bày. Giáo viên chốt kiến thức: Kết hợp chỉ trên lược đồ và tranh tư liệu: Sau thất bại ở chiến dịch Việt Bắc thu đông năm 1947, nhờ sự giúp sức của đế quốc Mỹ, thực dân Pháp lại thực hiện âm mưu thâm độc “khóa chặt biên giới Việt Trung”bằng cách tăng cường hệ thống phòng ngự trên đường số 4 một hệ thống trên 40 đồn bốt từ Cao Bằng đến Lạng Sơn nhằm cắt đứt đường liên lạc của ta với các nước anh em hòng nhanh chóng kết thúc chiến tranh xâm lược ở Việt Nam. Đứng trước âm mưu thâm ssọc của kẻ địch, Bác Hồ đã họp với Đảng - Chính phủ
9. và Bộ tư lệnh quyết định mở chiến dịch Biên giới nhằm 3 mục đích: Tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch; khai thông biên giới Việt Trung để mở rộng quan hệ với các nước anh em; củng cố và mở rộng căn cứ địa Việt Bắc nơi đây Bác Hồ - Đảng – Chính phủ hoạt động chỉ huy cuộc kháng chiến chông Pháp. vậy diễn biến của chiến dịch Biên giới như thế nào? Ta có đạt được mục đích đề ra không? Chúng ta sẽ tìm hiểu phần thứ hai của bài (Giáo viên ghi mục hai) * Diễn biến của chiến dịch. Giáo viên: Để hiểu rõ điều này các con sẽ đọc tiếp SGK tư “sáng ngày 16-9” đến “giành cho chúng một phần” và xem kỹ lược đồ và trao đổi, thảo luận với nhau trong nhóm để trình bày diễn biến đó vào phiếu học tập. Giáo vien phân 4 nhóm – nhóm trưởng – phát phiếu học tập. Học sinh thảo luận nhóm. Đại diện một nhóm lên trình bày phần thảo luận của nhóm. Giáo viên ghi những sự kiện chính lên bảng. Ngày 16-9-1950 ta tấn công Đông Khê. Ngày 18-9-1950 Đông Khê bị tiêu diệt. Địch rút khỏi Cao Bằng, bị tiêu diệt, ra hàng. Ta đã thực hiện được 3 mục đích đề ra Các nhóm khác nhận xét - bổ xung nếu thiếu. *Giáo viên hỏi: Vì sao chiến dịch lại có tên là “Chiến dịch Biên giới thu đông năm 1950”? Ai là người chỉ đạo trực tiếp quân ta ở mặt trận Đông Khê? Tại sao ta lại đánh Đông Khê mà không đánh Cao Bằng hay Lạng Sơn, Thất Khê? Một học sinh lên chỉ lược đồ diễn biến. Giáo viên chốt lại: Kết hợp chỉ lược đồ và ảnh tư liệu. Sáng sớm ngày 16-9-1950, quân ta nổ súng đánh chiếm cứ điểm Đông Khê, Mở màn chiến dịch. Đông Khê là cụm cứ điểm quan trọng nằm trên đường số 4 ở giữa Cao Bằng và Thất Khê và cũng là một mắt xích nối hai khu vực này. Đánh Đông Khê trước tiên mà không đánh vào các nơi khác là chủ trương sáng suốt, tài tình của ta vì: Trên phòng tuyến này Cao Bằng. Thất Khê lực lượng của địch rất mạnh, nếu đánh vào đây quân ta sẽ bị tổn thất nhiều. Do đó ta đánh vào Đông Khê là một mắt xích yếu của địch thì Cao Bằng sẽ bị cô lập, Thất Khê sẽ bị uy hiếp từ đó để tiêu hao nhiều sinh lực địch. Chính vì vậy, ở Đông Khê địch không giám phản lích chỉ cố thủ, máy bay địch yểm trợ bắn phá suốt ngày đêm.Quân ta chiến đấu dũng cảm, cuộc chiến đấu diễn ra gay go trong từng lô cốt của địch. Chính vì Đông Khê quan trọng như vậy nên Bác Hồ đã chỉ đạo trực tiếp trận đánh ở đài quan sát trên đồi cao. Nhiều tấm gương chiến đấu dũng cảm của quân và dân ta đã xuất hiện. Trong đó nổi bật là tấm gương của chiến sĩ La Văn Cầu đã nhờ đồng đội chặt đứt cánh tay bị thương rồi tiếp tục xông lên phá lô cốt địch, nêu cao lá
10. cờ đầu trong phong trào thi đua “Giết giặc, lập công”. Sau 54 giờ chiến đấu, ngày 18-9-1950, bộ đội ta đã tiêu diệt hoàn toàn cụm cứ điểm Đông Khê. Sau khi mất Đông Khê, quân Pháp được lệnh rút khỏi Cao Bằng theo đường số 4 để phối hợp với cánh quân khác từ Thất Khê lên hòng chiếm lại Đông Khê. Đoán được ý định đó của địch, quân ta mai phục trên đường số 4 khiến cho hai cánh quân từ Cao Bằng vè và từ Thất Khê lên không kiên lạc đựơc với nhau, địch bị tiêu diệt ở nhiều nơi, bị bao vây chặt không còn con đường thoát chúng ra hàng lũ lượt. Một lần nữa ta lại thấy sự chỉ đạo sáng suốt và tài tình của Đảng và Bác Hồ; chỉ cần đánh 1 điểm yếu mà hai điểm khác phải dấn thân vào chỗ chết. Chiến dịch Biên giới thắng lợi rực rỡ, ta giải phóng được một giải biên giới Việt Trung dai f750 km từ Cao Bằng đến tận Đình Lập, đường số 4 sạch bóng quân thù. Và như vậy chúng ta đã dạt được 3 mục tiêu đề ra: Tiêu diệt môt bộ phận quan trọng sinh lực địch, khai thông biên giới Việt Trung, củng cố và mở rộng căn cứ địa Việt Bắc. Chiến dịch Biên giới thu đông thắng lợi có ý nghĩa lịch sử như thế nào đối với Cách mạng Việt Nam. Chúng ta cùng nhau tìm hiểu phần thứ 3 của bài (GV ghi bảng). * Ý nghĩa lịch sử: Các con đọc phần còn lại ở SGK kết hợp với những hiểu biết của mình để thấy được ý nghĩa lịch sử của chiến dịch biên giới và ghi lại vào câu hỏi 2 trong phiếu cá nhân. Học sinh làm phiếu . Học sinh chữa bài - bổ sung. Giáo viên chốt lại: Chiến thắng Biên giới đã đánh dấu sự trưởng thành của quân đội ta. Từ đó về sau, ta chủ động mở nhiều chiến dịch tiến công, tiêu diệt địch với quy mô ngày càng lớn. Đó chính là ý nghĩa lịch sử của chiến dịch Biên giới thu đông năm 1950 đối với Cách mạng Việt Nam. Giáo viên ghi bảng: Đánh dấu sự trưởng thành của quân đội ta. Từ đây về sau ta chủ động mở nhiều chiến dịch lớn. c. Củng cố: Ai là người trực tiếp chỉ đạo ở mặt trận Đồn Khê? Quân ta chiến đấu như thế nào? Tiêu biểu là tấm gương của ai? Giáo viên: Đó chính là nội dung bài học ngày hôm nay Hai học sinh đọc bài trong SGK. Các nhóm lên thuyết minh các bức tranh hoặc tư liệu mà nhóm mình sưu tầm được. * Dặn dò nhận xét: Về nhà học thuộc bài, trả lời câu hỏi SGK. Chuẩn bị bài sau: Hậu phương những năm sau chiến dịch Biên giới Nhận xét giờ học. IV. Kết quả bước đầu thu được.
11. 1. Kết quả về chất lượng thu được: So với đầu năm chất lượng của các em về môn lịch sử hiện nay đã tiến bộ rõ rệt. Tất cả các bài kiểm tra đột xuất, báo trước, kiểm tra miệng các em đều đạt từ 8 trở lên. 2. Kết quả về tình cảm với bộ môn: Trước đây, lớp tôi các em rất sợ khi đến giờ lịch sử và không thích học. Còn đến nay, các em chờ đón được học một tiết sử hiếm hoi trong tuần vvới tất cả lòng nhiệt tình và hao f hứng của mình. 3. Kết quả năng lực học tập của học sinh: Từ sự tự tin, từ năng lực chủ động, phát huy tính tích cực của mình trong giờ lịch sử, các em đã coi mỗi tiêt sử là một ngày hội. một cuộc thi nho nhỏ để tìm ra kiến thức mới, được trở lại khí thế hào hùng của dân tộc trước kia đã cách xa các em rất lâu.Từ đó làm cho các em thêm yêu quê hương, yêu đất nước hơn. CHƯƠNG III KẾT LUẬN CHUNG I. Bài học rút ra qua thực nghiệm đề tài Nói tóm lại để phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn kịch sử lớp 5, người giáo viên cần phải phối hợp các phương pháp và các hình thức tổ chức dạy học lịch sử rất đa dạng. Muồn làm được điều đó, giáo viên phải thực hiện: Nắm vững chương trình. Nắm vững đặc trưng phương pháp bộ môn. Sưu tầm tư liệu, tranh ảnh để minh hoạ. Chuẩn bị cơ sở vật chất cho việc dạy học. Có như vậy thì thầy cũng nhàn mà học sinh cũng hứng thú, tạo hiệu quả cao trong những tiêt lịch sử. II. Một vài đề xuất: Sở và Bộ cần tạo điều kiện trang bị cho nhà trường các bộ tranh ảnh lịch sủ dạng dùng cho tiểu học, có sách tham khảo lịch sử cho giáo viên, coá các loại băng hình, tư liệu về các chiến dịch. Thành phố nên tổ chức thi hoc sinh giỏi một năm một lần môn lịch sử vì đay là môn học giúp học sinh “Tìm về cội nguồn dân tộc”. Trên đây là một vài kinh nghiệm mà tôi đã đúc kết được trong nhiều năm giảng dạy môn lịch sử lớp 5, phần nào đã đáp ứng được yêu cầu của bộ môn tự nhiên xã hội nói chung và phân môn lịch sử nói riêng. Song những kết quả đạt được chỉ là bước đầu. Rất mong được sự góp ý kiến của các ban nganh và các đồng nghiệp để sao cho việc dạy học môn lịch sử ngày càng hoàn thiện, góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng đào tạo trong nhà trường tiểu học. Hà Nội, ngày 5/12/2000
12. Người viết Hoàng Thị Kim Liên C. Phụ lục TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Giáo trình phương pháp dạy hoc môn tự nhiên xã hội. (Đại học Quốc goa - Trường đại học sư phạm Hà Nội) 2. Dạy tự nhiên và xã hội ở trường tiểu học (lớp 4 - 5). (Sách bồi dưỡng giáo viên - Bộ giáo dục và đào tạo) 3.Đổi mới việc dạy môn tự nhiên và xã hội ở tiểu học. 4. (Sách bồi dưỡng thường xuyên chu kì 1997-2000 - Bộ giáo dục và đaof tạo) 5. Sách giáo viên - Bộ giáo dục và đào tạo. (Sách giáo khoa - Bộ giáo dục và đào tạo) 6. Tựn nhiên và xã hội (Phần 2: Địa lý và lịch sử) 7. Giáo dục và thời đại (Giáo sư Lê Khánh Bằng). 8. Dạy học lậy học sinh làm trọng tâm (Giáo su Lê Khánh Bằng).