Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5

1. Ubnd quËn ®èng ®a trêng tiÓu häc C¸t linh –––––––––––––––––––––– S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Mét sè biÖn ph¸p rÌn viÕt ®óng CHO HäC SINH LíP 1 Môn: Tiếng Việt Người thực hiện: Phan Thị Tuyết Liên Giáo viên cơ bản 2
2. N¨m häc 2010 - 2011 a- PHÇN Më §ÇU I- LÝ do chän ®Ò tµi: 1. C¬ së lÝ luËn : Ch÷ viÕt lµ mét trong nh÷ng ph¸t minh vÜ ®¹i nhÊt cña con ngêi. Tõ khi ra ®êi, nã lµ c«ng cô ®¾c lùc trong viÖc ghi l¹i, truyÒn b¸ toµn bé kho tri thøc cña nh©n lo¹i. Ch¼ng nh÷ng thÕ con ngêi cßn coi ch÷ viÕt nh mét ngêi b¹n thêng xuyªn gÇn gòi th©n thiÕt víi m×nh. TrÎ em tíi trêng, ®îc häc ®äc, häc viÕt ®ã lµ niÒm h¹nh phóc lín nhÊt kh«ng chØ cña b¶n th©n c¸c em mµ cßn lµ h¹nh phóc cña c¸c bËc lµm cha, lµm mÑ. BiÕt ®äc, biÕt viÕt th× c¶ mét thÕ giíi míi réng lín mªnh m«ng sÏ më ra tríc m¾t c¸c em. Häc ch÷ chÝnh lµ c«ng viÖc ®Çu tiªn khi c¸c em tíi trêng. TËp viÕt lµ ph©n m«n cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ë tiÓu häc, nhÊt lµ ®èi víi líp 1.Ph©n m«n tËp viÕt trang bÞ cho häc sinh bé ch÷ c¸i La tinh vµ nh÷ng yªu cÇu kÜ thuËt ®Ó sö ®ông bé ch÷ c¸i ®ã trong häc tËp vµ giao tiÕp. V× vËy ch÷ viÕt cña häc sinh lµ vÊn ®Ò ®îc mäi ngêi trong vµ ngoµi ngµnh Gi¸o Dôc §µo t¹o quan t©m lo l¾ng. Ngêi xa ®· nãi: ” nÐt ch÷ êi”nÕt lµ ng hµm ý hai vÊn ®Ò: Thø nhÊt, nÐt ch÷ thÓ hiÖn tÝnh c¸ch con nguêi; th«ng qua rÌn luyÖn ch÷ viÕt mµ gi¸o dôc nh©n c¸ch con ngêi. V× vËy phong trµo ” vë- ch÷ s¹ch ®Ñp” võa lµ môc ®Ých,¬ng võa lµ ph tiÖn trong qu¸ tr×nh rÌn luyÖn häc sinh viÕt ®óng, dÉn tíi viÖc viÕt ®Ñp cho häc sinh, nã gãp mét phÇn vµo viÖc gi¸o dôc toµn diÖn cho häc sinh ngay tõ líp 1. 3
3. TËp viÕt víi nh÷ng quy t¾c chÆt chÏ gãp phÇn rÌn luyÖn mét trong nh÷ng kÜ n¨ng hµng ®Çu cña viÖc häc tiÕng ViÖt trong nhµ trêng- kÜ n¨ng viÕt ch÷. §iÒu ®ã liªn quan trùc tiÕp ®Õn chÊt lîng häc tËp cña m«n TiÕng ViÖt nãi riªng vµ c¸c m«n häc kh¸c nãi chung. NÕu viÕt ®óng ch÷ mÉu , râ rµng, tèc ®é nhanh th× häc sinh cã ®iÒu kiÖn ghi chÐp bµi häc tèt, nhê vËy kÕt qu¶ häc tËp sÏ cao h¬n. ViÕt xÊu, tèc ®é chËm sÏ kh«ng cã thêi gian chó ý nghe c« gi¸o gi¶ng bµi, kh«ng hiÓu bµi sÏ dÉn ®Õn chÊt lîng häc tËp kÐm. Nh vËy yªu cÇu ®èi víi häc trß lµ ph¶i viÕt ®óng, ®Ñp, râ rµng vµ vÉn ®¶m b¶o tèc ®é viÕt. §iÒu c¬ b¶n chi phèi ®Õn tèc ®é viÕt chÝnh lµ kÜ thuËt viÕt. Tõ viÖc x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ quan träng cña ch÷ viÕt ë líp 1, t«i ®· chän nghiªn cøu ®Òmét tµi: sè ” biÖn ph¸p rÌn 4
4. viÕt ch÷ ®óng cho häc sinh líp 1” víi hi väng t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó n©ng cao ch÷ viÕt cho sinh. 2. C¬ së thùc tiÔn: Ngµy nay trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ tri thøc , thêi ®¹i bïng næ th«ng tin, ch÷ viÕt còng ®· cã vi tÝnh lµm thay, vËy viÖc rÌn ch÷ viÕt cho häc sinh liÖu cã cßn quan träng. MÆt kh¸c ®èi víi häc sinh líp 1 ngµy ®Çu tiªn ®i häc ë tr- êng phæ th«ng thËt bì ngì, viÖc lµm quen víi ch÷ viÕt thËt khã kh¨n. ë líp 1, do tay c¸c em cßn yÕu, kh¶ n¨ng tri gi¸c cßn chËm nªn ban ®Çu vµ c¶ ë trong qu¸ tr×nh häc tËp c¸c em cßn gÆp nh÷ng khã kh¨n bì ngì, nhÊt lµ giai ®o¹n chuyÓn tõ bót ch× sang viÕt bót mùc, tõ giai ®o¹n viÕt ch÷ cì võa sang ch÷ cì nhá. Lµ mét gi¸o viªn d¹y líp 1 t«i nhËn thÊy r»ng ®èi víi häc sinh líp 1nÕu cïng mét lóc ®ßi hái c¸c em viÕt ®óng, viÕt ®Ñp ngay lµ mét ®iÒu kh«ng thùc tÕ, khã cã thÓ thùc hiÖn ®îc. V× vËy t«i ®· x¸c ®Þnh muèn viÕt ch÷ ®Ñp th× viÖc ®Çu tiªn cÇn lµm ë líp 1 lµ rÌn cho trÎ cã nÒ nÕp vµ kÜ thuËt viÕt ch÷ ®óng th× míi cã c¬ së ®Ó viÕt ch÷ ®Ñp. §©y chÝnh lµ yªu cÇu cã tÝnh quyÕt ®Þnh trong viÖc rÌn viÕt ch÷ ®Ñp cho suèt qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh. II. môc ®Ých- nhiÖm vô nghiªn cøu: - §Ò tµi nµy nghiªn cøu víi môc ®Ých ®a ra mét sè biÖn ph¸p rÌn kÜ thuËt viÕt ch÷ ®Ó lµm c¬ së cho viÖc viÕt ch÷ ®Ñp cña häc sinh líp 1. - NhiÖm vô: Nghiªn cøu thùc tr¹ng viÕt ch÷ cña häc sinh ë líp, trêng, c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häcTËp viÕt chñ yÕu thêng dïng : §Ò ra mét sè gi¶i ph¸p rÌn kÜ thuËt viÕt ch÷ cho häc sinh líp 1 nãi riªng vµ TiÓu häc nãi chung. III. ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: - Nghiªn cøu tµi liÖu lÝ thuyÕt. 5
5. Nghiªn cøu thùc tiÔn ®iÒu tra qua gi¶ng d¹y, dù giê, tæng kÕt kinh. b- phÇn néi dung I- Môc tiªu- nhiÖm vô cña d¹y tËp viÕt: Ph©n m«n tËp viÕt ë tiÓu häc truyÒn thô cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ch÷ viÕt vµ kÜ thuËt viÕt ch÷. Riªng víi líp 1, häc sinh luyÖn tËp viÕt ch÷ díi hai h×nh thøc chñ yÕu: luyÖn tËp viÕt ch÷ c¸i vµ tËp viÕt theo c¸c yªu cÇu kÜ thuËt trong c¸c tiÕt tËp viÕt. Cô thÓ lµ: VÒ kiÕn thøc: Gióp häc sinh cã ®îc nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®êng kÎ, dßng kÎ, ®é cao, cì ch÷, h×nh d¸ng vµ tªn gäi c¸c nÐt ch÷, cÊu t¹o ch÷ c¸i, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c nÐt ch÷ vµ gi÷a c¸c ch÷ c¸i, ch÷ ghi tiÕng, c¸ch viÕt c¸c ch÷ viÕt thêng, dÊu thanh vµ ch÷ sè. VÒ kÜ n¨ng: ViÕt ®óng quy tr×nh viÕt nÐt, viÕt ch÷ c¸i vµ liªn kÕt ch÷ c¸i t¹o ch÷ ghi tiÕng theo yªu cÇu liÒn m¹ch. ViÕt th¼ng hµng c¸c ch÷ trªn dßng kÎ. Ngoµi ra häc sinh cßn ®îc rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng nh: t thÕ ngåi viÕt, c¸ch cÇm bót, ®Ó vë II- nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n trong d¹y tËp viÕt ë líp 1: 1. ThuËn lîi: - ë líp 1, viÖc d¹y viÕt ®îc phèi hîp nhÞp nhµng víi d¹y häc vÇn, ch¬ng tr×nh d¹y TËp viÕt ®îc s¾p xÕp hîp lÝ. - C¸c néi dung viÕt ®îc s¾p xÕp tõ nh÷ng nÐt c¬ b¶n ®Õn ch÷ phèi hîp, tõ ch÷ dÔ ®Õn ch÷ khã. - Ban gi¸m hiÖu quan t©m s©u s¸t, trang bÞ c¬ së vËt chÊt tèt cho líp häc. - §a sè phô huynh häc sinh quan t©m ®Õn c«ng viÖc rÌn ch÷ nªn trang bÞ cho häc sinh ®Çy ®ñ ®å dïng, vë tËp viÕt. 6
6. - §a sè c¸c em ®Òu qua mÉu gi¸o. - Líp häc ®îc trang bÞ mÉu ch÷ theo chuÈn cña Bé Gi¸o dôc. Gi¸o viªn cã mÉu ch÷ thêng, ch÷ hoa ®Çy ®ñ, chuÈn, ®Ñp. - C¸c lùc lîng trong vµ ngoµi ngµnh Gi¸o dôc quan t©m ®Èy m¹nh phong trµo rÌn ch÷ t¹o khÝ thÕ thi ®ua s«i næi trong häc sinh. 2. Khã kh¨n: Bªn c¹nh ®ã còng cã kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n. - VÒ phÝa gi¸o viªn: Gi¸o viªn TiÓu häc tuy ®· coi träng giê tËp viÕt song ®©y lµ mät tiÕt khã, khi d¹y thêng kh«ng ®¶m b¶o ®îc vÒ mÆt thêi gian do néi dung cña mét tiÕt häc qu¸ dµi vµ cßn ph¶i phô thuéc nhiÒu ®Õn tèc ®é viÕt cña häc sinh. V× thÕ khi híng dÉn viÕt gi¸o viªn chØ kh¾c s©u cho häc sinh nh÷ng ®iÓm chÝnh, nÐt chÝnh cña ch÷ viÕt chø cha híng dÉn cho häc sinh tØ mØ vÒ kÜ n¨ng viÕt sao cho ch÷ chuÈn, ®Ñp mµ l¹i mÒm m¹i. Híng dÉn quy tr×nh viÕt tõng ch÷ chiÕm kh¸ nhiÒu thêi lîng cña tiÕt häc nªn viÖc luyÖn viÕt trªn b¶ng con cña häc sinh cha nhiÒu, cha kÜ. ChÝnh v× vËy chÊt lîng ch÷ viÕt cha ®¶m b¶o, tèc ®é viÕt ch÷ cña c¸c em cha nhanh, c¸c em thêng m¾c nh÷ng lçi c¬ b¶n vÒ kÜ thuËt viÕt nh: ®iÓm ®Æt bót cña c¸c con ch÷ cha ®óng nªn ch÷ cha ®Òu nÐt, ®é réng hÑp cña c¸c con ch÷ cha chuÈn, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c con ch÷ khi liªn kÕt cha chÝnh x¸c, nÐt ch÷ cha mÒm m¹i, liÒn m¹ch - VÒ phÝa häc sinh: Lµ häc sinh líp 1 tuæi nhá, hiÕu ®éng mau nhí chãng quªn nªn nh÷ng thuËt ng÷ vµ c¸c kÜ thuËt viÕt c« ®a ra c¸c con cha n¾m ch¾c. C¸c con thêng kh«ng kiªn tr×, tay l¹i yÕu nªn c¸c ®éng t¸c viÕt cha ®îc khÐo lÐo, cÈn thËn. - Mét sè häc sinh viÕt Èu, nguÖch ngo¹c kh«ng ®óng nÐt. - C¸c em cÇm bót cha ®óng, cÇm s¸t ngßi bót, cÇm bót chÆt qu¸, cha biÕt c¸ch ®Ó vë. ChÝnh v× vËy, vai trß cña gi¸o viªn, nhÊt lµ gi¸o viªn líp 1 trong viÖc rÌn ch÷ lµ v« cïng quan träng vµ cÇn thiÕt. 7
7. III. c¸c biÖn ph¸p tiÕn hµnh 1. Gi¸o viªn cÇn n¾m ch¾c yªu cÇu c¬ b¶n cña ph©n m«n TËp viÕt: Muèn n©ng cao chÊt lîng d¹y viÕt ch÷ gi¸o viªn cÇn n¾m ch¾c ch¬ng tr×nh vµ vë tËp viÕt hiÖn hµnh cña bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ®ång thêi phèi hîp víi c¸c m«n häc kh¸c nh»m ph¸t huy vai trß c«ng cô cña ph©n m«n TËp viÕt. ë líp 1 ngoµi viÖc tËp viÕt trong ph©n m«n häc vÇn, ch¬ng tr×nh cßn dµnh riªng mçi tuÇn 2 tiÕt tËp viÕt chia lµm 3 giai ®o¹n: - Giai ®o¹n 1(1 tuÇn): Gióp häc sinh n¾m ®îc nh÷ng thao t¸c chung cña qu¸ tr×nh tËp viÕt, luyÖn ®éng t¸c cÇm bót, c¸ch ®Ó vë, t thÕ ngåi viÕt, x¸c ®Þnh dßng kÎ trªn vë tËp viÕt vµ trªn khung ch÷ cÇn tËp viÕt, tËp viÕt c¸c ch÷, cÊu t¹o cña ch÷ c¸i. - Giai ®o¹n 2 : LuyÖn viÕt c¸c ch÷ c¸i viÕt thêng, viÕt tõ øng dông, viÕt ch÷ sè theo ®óng quy tr×nh - Giai ®o¹n 3: Häc sinh nh×n bµi viÕt trªn b¶ng ®Ó chÐp l¹i theo cì ch÷ nhá, kÕt hîp nghe gi¸o viªn ®äc tõng tiÕng vµ tr×nh bµy bµi viÕt. 2. ChuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cho häc sinh viÕt ®óng: TËp viÕt lµ ph©n m«n thùc hµnh. TÝnh chÊt thùc hµnh thÓ hiÖn ë ho¹t ®éng cña gi¸o viªn vµ träng t©m lµ ë ho¹t ®éng cña häc sinh. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn vµ häc sinh cã ®¹t kÕt qu¶ cao hay kh«ng phô thuéc nhiÒu vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn ban ®Çu vÒ c¬ së vËt chÊt nh líp häc, ¸nh s¸ng, bµn ghÕ, ®å dïng häc tËp Cã chuÈn bÞ tèt nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy míi cã thÓ t¹o ®îc t©m thÕ tho¶i m¸i duy tr× nÒ nÕp häc tËp tèt ë h äc sinh. a. Nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt: a.1. ¸nh s¸ng phßng häc: 8
8. Phßng häc ®îc thiÕt kÕ theo kÝch thíc chuÈn phï hîp víi tÇm nh×n cña häc sinh trong líp, cã ®ñ ¸nh s¸ng cho mäi häc sinh theo quy ®Þnh cña vÖ sinh häc ®êng. Chó ý ¸nh s¸ng ph¶i ®¶m b¶o häc sinh nh×n ®îc ch÷ trªn b¶ng ®ång thêi l¹i kh«ng lµm bãng ch÷ ë b¶ng. a.2. B¶ng líp: B¶ng líp ®îc treo ë cao võa ph¶i, c¹nh díi cña b¶ng ngang tÇm ®Çu cña häc sinh ngåi trong líp. B¶ng cã kÝch thíc tèi thiÓu 1,2m x2,4 m, s¬n mµu phï hîp ®Ó lµm næi c¸c nÐt ch÷ viÕt b»ng phÊn (hoÆc bót). Trªn b¶ng cã dßng kÎ, cù li 4cm ®Õn 5cm, chia ®«i b¶ng mét bªn lµ dßng kÎ ngang mét bªn lµ dßng kÎ cã « li gièng nh trong vë viÕt cña häc sinh. a.3. Bµn ghÕ häc sinh: Bµn ghÕ cña häc sinh líp 1 yªu cÇu ph¶i thÊp h¬n bµn ghÕ cña c¸c khèi líp trªn ®Ó khi ngåi khuûu tay cña c¸c em ngang víi mÆt bµn. Bµn ghÕ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh thÈm mÜ ®Ó t¹o cho häc sinh niÒm høng thó häc tËp. a.4. B¶ng con cña häc sinh: B¶ng con lµ mét ph¬ng tiÖn d¹y häc rÊt u viÖt võa gióp häc sinh thuËn tiÖn trong viÖc rÌn ch÷ võa dÔ dµng cho gi¸o viªn uèn söa kÜ thuËt viÕt cho häc sinh. B¶ng con tiÖn Ých nhÊt lµ lµm b»ng gç nhÑ, dÔ viÕt, dÔ xãa, kÝch thíc kho¶ng 20cm x 30cm. Trªn b¶ng cã kÎ « li gièng b¶ng líp vµ vë viÕt. a.5. PhÊn, kh¨n lau vµ bót viÕt: - PhÊn viÕt cho häc sinh kh«ng cøng qu¸ ®Ó c¸c con cã thÓ viÕt dÔ dµng theo ý. Vµ còng nªn chän lo¹i phÊn kh«ng bôi ®Ó ®¶m b¶o vÖ sinh. - Kh¨n lau b¶ng cÇn s¹ch sÏ, h¬i Èm vµ yªu cÇu c¸c con chØ dïng ®Ó lau b¶ng. - §èi víi häc sinh líp 1 viÖc chän bót lµ v« cïng quan träng bëi c¸c con tuæi nhá tay cßn yÕu vµ cha ®îc khÐo lÐo ch a biÕt c¸ch 9
9. ®iÒu chØnh ngßi bót viÕt theo ý. Theo kinh nghiÖm cña b¶n th©n khi d¹y tËp viÕt líp 1 t«i ®· thèng nhÊt vµ híng dÉn cho phô huynh häc sinh c¸ch chän bót viÕt phï hîp. ë giai ®o¹n ®Çu khi häc sinh viÕt bót ch× nªn chän lo¹i bót ch× cã ®é cøng võa ph¶i . NÕu bót cøng qu¸ sÏ lµm cho c¸c con khi viÕt ph¶i t× m¹nh tay khiÕn c¸c con nhanh mái. Cßn bót mÒm qu¸ th× ngßi bót sÏ nhanh g·y, nÐt ch÷ to kh«ng ®Ñp mµ cßn g©y bÈn vë. Mçi häc sinh cÇn cã mét chiÕc gät bót v× trong qu¸ tr×nh viÕt ruét ch× mßn ®i, ®Çu bót sÏ to khiÕn nÐt ch÷ cña c¸c em kh«ng gän, ch÷ viÕt sÏ kh«ng ®Ñp. Khi gät bót gi¸o viªn còng cÇn híng dÉn c¸c con kh«ng gät nhän qu¸ khiÕn nÐt ch÷ m¶nh mµ l¹i dÔ g·y. Víi bót mùc cÇn chän cho c¸c con lo¹i bót gän nÐt kh«ng thanh qu¸ hoÆc ®Ëm qu¸, mùc xuèng ®Òu, bót ph¶i nhÑ, kÝch thíc phï hîp víi bµn tay ®Ó c¸c con dÔ cÇm khi viÕt. a.6. Vë tËp viÕt: §©y lµ ph¬ng tiÖn luyÖn tËp thùc hµnh quan träng cña häc sinh, v× vËy yªu cÇu mçi häc sinh cÇn cã ®ñ vë viÕt. Gi¸o viªn cÇn n¾m v÷ng yªu cÇu vµ ®Æc ®iÓm cña tõng bµi viÕt ®Ó híng dÉn c¸ch viÕt thÝch hîp. b. Híng dÉn t thÕ ngåi viÕt: b.1. T thÕ ngåi viÕt: Muèn viÕt ®óng kÜ thuËt ngay tõ nh÷ng tiÕt häc ®Çu tiªn t«i ®· chó ý rÌn cho häc sinh t thÕ ngåi viÕt ®óng võa t¹o ®iÒu kiÖn ngåi luyÖn viÕt tho¶i m¸i võa ®¶m b¶o tÝnh mÜ häc. Khi ngåi viÕt, häc sinh ph¶i ngåi ngay ng¾n, lng th¼ng, kh«ng t× ngùc vµo c¹nh bµn, hai ch©n ®Ó vu«ng gãc tho¶i m¸i, ®Çu h¬i cói, hai m¾t c¸ch mÆt vë tõ 25cm ®Õn 30cm. C¸nh tay tr¸i ®Æt vu«ng gãc víi c¬ thÓ t× nhÑ lªn vë ®Ó gi÷ vë kh«ng xª dÞch khi viÕt, tay ph¶i cÇm bót. b.2. C¸ch cÇm bót: CÇm bót ®óng c¸ch lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó häc sinh viÕt ®óng kÜ thuËt. CÇm bót b»ng tay ph¶i. Khi viÕt, häc sinh cÇm bót vµ ®iÒu khiÓn bót b»ng ba ngãn tay( ngãn trá, ngãn c¸i, ngãn gi÷a). §Çu ngãn tay trá ®Æt ë phÝa trªn, ®Çu ngãn tay gi÷a bªn tr¸i, phÝa 10
10. bªn ph¶i cña ®Çu bót tùa vµo c¹nh ®èi ®Çu ngãn tay gi÷a. Ba ®iÓm tùa nµy gi÷ bót vµ ®iÒu khiÓn ngßi bót dÞch chuyÓn linh ho¹t. §éng t¸c viÕt cÇn cã sù phèi hîp cö ®éng cña cæ tay, khuûu tay vµ c¸nh tay. Gi¸o viªn cÇn lu ý nh¾c nhë häc sinh thêng xuyªn ®Ó c¸c con lu«n cã ý thøc cÇm bót ®óng. c. §å dïng trùc quan: Trong d¹y häc tËp viÕt t«i lu«n chó ý sö dông ®å dïng trùc quan triÖt ®Ó nh»m môc ®Ých gióp häc sinh kh¾c s©u nh÷ng biÓu t- îng vÒ ch÷ viÕt, cã ý thøc viÕt ®óng mÉu, t¹o høng thó häc tËp cho häc sinh. Cã thÓ sö dông c¸c ®å dïng trùc quan nh sau: - MÉu ch÷ trong khung ch÷ phãng to ®îc treo cè ®Þnh ë líp häc lµm trùc quan cho häc sinh trong giê tËp viÕt vµ c¶ trong c¸c giê häc kh¸c. - Bé ch÷ c¸i phãng to in trªn giÊy b×a sÏ gióp häc sinh dÔ quan s¸t, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c em ph©n tÝch h×nh d¸ng, kÝch thíc vµ c¸c nÐt c¬ b¶n cÊu t¹o ch÷ c¸i cÇn viÕt trong bµi häc. - Ch÷ mÉu cña gi¸o viªn còng lµ mét h×nh thøc trùc quan gióp häc sinh n¾m ®îc thø tù viÕt c¸c nÐt cña tõng ch÷ c¸i, c¸ch nèi c¸c ch÷ c¸i trong mét ch÷ nh»m ®¶m b¶o yªu cÇu viÕt liÒn m¹ch, viÕt nhanh. V× thÕ gi¸o viªn cÇn cã ý thøc viÕt ch÷ ®Ñp, ®óng mÉu, râ rµng. 3. Thèng nhÊt mét sè thuËt ng÷: Muèn híng dÉn häc sinh viÕt ®óng kÜ thuËt tríc tiªn t«i cung cÊp cho häc sinh mét sè quy íc vÒ c¸ch gäi vµ thuËt ng÷ thêng dïng khi häc tËp viÕt.a. X¸c ®Þnh ®êng kÎ: ë vë tËp viÕt cña c¸c em ®· cã s½n c¸c ®êng kÎ gi¸o viªn cÇn híng dÉn c¸c em mét sè quy íc vÒ c¸ch gäi. §ã lµ: ®êng kÎ ngang, ®êng kÎ däc. Mçi ®¬n vÞ dßng kÎ trong vë gåm cã 4 dßng kÎ ngang( 1 dßng ®Çu ®Ëm vµ 3 dßng cßn l¹i ®îc in nh¹t h¬n). 11
11. ǮǮǮǮǮǮàđường kẻ ngang ǮǮǮǮǮǮ đường kẻ dọc b. §iÓm ®Æt bót: Lµ ®iÓm b¾t ®Çu khi viÕt mét nÐt trong ch÷ c¸i. §iÓm ®Æt bót cã thÓ n»m trªn ®êng kÎ ngang hoÆc kh«ng n»m trªn ®- êng kÎ ngang. ǮǮǮǮǮǮđiểm d ừ ng bút đ iể m đ ặ t bú t ǮǮǮǮǮǮ c. §iÓm dõng bót: Lµ vÞ trÝ kÕt thóc cña nÐt ch÷ trong mét ch÷ c¸i. §iÓm dõng cã thÓ trïng víi ®iÓm ®Æt bót hoÆc kh«ng n»m trªn ®êng kÎ ngang. d. KÜ thuËt viÕt liÒn m¹ch: Lµ thao t¸c ®a ngßi bót liªn tôc tõ ®iÓm kÕt thóc cña nÐt ®øng tríc tíi ®iÓm b¾t ®Çu cña nÐt tiÕp sau. CÇn lu ý häc sinh c¸c nÐt bót viÕt liÒn m¹ch khi viÕt kh«ng nhÊc bót. VÝ dô: ǮǮǮǮǮǮ ǮǮǮǮǮǮ ®. KÜ thuËt viÕt lia bót: §Ó ®¶m b¶o tèc ®é viÕt trong qu¸ tr×nh viÕt mét ch÷ c¸i hay viÕt nèi c¸c ch÷ c¸i víi nhau, nÐt bót ®îc thÓ hiÖn liªn tôc nhng dông cô viÕt( ®Çu ngßi bót, phÊn) kh«ng ch¹m vµo mÆt ph¼ng viÕt( giÊy, b¶ng). 12
12. VÝ dô: Khi viÕt ch÷ Sa Pa, sau khi viÕt song con ch÷ s th× lia bót tíi ®iÓm ®Æt bót cña con ch÷ a viÕt ch÷ a hoÆc sau khi viÕt song con ch÷ p lia bót viÕt tiÕp con ch÷ a. ǮǮǮǮǮǮ ǮǮǮǮǮǮ e. KÜ thuËt rª bót: §ã lµ trêng hîp viÕt ®Ì lªn theo híng ngîc l¹i víi nÐt ch÷ võa viÕt: dông cô viÕt ( ®Çu ngßi bót, phÊn) ch¹y nhÑ tõ ®iÓm kÕt thóc cña nÐt ®øng tríc ®Õn ®iÓm b¾t ®Çu cña nÐt liÒn sau. VÝ dô tõ ®iÓm dõng bót cña ch÷ c¸i m rª bót viÕt tiÕp ch÷ c¸i e sao cho liÒn m¹ch ǮǮǮǮǮǮ ǮǮǮǮǮǮ 4. D¹y kÜ thuËt nèi nÐt t¹o thµnh ch÷ c¸i:NÕu cïng mét lóc ®ßi hái häc sinh viÕt ®óng vµ ®Ñp ngay lµ ®iÒu rÊt khã thùc hiÖn. MÆt kh¸c c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cÊu t¹o nÐt vµ mèi quan hÖ vÒ c¸ch viÕt c¸c ch÷ c¸i ®Ó häc sinh viÕt ®óng kÜ thuËt ngay tõ ®Çu t«i t«i chia nhãm ch÷ vµ x¸c ®Þnh ch÷ träng t©m ®¹i diÖn cho mçi nhãm ch÷ häc sinh hay sai chç nµo gÆp khã kh¨n g× khi viÕt c¸c ch÷ ë nhãm ®ã. 13
13. Nhãm 1: Gåm c¸c ch÷: m, n, i, u, , v, r, t Víi nhãm ch÷ nµy häc sinh hay m¾c lçi viÕt cha ®óng nÐt nèi gi÷a c¸c nÐt, nÐt mãc thêng bÞ ®æ nghiªng, khi hÊt lªn thêng cho·i ch©n ra nªn kh«ng ®óng. - §Ó kh¾c phôc ®îc nhîc ®iÓm trªn ngay tõ nÐt bót ®Çu tiªn t«i ®Æt träng t©m rÌn luyÖn häc sinh viÕt nÐt mãc ngîc, mãc hai ®Çu thËt ®óng, thËt ngay ng¾n tríc khi ghÐp c¸c nÐt t¹o thµnh ch÷. Khi ghÐp ch÷ t«i lu«n chó ý minh häa râ nÐt ®iÓm ®Æt bót, ®iÓm dõng bót cña mçi nÐt ®Ó ch÷ viÕt c©n ®èi, ®Ñp. - Tõ c¸c nÐt c¬ b¶n ë nhãm ch÷ thø nhÊt ®îc viÕt ®óng kÜ thuËt häc sinh sÏ cã c¬ së viÕt ch÷ ë nhãm thø 2. Nhãm 2: Gåm c¸c ch÷ l, b, k, h, y ë nhãm ch÷ nµy häc sinh hay viÕt sai ®iÓm giao nhau cña nÐt khuyÕt vµ ch÷ viÕt cßn cong vÑo. - §Ó gióp häc sinh viÕt ®óng ®iÓm giao nhau cña c¸c nÐt khuyÕt t«i lu«n cho häc sinh x¸c ®Þnh râ rµng ®iÓm giao nhau cña nÐt khuyÕt b»ng mét dÊu chÊm nhá vµ rÌn cho häc sinh thãi quen lu«n ®a bót tõ ®iÓm b¾t ®Çu qua ®óng chÊm råi míi ®a bót lªn tiÕp th× míi viÕt ®óng. - §èi víi häc sinh líp 1 ®Ó viÕt ®îc nhãm ch÷ nµy th¼ng, ngay ng¾n th× cÇn rÌn cho häc sinh biÕt viÕt nÐt sæ thËt ®óng, thËt th¼ng ë ngay c¸c bµi nÐt ch÷ c¬ b¶n khi nµo thµnh th¹o th× míi tiÕn hµnh viÕt nÐt khuyÕt. Nhãm 3: Gåm c¸c ch÷ o, «, ¬, ¨, ©, d, ® Víi nhãm ch÷ nµy nhiÒu ngêi cø nghÜ lµ ®¬n gi¶n nhng thùc tÕ hÇu hÕt häc sinh viÕt sai tõ ch÷ O nh chiÒu ngang qu¸ réng hoÆc qu¸ hÑp, nÐt ch÷ kh«ng ®Òu ®Çu to ®Çu bÐ. ChÝnh v× vËy ë nhãm ch÷ nµy t«i x¸c ®Þnh cÇn d¹y häc sinh viÕt ®óng ch÷ O ®Ó lµm c¬ së cho viÕt ®óng c¸c ch÷ kh¸c trong nhãm. VËy th× O viÕt thÕ nµo cho ®óng? §iÓm ®Æt bót tõ ®©u? ChiÒu ngang chiÕm tØ lÖ bao nhiªu so víi chiÒu cao? §ã lµ viÖc lµm rÊt khã ®Ó cho häc sinh x¸c ®Þnh ®îc. V× vËy khi d¹y 14
14. ch÷ O t«i kÎ mét « vu«ng trªn b¶ng råi chia ra 3 phÇn b»ng nhau, ®¸nh dÊu 4 ®iÓm ë gi÷a c¸c c¹nh h×nh ch÷ nhËt, dïng phÊn mµu chÊm h×nh ch÷ O sau ®ã t« lªn c¸c dÊu chÊm, võa t« võa gi¶ng kÜ, nhÊn m¹nh ®iÓm ®Æt bót ®Çu tiªn vµ ®iÓm dõng bót chÝnh lµ ®iÓm ®Ó viÕt thªm dÊu ” ,” cña ch÷ ¬ vµ lµ The using software is free version, you can upgrade it to the upgrade version. ần thứ nhất ĐẶT VẤN ĐỀ Chương trình toán của tiểu học có vị trí và tầm quan trọng rất lớn. Toán học góp phần quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Trên cơ sở cung cấp những tri thức khoa học ban đầu về số học, các số tự nhiên, các số thập phân, các đại lượng cơ bản, giải toán có lời văn ứng dụng thiết thực trong đời sống và một số yếu tố hình học đơn giản. Môn toán ở tiểu học bước đầu hình thành và phát triển năng lực trừu tượng hóa, khái quát hóa, kích thích trí tưởng tượng, gây hứng thú học tập toán, phát triển hợp lý khả năng suy luận và biết diễn đạt đúng bằng lời, bằng viết, các suy luận đơn giản, góp phần rèn luyện phương pháp học tập và làm việc khoa học, linh hoạt sáng tạo. Mục tiêu nói trên được thông qua việc dạy học các môn học, đặc biệt là môn toán. Môn này có tầm quan trọng vì toán học với tư cách là một bộ phận khoa học nghiên cứu hệ thống kiến thức cơ bản và sự nhận thức cần thiết trong đời sống sinh hoạt và lao động của con người. Môn toán là "chìa khóa" mở cửa cho tất cả các ngành khoa học khác, nó là công cụ cần thiết 15
15. của người lao động trong thời đại mới. Vì vậy, môn toán là bộ môn không thể thiếu được trong nhà trường, nó giúp con người phát triển toàn diện, nó góp phần giáo dục tình cảm, trách nhiệm, niềm tin và sự phồn vinh của quê hương đất nước. Trong dạy - học toán ở tiểu học, việc giải toán có lời văn chiếm một vị trí quan trọng. Có thể coi việc dạy - học và giải toán là "hòn đát thử vàng" của dạy - học toán. Trong giải toán, học sinh phải tư duy một cách tích cực và linh hoạt, huy động tích cực các kiến thức và khả năng đã có vào tình huống khác nhau, trong nhiều trường hợp phải biết phát hiện những dữ kiện hay điều kiện chưa dược nêu ra một cách tường minh và trong chừng mực nào đó, phải biết suy nghĩ năng động, sáng tạo. Vì vậy có thể coi giải toán có lời văn là một trong những biểu hiện năng động nhất của hoạt động trí tuệ của học sinh. Dạy học giải toán có lời văn ở tiểu học nhằm mục đích chủ yếu sau: - Giúp học sinh luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức và thao tác thực hành đã học, rèn luyện kỹ năng tính toán bước tập dược vận dụng kiến thức và rèn luyện kỹ năng thực hành vào thực tiễn. - Giúp học sinh từng bước phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương pháp và kỹ năng suy luận, khêu gợi và tập dược khả năng quan sát, phỏng đoán, tìm tòi. - Rèn luyện cho học sinh những đặc tính và phong cách làm việc của người lao động, như: cẩn thận, chu đáo, cụ thể Ở học sinh lớp 5, kiến thức toán đối với các em không còn mới lạ, khả năng nhận thức của các em đã được hình thành và phát triển ở các lớp trước, tư duy đã bắt đầu có chiều hướng bền vững và đang ở giai đoạn phát triển. Vốn sống, vốn hiểu biết thực tế đã bước đầu có những hiểu biết nhất định. Tuy nhiên trình độ nhận thức của học sinh không đồng đều, yêu cầu đặt ra 16
16. khi giải các bài toán có lời văn cao hươn những lớp trước, các em phải đọc nhiều, viết nhiều, bài làm phải trả lời chính xác với phép tính, với các yêu cầu của bài toán đưa ra, nên thường vướng mắc về vấn đề trình bày bài giải: sai sót do viết không đúng chính tả hoặc viết thiếu, viết từ thừa. Một sai sót đáng kể khác là học sinh thường không chú ý phân tích theo các điều kiện của bài toán nên đã lựa chọn sai phép tính. Với những lý do đó, trong học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp Năm nói riêng, việc học toán và giải toán có lời văn rất quan trọng và rất cần thiết. Để thực hiện tốt mục tiêu đó, giáo viên cần phải nghiên cứu, tìm biện pháp giảng dạy thích hợp, giúp các em giải bài toán một cách vững vàng, hiểu sâu được bản chất của vấn đề cần tìm, mặt khác giúp các em có phương pháp suy luận toán loogic thông qua cách trình bày, lời giả đúng, ngắn gọn, sáng tạo trong cách thực hiện. Từ đó giúp các em hứng thú, say mê học toán. Từ những căn cứ đó tôi đã chọn đề tài "Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5" để nghiên cứu, với mục đích là: - Tìm hiểu nội dung, chương trình và những phương pháp dùng để giảng dạy toán có lời văn. - Tìm hiểu những kỹ năng cơ bản cần trang bị để phục vụ việc giải toán có lời văn cho học sinh lớp Năm. - Khảo sát và hướng dẫn giải cụ thể một số bài toán, một số dạng toán có lời văn ở lớp Năm, từ đó đúc rút kinh nghiệm, đề xuất một số ý kiến góp phần nâng cao chất lượng dạy học giải toán có lời văn. 17
17. Phần thứ hai NỘI DUNG I. CƠ SỞ KHOA HỌC: 1/ Cơ sở lý luận: Giải toán là một thành phần quan trọng trong chương trình giảng dạy môn toán ở bậc tiểu học. Nội dung của việc giải toán gắn chặt một cách hữu cơ với nội dung của số học và số học tự nhiên, các số thập phân, các đại lượng cơ bản và các yếu tố đại số, hình học có trong chương trình. Vì vậy, việc giải toán có lời văn có một vị trí quan trọng thể hiện ở các điểm sau: a) Các khái niệm và các quy tắc về toán trong sách giáo khoa, nói chung 18
18. đều được giảng dạy thông qua việc giải toán. Việc giải toán giúp học sinh củng cố, vận dụng các kiến thức, rèn luyện kĩ năng tính toán. Đồng thời qua việc giải toán của học sinh mà giáo viên có thể dễ dàng phát hiện ra những ưu điểm hoặc thiếu sót của các em về kiến thức, kĩ năng và tư duy để giúp các em phát huy hoặc khắc phục. b) Việc kết hợp học và hành, kết hợp giảng dạy với đời sống được thực hiện thông qua việc cho học sinh giải toán, các bài toán liên hệ với cuộc sống một cách thích hợp giúp học sinh hình thành và rèn luyện những kĩ năng thực hành cần thiết trong đời sống hàng ngày, giúp các em biết vận dụng những kĩ năng đó trong cuộc sống. c) Việc giải toán góp phần quan trọng trong việc xây dựng cho học sinh những cơ sở ban đầu của lòng yêu nước, tinh thần quốc tế vô sản, thế giới quan duy vật biện chứng: việc giải toán với những đề tài thích hợp, có thể giới thiệu cho các em những thành tựu trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta và các nước anh em, trong công cuộc bảo vệ hòa bình của nhân dân thế giới, góp phần giáo dục các em bảo vệ môi trường, phát triển dân số có kế hoạch Việc giải toán có thể giúp các em thấy được nhiều khái niệm toán học. Ví dụ: các số, các phép tính, các đại lượng đều có nguồn gốc trong cuộc sống hiện thực, trong thực tiễn hoạt động của con người, thấy được các mối quan hệ biện chứng giữa các dữ kiện, giữa cái đã cho và cái phải tìm d) Việc giải toán góp phần quan trọng vào việc rèn luyện cho học sinh năng lực tư duy và những đức tính tốt của người lao động mới. Khi giải một bài toán, tư duy của học sinh phải hoạt động một cách tích cực vì các em cần phân biệt cái gì đã cho và cái gì cần tìm, thiết lập các mối liên hệ giữa các dữ kiện của bài toán giữa cái đã cho và cái phải tìm. Suy luận, nêu lên những phán đoán, rút ra những kết luận, thực hiện phép tính cần thiết để giải quyết 19
19. vấn đề đặt ra Hoạt động trí tuệ có trong việc giải toán góp phần giáo dục cho các em ý trí vượt khó khăn, đức tính cẩn thận, chu đáo, làm việc có hiệu quả, có kế hoạch, thói quen xem xét có căn cứ, có thói quen tự kiểm tra kết quả công việc mình làm, có óc độc lập, suy nghĩ sáng tạo, tìm ra những lời giải mới, hay và ngắn gọn * Nội dung chương trình Toán lớp 5: 1. Ôn tập về số tự nhiên. 2. Ôn tập về các phép tính số tự nhiên. 3. Dấu hiệu chia hết cho 2, 3, 5, 9. 4. Phân số (ôn tập, bổ sung). 5. Các phép tính về phân số. 6. Số thập phân. 7. Các phép tính về số thập phân. 8. Hình học - chu vi, diện tích, thể tích của một hình. 9. Số đo thời gian - Toán chuyển động đều. 2/ Cơ sở thực tiễn: Toán có lời văn thực chất là những bài toán thực tế. Nội dung bài toán được thông qua những câu văn nói về những quan hệ, tương quan và phụ thuộc, có liên quan đến cuộc sống thường xảy ra hàng ngày. Cái khó của bài toán có lời văn là phả lược bỏ những yếu tố về lời văn đã che đậy bản chất toán học của bài toán, hay nói cách khác là chỉ ra mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa đựng trong bài toán và nêu ra phép tính thích hợp để từ đó tìm được đáp số bài toán. a) Đề bài của bài toán có lời văn bào giờ cũng có hai phần: - Phần đã cho hay còn gọi là giả thiết của bài toán. - Phần phải tìm hay còn gọi là kết luận của bài toán. Ngoài ra, trong đề toán có nêu mối quan hệ giữa phần đã cho và phần 20
20. phải tìm hay thực chất là các mối quan hệ tương quan phụ thuộc vào giả thiết và kết luận của bài toán. b) Quy trình giải toán có lời văn thường thông qua các bước sau: - Nghiên cứu kỹ đầu bài: Trước hết cần đọc cẩn thận đề toán, suy nghĩ về ý nghĩa bài toán, nội dung bài toán, đặc biệt là chú ý đến câu hỏi bài toán. Chớ vội tính toán khi chưa đọc kỹ đề toán. - Thiết lập mối quan hệ giữa các số đã cho và diễn đạt nội dung bài toán bằng ngôn ngữ hoặc tóm tắt điều kiện bài toán, hoặc minh họa bằng sơ đồ hình vẽ. - Lập kế hoạch giải toán: Học sinh phải suy nghĩ xem để trả lời câu hỏi của bài toán cần thực hiện phép tính gì? Suy nghĩ xem từ số đã cho và điều kiện của bài toán có thể biết gì? Có thể làm phép tính gì? Phép tính đó có thể giúp trả lời câu hỏi của bài toán không? Trên các cơ sở đó, suy nghĩ để thiết lập trình tự giải toán. - Thực hiện phép tính theo trình tự kế hoạch đã thiết lập để tìm đáp số. Mỗi khi thực hiện phép tính cần kiểm tra xem đã tính đúng chưa? Phép tính được thực hiện có dựa trên cơ sở đúng đắn không? Giải xong bài toán, khi cần thiết, cần thử lại xem đáp số tìm được có trả lời đúng câu hỏi của bài toán, có phù hợp với các điều kiện của bài toán không? Trong một số trường hợp, giáo viên nên khuyến khích học sinh tìm xem có cách giải khác gọn hơn không? Ví dụ 1: Thùng to có 26 lít dầu, thùng bé có 18 lít dầu. Dầu được chứa vào các chai như nhau, mỗi chai có 0,8 lít. Hỏi có tất cả bao nhiêu chai dầu? Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện bài toán trên bằng cách dùng phương pháp vấn đáp, kết hợp với minh họa bằng tóm tắt đề toán. + Phân tích nội dung đề toán: Giáo viên dùng hai câu hỏi: Bài toán cho biết gì? Bài toán hỏi gì? Để học sinh thấy rõ nội dung: 21
21. - Thùng to có 26 lít dầu. - Thùng bé có 18 lít dầu. - Mỗi chai chứa 0,8 lít dầu. - Hỏi có tất cả bao nhiêu chai dầu? + Tóm tắt bài toán: Theo những câu trả lời của học sinh, giáo viên hướng dẫn học sinh tóm tắt như sau: Thùng to: 26 lít. Thùng bé: 18 lít. Có : chai dầu? Tóm tắt trên chính là chỗ dựa cho học sinh tự tìm ra lời giải và phép tính tương ứng. + Thiết lập trình tự giải: Giáo viên đặt câu hỏi "Muốn biết có bao nhiêu chai dầu, ta làm như thế nào?" Học sinh trả lời :"Trước hết ta phải tìm tổng số lít dầu có ở hai thùng; sau đó mới tìm tổng số chai đựng dầu". Bài giải Tổng số lít dầu có ở hai thùng là: 26 + 18 = 44 (lít) Số chai đựng dầu là: 44 : 0,8 = 55 (chai) Đáp số: 55 chai II. CÁC PHƯƠNG PHÁP DÙNG ĐỂ DẠY GIẢI BÀI TOÁN CÓ LỜI VĂN: 1/ Phương pháp trực quan: Nhận thức của trẻ từ 6 đến 11 tuổi còn mang tính cụ thể, gắn với các hình ảnh và hiện tượng cụ thể, trong khi đó kiên thức của môn toán lại có tính trừu tượng và khái quát cao. Sử dụng phương pháp này giúp học sinh có chỗ dựa cho hoạt động tư duy, bổ xung vốn hiểu biết, phát triển tư duy trừu 22
22. tượng và vốn hiểu biết. Đối với học sinh lớp 5, việc sử dụng đồ dùng trực quan ít hơn các lớp trước và bớt dần đi việc dùng đồ vật thật. Ví dụ: Khi dạy giải toán ở lớp năm, giáo viên có thể cho học sinh qua sát mô hình hoặc hình vẽ, sau đó lập tóm tắt đề bài rồi mới đến bước chọn phép tính. 2/ Phương pháp gợi mở - vấn đáp: Đây là phương pháp rất cần thiết và thích hợp với học sinh tiểu học, rèn cho học sinh cách suy nghĩ, cách diễn đạt bằng lời, tạo niềm tin và khả năng học tập của từng học sinh. Để sử dụng tốt phương pháp này, giáo viên cần lựa chọn hệ thống câu hỏi chính xác và rõ ràng, nhờ thế học sinh có thể nắm được bài học ngay từ đầu và giúp các em trả lời được dễ dàng hơn. 3/ Phương pháp thực hành luyện tập: Sử dụng phương pháp này để thực hành luyện tập kiến thức, kĩ năng giải toán từ đơn giản đến phức tạp (chủ yếu ở các tiết luyện tập). Trong quá trình học sinh luyện tập, giáo viên có thể phối hợp các phương pháp như: gợi mở, vần đáp và giảng giải minh họa. 4/ Phương pháp sơ đồ đoạn thẳng: Giáo viên sử dụng sơ đồ đoạn thắng để biểu diễn các đại lượng đã cho trong bài và mối liên hệ phụ thuộc giữa các đại lượng đó. Giáo viên phải chọn độ dài đoạn thẳng một cách thích họp để học sinh dễ dàng quan sat và thấy được mối liên hệ phụ thuộc giữa các đại lượng tạo ra hình ảnh cụ thể để giúp học sinh suy nghĩ, tìm tòi giải toán. 5/ Phương pháp giảng giải - minh họa: Khi cần giảng giải - minh họa, giáo viên cần nói gọn, rõ và kết hợp với gợi mở - vấn đáp. Giáo viên nên phối hợp giảng giải với hoạt động thực hành của học sinh ( ví dụ: Bằng hình vẽ, mô hình, vật thật ) để học sinh phối hợp nghe, nhìn và làm. Nên hạn chế sử dụng phương pháp này vì sẽ làm hạn chế khả năng tư duy lô gic và suy nghĩ sáng tạo của học sinh. 23
23. III. MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỂ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIẢI CÁC BÀI TOÁN CÓ LỜI VĂN Ở LỚP 5: Muốn phân tích được tình huống, lựa chọn phép tính thích hợp, các em cần nhận thức được: cái gì đã cho, cái gì cần tìm, mối quan hệ giữa cái đã cho và cái phải tìm. Trong bước đầu giải toán, việc nhận thức và việc lựa chọn phép tính với các em là một việc khó. Để giúp các em khắc phục khó khăn này, cần dựa vào các hoạt động cụ thể của các em với vật thật, với mô hình, dựa vào hình vẽ, các sơ đồ toán học nhằm làm cho các em hiểu khái niệm "gấp" với phép nhân, khái niệm "một phần "với phép chia" trong tương quan giữa các mối quan hệ với bài toán. Trong một bài toán, câu hỏi có một chức năng quan trọng vì việc lựa chọn phép tính thích hợp được quy định không chỉ bởi các dữ kiện mà còn bởi các câu hỏi. Với cùng các dữ kiện như nhau có thể đặt các câu hỏi khác nhau, do đó việc lựa chọn phép tính cũng khác nhau. Việc thấu hiểu câu hỏi của bài toán là điều kiện căn bản để giải đúng bài toán đó. Những trẻ em trong giai đoạn đầu khi mới giải toán chưa nhận thức được đầy đủ chức năng của câu hỏi trong bài toán. Để rèn luyện cho các em suy luận đúng,cần giúp các em nhận thức được chức năng quan trọng của câu hỏi trong bài toán. Câu hỏi của bài toán, đôi khi nêu cho các em bài toán vui không giải được. Chẳng hạn: "Trên cành cây có 10 con chim. Người thợ săn bắng rơi 2 con chim. Hỏi trong lồng còn mấy con chim?" Có em sẽ nhầm và trả lời là 8 con chim. Lúc đó giáo viên sẽ giải thích để học sinh nhận ra cái sai trong câu hỏi của bài toán. Đối với toán có lời văn ở lớp 5, chủ yếu là các bài toán hợp, giải các bài toán hợp cũng có nghĩa là giải quyết các bài toán đơn. Mặt khác các dạng toán đều đã được học ở các lớp trước, bao gồm 2 nhóm chính như sau: a) Nhóm 1: Các bài toán hợp mà quá trình giải không theo một phương 24
24. pháp thống nhất cho các bài toán đó. b) Nhóm 2: Các bài toán điển hình là các bài toán mà trong quá trình giải có phương pháp riêng cho từng dạng bài toán. Trong chương trình toán 5 có những dạng toán điển hình sau: - Tìm số trung bình cộng. - Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó. - Tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai số đó. - Tìm hai số khi biết hiệu và tỉ số của hai số đó. - Bài toán liên quan đến đại lượng tỉ lệ thuận, tỉ lệ nghịch. Người giáo viên phải nắm vững các dạng toán để khi hướng dẫn học sinh giải toán sẽ tổ chức cho học sinh trước hết dạng toán để có cách giải phù hợp. Giải toán là một hoạt động trí tuệ khó khăn, phức tạp. Hình thành kĩ năng giải toán khó hơn nhiều so với hình thành kĩ năng tính. Vì bài toán là sự kết hợp đa dạng nhiều khái niệm, quan hệ toán học. Giải toán không chỉ là nhớ mẫu để rồi áp dụng, mà đòi hỏi phải nắm chắc khái niệm, quan hệ toán học, nắm chắc ý nghĩa của phép tính, đòi hỏi khả năng suy nghĩ độc lập của học sinh, đòi hỏi phải biết tính đúng. Các bước để giải một bài toán có lời văn ở tiểu học nói chung và lớp 5 nói riêng đã được đề cập ở một số sách về phương pháp giải toán ở bậc tiểu học. Ở đây tôi rút ra một số kinh nghiệm hướng dẫn: phần dạy toán có lời văn ở lớp 5. Ở lớp 5, việc học phân số, học số thập phân, học về các đơn vị đo đại lượng Cũng được kết hợp học các phép tính, học giải toán được kết hợp một cách hữu cơ để có tác dụng hỗ trợ lẫn nhau. Việc dạy cho học sinh nắm được các phương pháp chung để giải toán được chú trọng ngay từ khi các em giải bài toán đầu tiên ở bậc tiểu học và sau này vẫn được thường xuyên quan 25
25. tâm. Các em luôn được rèn luyện trong việc tìm hiểu đề toán, trong việc phân tích cái gì đã cho, cái gì phải tìm trong việc suy nghĩ tìm ra cách giải và trong việc thực hiện cách giải. Đặc biệt các em thường xuyên sử dụng việc tóm tắt bằng sơ đồ, hình vẽ. Sau đây là một số ví dụ về các dạng toán có lời văn ở lớp 5: Ví dụ 1: Bài toán về đại lượng tỉ lệ thuận: Một ô tô cứ đi 100 km thì hết 12,5 lít xăng. Hỏi ô tô đi quãng đường dài 120 km thì cần bao nhiêu lít xăng? Bài giải Số lít xăng ô tô cần có để đi 1 km là: 12,5 : 100 = 0,125 (l) Số lít xăng ô tô cần có để đi quãng đường 60 km là: 0,125 x 120 = 15 (l) Đáp số: 15 lít. Ví dụ 2: Toán chuyển động đều: Một người đi hết quãng đường dài 11,52 km với vận tốc 4,5 km / giờ. Hỏi người đó đã đi hết bao nhiêu giờ và bao nhiêu phút? Bài giải Thời gian ô tô đi hết quãng đường là: 11,52 : 4,5 = 2,5 (giờ) = 2 giờ 30 phút. Đáp số : 2 giờ 30 phút. Ví dụ 3: Bài toán về tỉ lệ nghịch: Một đơn vị bộ đội có 45 người đã chuẩn bị gạo đủ ăn trong 15 ngày. Nhưng sau 5 ngày đơn vị dó tiếp nhận thêm 5 người nữa. Hãy tính xem số gạo còn lại đủ cho đơn vị ăn trong bao nhiêu ngày nữa, biết rằng các suất ăn đều như nhau. 26
26. Bài giải Số gạo còn lại đủ cho 45 người ăn trong số ngày là: 15 - 5 = 10 (ngày) Số người của đơn vị sau khi tăng là: 45 + 5 = 50 ( người) Vì số gạo còn lại đủ cho 45 người ăn trong 10 ngày, nên nếu 1 người ăn số gạo đó thì sẽ đủ trong số ngày là: 10 x 45 = 450 (ngày) Vậy 50 người ăn số gạo còn lại trong số ngày là: 450 : 50 = 9 (ngày) Đáp số: 9 ngày Ví dụ 4: Bài toán về nhân số thập phân với số thập phân: Một khu vườn hình chữ nhật có chiều dài 27,18 m, chiều rộng 9,4 m. Tính chu vi và diện tích khu vườn đó. Tóm tắt: Chiều dài: 27,18 m Chiều rộng: 9,4 m Chu vi: ? m; Diện tích: ?m Bài giải Chu vi của vườn cây hình chữ nhật là: (27,18 + 9,4) x 2 = 72,96 (m) Diện tích khu vườn hình chữ nhật là: 27,18 x 9,4 = 255,492 (m2) Đáp số: 1) 72,96 m 2) 255,492 m2 Ví dụ 5: bài toán về tỉ số phần trăm: Ngày thường mua 5 quả bóng bay hết 10 000 đồng. Cũng với số tiền đó 27
27. trong ngày lễ chỉ mua được 4 quả bóng như thế. Hỏi so với ngày thưòng thì giá bóng trong ngày lễ tăng hay giảm bao nhiêu phần trăm? Bài giải Giá tiền một quả bóng bay ngày thường là: 10000 : 5 = 2000 (đồng) Giá tiền một quả bòng bay đó trong ngày lễ là: 10000 : 4 = 2500 (đồng) Tỉ số phần trăm của giá bóng bay trong ngày lễ so với ngày thường là: 2500 : 200 = 1, 25 1,25 = 125% Coi giá bóng trong ngày thường là 100% thì giá bóng trong ngày lễ hơn ngày thường là: 125% - 100% = 25 % Đáp số : 25% Đối với các bài toán có lời văn như trên, giáo viên nên khuyến khích học sinh tự nêu ra các giả thiết đã biết, cái cần phải tìm, cách tóm tắt bài toán và tìm đường lối giải. Các phép tính giải chỉ là khâu thứ yếu mang tính kĩ thuật. Một số bài nâng cao dành cho học sinh khá giỏi: Đối với những đối tượng học sinh đã giải được và giải thành thạo các bài toán đơn cơ bản, thì việc đưa ra hệ thống bài tập nâng cao là rất quan trọng và cần thiết đẻ cho học sinh có điều kiện phát huy năng lực trí tuệ của mình, vượt xa khỏi tư duy cụ thể mang tính chất ghi nhớ và áp dụng một cách máy móc trong công thức. Qua đó phát triển trí thông minh cho học sinh. Dưới dây là một số dạng bài nâng cao mà tôi đã thực hiện trong các tiết dạy để nâng cao tính hiểu biết, đồng thời bồi dưỡng học sinh giỏi 28
28. Ví dụ 1: Nếu Kiên và Hiền cùng làm một công việc thì hoàn thành công việc trong 10 ngày. Sau 7 ngày cùng làm thì Kiên nghỉ việc, còn Hiền phải làm nốt phần việc còn lại trong 9 ngày nữa. Hãy tính xem nếu mỗi người làm riêng thì sau bao nhiêu ngày sẽ hoàn thành công việc đó? Bài giải Cách 1: Kiên và Hiền cùng làm trong 1 ngày được 1 công việc. 10 Kiên và Hiền cùng làm sau 7 ngày được: 1 7 ´ 7 = ( công việc) 7 10 Phần việc còn lại do Hiền làm là: 7 3 1 - = (công việc) 10 10 Mỗi ngày Hiền làm được là: 3 1 :9 = (công việc) 10 30 Số ngày Hiền làm một mình để xong công việc là: 1 1: = 30 (ngày) 30 Mỗi ngày Kiên làm được là: 1 1 1 - = (công việc) 10 30 15 Số ngày Kiên làm một mình hết công việc là: 1 1: =15 (ngày) 15 Đáp số: Hiền: 30 ngày Kiên: 15 ngày 29
29. Cách 2: Coi công việc là 10 phần bằng nhau thì Kiên và Hiền cùng làm được 7 phần, nên còn lại 3 phần đó (10 - 7 = 3) là do Hiền làm tiếp trong 9 ngày nữa. 3 phần làm 9 ngày. 1 phần làm trong: 9 : 3 = 3 (ngày) 10 phần làm trong: 3 x 10 = 30 (ngày) Vậy Hiền làm riêng thì sau 30 ngày sẽ xong công việc. Giải sử Hiền chỉ làm tiếp 3 ngày nữa thì mới thực hiện thêm 1 phần việc, còn 2 phần việc lẽ ra Kiền phải làm trong 3 ngày. Như thế Kiên làm nhanh gấp đôi Hiền. Vì vậy số ngày Kiên làm riêng để xong công việc là: 30 : 2 = 15 (ngày) Đáp số: Hiền: 30 ngày Kiên: 15 ngày Ví dụ 2: Có một số lít dầu và một số can. Nếu mỗi can chứa 5 lít dầu thì còn thừa 5 lít. Nếu mỗi can chứa 6 lít dầu thì có 1 can không chứa dầu. Hỏi có bao nhiêu can, bao nhiêu lít dầu? Bài giải Nếu mỗi can chứa 5l dầu thì còn thừa 5l. Nếu mỗi can chứa 6l dầu thì có một can không chứa dầu, nghĩa là nếu thêm 6l dầu nữa thì không còn thừa một can nào cả. Do đó số dầu để chứa đủ mỗi can 6l sẽ nhiều hơn số dầu để chứa mỗi can 5l là: 5 + 6 = 11 (l) 6l dầu nhiều hơn 5l dầu là: 6 - 1 = 5 (l) Số can có là: 30
30. 11 : 1 = 11 (can) Có 11 can, mỗi can chứa 5l, còn thừa 5l thì số dầu có là: 5 x 11 + 5 = 60 (l) Đáp số: 11 can 60 lít dầu Ví dụ 3: Lớp 5A tham gia học may, ngày thứ nhất có 1 số học sinh của lớp và 6 2 em, ngày thứ hai có 1 số học sinh còn lại và 1 em tham gia, ngày thứ ba 4 có 2 số học sinh còn lại sau 2 ngày và 3 em, ngày thứ tư có 1 số còn lại 5 3 và 1 em tham gia. Cuối cùng còn lại 5 em chưa tham gia. Hỏi lớp 5A có bao nhiêu học sinh? Số học sinh : Ngày 1 : Ngày 2 : Ngày 3 : Ngày 4 : Số học sinh còn lại sau khi tham gia ngày thứ 3 là: (5 + 1) : 2 x 3 = 9 (em) Số học sinh còn lại sau ngày thứ 2 là: (9 + 3) : 3 x 5 = 20 (em) Số học sinh còn lại sau ngày thứ nhất là: (20 + 1) : 3 x 4 = 28 (em) Số học sinh lớp 5A là: 31
31. (28 + 2) : 5 + 6 = 36 (em) Đáp số: 36 em V. Kết quả nghiên cứu: Qua một thời gian nghiên cứu đề ra một số biện pháp giải toán có lời văn ở lớp 5, tôi đã mạnh dạn tổ chức thực hiện chuyên để toán, về phương pháp, về cách giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5 được nâng cao và đạt hiệu quả cao. Kết quả đạt được cụ thể như sau: Thời gian Tổng số Kết quả kiểm tra Giỏi Khá TB Yếu học sinh SL % SL % SL % SL % Giữa kỳ I 31 6 19,35 14 45,16 11 35,39 0 Cuối kỳ I 31 7 22,58 14 45,16 10 32,26 0 Cuối năm 31 8 25,8 15 48,39 8 25,81 0 Từ những kết quả đạt được nêu trên, tôi thấy dạy giải toán có lời văn ở lớp 5 không những chi giúp cho học sinh củng cố, vận dụng các kiến thức đã học, mà còn giúp các em phát triển tư duy, sáng tạo trong học toán và biết vận dụng thực hành vào thực tiễn trong cuộc sống. 32
32. Phần thứ ba KẾT LUẬN - ĐỀ XUẤT VÀ KIẾN NGHỊ I. KẾT LUẬN: Hướng dẫn và giúp học sinh giải toán có lời văn nhằm giúp các em phát triển tư duy trí tuệ, tư duy phân tích và tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa, rèn luyện tốt phương pháp suy luận lôgic. Bên cạnh đó đây là dạng toán rất gần gũi với đời sống thực tế. Do vậy, việc giảng dạy toán có lời văn một cách hiệu quả giúp các em trở thành những con người linh hoạt, sáng tạo, làm chủ trong mọi lĩnh vực và trong cuộc sống thực tế hàng ngày. Những kết quả mà chúng tôi đã thu được trong quá trình nghiên cứu không phải là cái mới so với kiến thức chung về môn toán ở bậc tiểu học, song lại là cái mới đối với bản thân tôi. Trong quá trình nghiên cứu, tôi đã phát hiện và rút ra nhiều điều lý thú về nội dung và phương pháp dạy học giải toán có lời văn ở bậc tiểu học. Tôi tự cảm thấy mình được bồi dưỡng thêm lòng kiên trì, nhẫn nại, sự ham muốn, say xưa với nghiên cứu. Tuy nhiên đề tài này của tôi là giai đoạn đầu nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học 33
33. nên không tránh khỏi những khiếm khuyết. Tôi mong muốn nhận được ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo, của các bạn đồng nghiệp và những ai quan tâm đến vấn đề giải toán có lời văn cho học sinh ở bậc tiểu học nói chung, giải Toán có lời văn ở lớp 5 nói riêng. II. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT: Qua thực tế giảng dạy môn toán ở Trường tiểu học nói chung và lớp 5 nói riêng, tôi thấy người giáo viên phải luôn luôn tìm tòi học hỏi, trau dồi kinh nghiệm để nâng cao trình độ nghiệp vụ. Từ những kinh nghiệm thực tế trong những năm giảng dạy, để giúp học sinh thích học và giải toán có lời văn, tôi kiến nghị với các nhà soạn sách giáo khoa hãy lựa chọn, sắp xếp hệ thống các bài tập từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp để các em có thể vận dụng tốt các kiến thức đã học. Đối với giáo viên, ở mỗi dạng toán cần hướng dẫn học sinh nhận dạng bằng nhiều cách: đọc, nghiên cứu đề, phân tích bằng nhiều phương pháp (Mô hình, sơ đồ đoạn thẳng, suy luận ) để học sinh dễ hiểu, dễ nắm bài hơn. Không dừng lại ở kết quả ban đầu (giải đúng bài toán) mà nên có yêu cầu cao hơn đối với học sinh. Ví dụ: Như yêu cầu học sinh ra một đề toán tương tự hoặc tìm nhiều lời giải khác nhau Giáo viên phải luôn đổi mới phương pháp dạy bằng nhiều hình thức như: trò chơi, đố vui phù hợp với đối tượng học sinh của mình: "Lấy học sinh để hướng vào hoạt động học,người thầy là người hướng dẫn, tổ chức, trò nhận thức chủ động trong việc giải toán." Trong giảng dạy, giáo viên cần chú ý phát triển tư duy, khả năng phân tích, tổng hợp, khả năng suy luận loogic, giúp các em nắm chắc kiến thức cụ thể. Với bài toán có lời văn, đó là cách giải và trình bày lời giải, sử dụng tốt tất cả các phương pháp đã nêu ở trên. 34
34. Không dừng lại ở kết quả ban đầu (giải đúng bài toán) mà nên có yêu cầu cao hơn với học sinh. Ví dụ: yêu cầu một học sinh ra một để toán tương tự hoặc tìm nhiều lời giải khác nhau Trong khi giải phải yêu cầu học sinh đặt câu hỏi: "Làm phép tính đó để làm gì?", từ đó có hướng giải đúng, chính xác. Sau mỗi bài toán, học sinh phải biết xem xét lại kết quả của mình làm để giúp các em tự tin hơn khi giải quyết một vấn đề nào đó. Qua cách dạy đã nêu trên đây, so với các lớp học theo chỉ dẫn của sách giáo khoa và sách giáo viên, tôi nhận thấy học sinh dễ hiểu bài hơn, dễ áp dụng hơn. Qua kết quả học tập của học sinh lớp tôi, các đồng nghiệp trong khối cũng nhận thấy cách hướng dẫn trên hay và có hiệu quả. Hà Nội, tháng 3 năm 2011 Người thực hiện Nguyễn Thị Nhu 35