Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm

1. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” MỤC LỤC Nội dung Trang A. MỞ ĐẦU 2 1. Lí do chọn đề tài 2 2.Đối tượng nghiên cứu 3 3.Mục đích nghiên cứu 3 4. Phương pháp nghiên cứu 3 B. NỘI DUNG PHẦN 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CƠ BẢN CỦA ĐỀ TÀI 5 1. Cơ sở lí luận 5 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài nghiên cứu 5 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài nghiên cứu 5 2. Cơ sở thực tiễn 7 2.1. Về phía học sinh 7 2.2. Về phía giáo viên 8 2.3. Do các yếu tố khác 8 PHẦN 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY ĐỌC DIỄN CẢM CHO HỌC SINH 1. Chuẩn bị cho việc dạy - đọc diễn cảm 9 1.1. Đối với Giáo viên 9 1.2. Đối với Học sinh 10 2. Luyện đọc đúng tiếng, từ, câu 10 2.1. Tìm hiểu nguyên nhân HS đọc sai tiếng, từ, câu 11 2.2. Biện pháp 11 3. Luyện đọc thầm (đọc hiểu bài) 13 4. Luyện đọc diễn cảm 15 4.1. Yêu cầu đọc diễn cảm 15 4.2.Biện pháp 16 PHẦN 3: KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC 20 C. KẾT LUẬN 21 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 22 1
2. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” A. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài: Tiểu học là cấp học nền tảng đặt cơ sở ban đầu cho việc hình thành và phát triển toàn diện nhân cách của con người, đặt nền tảng vững chắc cho giáo dục phổ thông và cho toàn bộ hệ thống giáo dục quốc dân. Giáo dục tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Bước đầu xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, làm nền tảng cho học sinh tiếp tục học trung học cơ sở. Trong những năm gần đây, nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ X và những văn kiện khác của Nhà nước, của Bộ giáo dục và đào tạo cần phải nâng cao chất lượng giáo dục cho phù hợp với sự phát triển của đất nước để tạo ra những con người “năng động, sáng tạo, có năng lực để giải quyết vấn đề”. Mặt khác, giáo dục tiểu học là nền móng đầu tiên giúp con người tồn tại và phát triển, trong đó môn Tiếng Việt có một vị trí đặc biệt quan trọng vì nó hình thành và phát triển cho học sinh khả năng giao tiếp, là cơ sở để phát triển tư duy cho trẻ, giúp trẻ tiếp thu các môn học khác. Tiếng Việt ở tiểu học gồm nhiều phân môn : tập đọc, luyện từ và câu, kể chuyện, chính tả, tập làm văn . Mỗi một phân môn đều có một chức năng, khi dạy ngữ văn ở nhà trường đồng thời cũng chuẩn bị vốn cho học sinh khi học văn mà tập đọc là một phân môn giữ vị trí không nhỏ. Tập đọc là một phân môn mang tính chất tổng hợp vì ngoài nhiệm vụ dạy học nó còn có nhiệm vụ trau dồi kiến thức về Tiếng Việt cho học sinh ( về phát âm, từ ngữ, câu văn, ) kiến thức bước đầu về văn học, đời sống và giáo dục tình cảm thẩm mĩ. Tập đọc ở tiểu học nói chung và ở lớp 5 nói riêng giữ một nhiệm vụ quan trọng. Trong các giờ tập đọc, việc học sinh biết đọc đúng và diễn cảm bài văn, bài thơ sẽ tạo cho các em sự say mê hứng thu trong học tập và tích lũy một vốn kiến thức văn học đáng kể sau này cho các em. Phân môn Tập đọc có tác dụng mạnh mẽ trong giáo dục mĩ cảm, học sinh yêu cái đẹp, rung cảm trước cái đẹp trong thiên nhiên, cái đẹp trong xã hội, cái đẹp trong văn chương . Tập đọc còn rèn luyện cho học sinh tư duy trừu tượng và cả tư duy lôgíc. Giờ tập đọc ngoài việc dẫn dắt cho học sinh tìm nội dung để phát triển óc tổng hợp, tìm bố cục để phát triển óc phân tích, các em còn được rèn luyện óc tưởng tượng, phán đoán, ghi nhớ . Phân môn Tập đọc còn được kết hợp chặt chẽ với các phân môn khác của chương trình Tiếng Việt. Qua các bài văn được học, học sinh vừa cảm thụ được cái hay, cái đẹp vừa học được cách sử dụng từ chính xác, cách đặt câu gọn gàng, sinh động , được luyện tập về chính tả, luyện từ và câu, tập làm văn. 2
3. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” Ở bậc Tiểu học nói chung và ở lớp 5 nói riêng phân môn tập đọc có hai yêu cầu cơ bản là: Rèn kĩ năng tập đọc. Giúp học sinh cảm thụ tốt bài văn. Học phân môn Tập đọc, việc đọc và cảm thụ là hai khâu có quan hệ mật thiết với nhau, gắn bó hỗ trợ đắc lực cho nhau, cảm thụ tốt giúp việc đọc đúng, diễn cảm tốt. Ngược lại đọc đúng và diễn cảm tốt giúp cho việc cảm thụ bài văn thêm sâu sắc. Học sinh có đọc đúng, đọc thông thạo và trên cơ sở đã hiểu nội dung câu thơ, câu văn, đoạn thơ, đoạn văn thì các em mới thể hiện được cảm xúc, tức là đã hiểu tường tận về nội dung và nắm được ý nghĩa giáo dục của bài . Điều đó khẳng định rằng trong tiết tập đọc lớp 5, việc rèn kĩ năng đọc đúng, đọc diễn cảm cho học sinh là rất cần thiết. Trong tiết học, học sinh có đọc đúng, biết đọc diễn cảm thì viết chính tả, dùng từ, đặt câu mới đúng; viết tập làm văn mới hay. Chính vì vậy, để nâng cao chất lượng dạy và học phân môn Tập đọc, tôi đã chọn đề tài “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” để nghiên cứu. 2. Đối tượng nghiên cứu:  Học sinh khối lớp 5 và đặc biệt là học sinh lớp 5G - Trường tiểu học Cát Linh  Một số biện pháp giúp HS lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm. 3. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu:  Phân môn Tập đọc lớp 5  Thời gian nghiên cứu: Từ năm học 2010 - 2011 đến nay 4. Mục đích nghiên cứu: + Tìm một số biện pháp rèn kĩ năng đọc đúng, đọc diễn cảm cho học sinh lớp 5 + Khảo sát năng lực đọc của học sinh lớp 5 để tìm ra nguyên nhân và giải pháp rèn kĩ năng đọc qua mỗi tiết tập đọc. 5. Phương pháp nghiên cứu: a) Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tìm đọc các tài liệu, giáo trình có nội dung rèn kĩ năng đọc đúng, đọc diễn cảm cho học sinh. b) Phương pháp điều tra: Dự giờ, trao đổi với các bạn đồng nghiệp,học sinh về những khó khăn cũng như những thuận lợi khi thực hiện dạy và học trong các giờ học Tập đọc trên lớp. 3
4. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” c) Phương pháp thực nghiệm: Tổ chức cho học sinh thực hiện các yêu cầu của giải pháp đề ra, kiểm tra kết quả và tác dụng của giải pháp khi tiến hành . d) Phương pháp so sánh, đối chiếu : Tổ chức so sánh, đối chiếu kết quả trước và sau khi thực hiện giải pháp để thấy được kết quả cũng như hạn chế nhằm tìm ra hướng điều chỉnh, khắc phục hợp lí. 4
5. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” B. NỘI DUNG PHẦN 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CƠ BẢN CỦA ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lí luận: 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài nghiên cứu: Yêu cầu của môn tập đọc lớp 5 là: Củng cố kĩ năng đọc trơn, đọc thầm đã được hình thành ở các lớp dưới; tăng cường tốc độ đọc, khả năng đọc lướt để chọn thông tin nhanh; khả năng đọc diễn cảm. (Năng lực đọc được tạo nên từ bốn kỹ năng cũng là bốn yêu cầu về chất lượng của đọc, đọc đúng, đọc nhanh, đọc có ý thức (thông qua đó hiểu được nội dung những điều mình đọc hay còn gọi là đọc hiểu) và đọc diễn cảm. Bốn kĩ năng này được hình thành trong hai hình thức đọc, đọc thành tiếng và đọc thầm, chúng được rèn luyện đồng thời hỗ trợ lẫn nhau. Sự hoàn thiện trong một kĩ năng này sẽ có tác động tích cực đến những kĩ năng khác. Đọc đúng là tiêu đề của đọc nhanh cũng như cho phép thông hiểu nội dung văn bản. Nếu không hiểu điều mình đang đọc thì không thể đọc nhanh và diễn cảm được.) Phát triển kĩ năng đọc - hiểu lên mức cao hơn: nắm và vận dụng được một số khái niệm như đề tài, cốt truyện, nhân vật, tính cách, để hiểu ý nghĩa của bài và phát hiện một vài giá trị nghệ thuật trong các bài văn, bài thơ. Mở rộng vốn hiểu biết về tự nhiên, xã hội và con người để góp phần hình thành nhân cách con người mới. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài nghiên cứu: Đọc diễn cảm là một yêu cầu đặt ra khi đọc được những văn bản, văn chương hoặc các yếu tố của ngôn ngữ nghệ thuật. Đó là việc thể hiện kĩ năng làm chủ ngữ điệu, chỗ ngừng giọng, cường độ giọng, để biểu đạt ý nghĩ và tình cảm của tác giả đã gửi gắm trong bài đọc đồng thời biểu hiện được sự thông hiểu cảm thụ của người đọc đối với tác phẩm. Đọc diễn cảm thể hiện năng lực đọc ở trình độ và chỉ thực hiện được trên cơ sở đọc đúng và đọc lưu loát. Đọc diễn cảm chỉ có thể có được trên cơ sở hiểu thấu đáo bài đọc. Đọc diễn cảm yêu cầu đọc đúng giọng vui, buồn, giận dữ, trang nghiêm phù hợp với từng ý cơ bản của bài đọc, phù hợp kiểu câu, thể loại đọc có cảm xúc cao. Biết nhấn giọng ở từ ngữ biểu cảm gợi tả, phân biệt lời nhân vật. Để đọc diễn cảm, người ta phải làm chủ chỗ ngắt giọng. ở đây muốn nói đến kĩ thuật ngắt giọng biểu cảm, làm chủ tốc độ. Khi nói đến đọc diễn cảm, người ta thường nói về một số kĩ thuật như ngắt giọng biểu cảm, sử dụng tốc độ, cường độ, cao độ trường độ với ý nghĩa cảm xúc của bài. 5
6. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” Để đạt được mức lí tưởng hướng dẫn cách đọc toàn bài bằng những kí tự kèm văn bản đọc như các kí tự âm nhạc thì còn cần một quá trình nghiên cứu dài lâu. Ở đây chúng ta chủ đề vào xác định sự tương hợp giữa các thông số âm thanh với ý nghĩa cảm xúc để hướng đến làm chủ những thông số âm thanh phổ biến cho đúng ý tình cảm các tác phẩm - đọc diễn cảm. Để đọc diễn cảm, người ta phải làm chủ được chổ ngắt giọng, ở đây muốn nói đến kĩ thuật ngắt giọng biểu cảm, làm chủ được tốc độ, làm chủ được cường độ giọng (đọc to hay nhỏ, nhấn giọng hay hạ giọng) và làm chủ tốc độ. - Ngắt giọng biểu cảm: Là chỗ ngừng lâu hơn bình thường hoặc chỗ ngừng không do lôgíc ngữ nghĩa mà do dụng ý của người đọc nhằm gây ấn tượng về cảm xúc, ngắt giọng biểu cảm đối lập với ngắt giọng lôgíc là chỗ dừng để các nhóm từ trong câu ngắt giọng lôgíc hoàn toàn phụ thuộc vào ý nghĩa của quan hệ giữa cụm từ. Các dấu ngắt câu cũng là sự biểu hiện của ngắt giọng logíc cũng có khi sự ngừng giọng thể hiện một sự ngập ngừng này, người nghe đoán được có điều gì đó chưa được nói ra. Ngắt giọng biểu cảm là phương tiện tác động đến người nghe. Ngắt giọng lôgíc thiên về trí tuệ, ngắt giọng biểu cảm thiên về cảm xúc. Ngắt giọng biểu cảm là những chỗ ngừng, chỗ lắng, sự im lặng có tác dụng truyền cảm tập trung sự chú ý của người nghe và chỗ ngừng góp phần tạo nên hiệu quả nghệ thuật cao. Ngắt giọng đúng và hay là đích của dạy học và cũng là một trong những phương tiện để dạy tiếp nhận, chiếm lĩnh văn bản được đọc. - Tốc độ: Tốc độ đọc chi phối sự diễm cảm có ảnh hưởng đến việc thể hiện ý nghĩa, cảm xúc. Trước khi nói đến việc làm như tốc độ để đọc diễn cảm thì cần nhắc lại rằng trong những kỹ năng cần luyện cho học sinh đọc nhanh là một phẩm chất của đọc chỉ đặt ra sau khi đã đọc đúng. Tốc độ đọc phải đi song song với việc tiếp nhận có ý thức bài đọc. Đọc nhanh chỉ thực sự có ích khi nó không tách rời việc hiểu rõ điều được đọc. Khi đọc cho người khác nghe hiểu kịp được. Vì vậy đọc nhanh không phải là đọc liến thoáng. Tốc độ chấp nhận được của đọc nhanh khi đọc thành tiếng trùng với tốc độ của lời nói. Khi nói, đọc trùng với tốc độ của lời nói thì ta chấp nhận tốc độ đọc phụ thuộc vào nội dung bài đọc. Tốc độ đọc truyện kể phải nhanh hơn đọc thơ trữ tình vì đọc thơ trữ tình cần thời gian để bộc lộ cảm xúc. Độ dài của câu cũng chi phối vào tốc độ đọc, ở những bài có câu ngắn, câu dài thì những câu ngắn được nén lại và phải được với nhịp nhanh, gấp gáp hơn, nhất là khi đó những câu điệp cú pháp, những câu có tính liệt kê. Những câu dài đọc nhịp trải dài ra thì mới thể hiện đúng cảm xúc. 6
7. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” Nhiều khi không phải chỉ là đọc chậm, mà phải dùng cả trường độ kéo dài giọng đọc từng tiếng để cho câu văn, câu thơ ngân lên mặc dù là câu cảm, nhưng không phải là lời gợi mà là một lời than tha thiết. Việc kéo dài trường độ câu thơ gây sự chú ý cho đoạn kết của bài, nơi mà các ý bài thơ còn dồn lại. - Cường độ: Cường độ trong đọc diễn cảm phải nói đến dạy đọc to. Khi đọc trước nhiều người, học sinh phải tính đến người nghe. Các em phải hiểu rằng không chỉ đọc cho mình nghe mà phải đọc cho các bạn và cô giáo cùng nghe. như vậy phải đọc sao cho cả tập thể này nghe rõ. Nhưng như vậy không có nghĩa là đọc quá to hoặc gào lên như cách đọc dùng để gây sự chú ý ở một số học sinh. Cường độ đọc có giá trị diễn cảm. Cường độ phối hợp với cao độ sẽ tạo ra giọng vang hay giọng lắng. - Cao độ: Cao độ để đọc diễn cảm là muốn nói đến những chỗ lên giọng, xuống giọng dụng ý nghệ thuật, cần kết hợp giữa cao độ và cường độ giọng đọc để phân biệt lời tác giả và lời nhân vật. Khi đọc những lời dẫn chuyện cần đọc với giọng nhỏ hơn, thấp hơn những lời nói trực tiếp của nhân vật, ở đây có sự chuyển giọng mà những lời dẫn nên thấp để cho những lời hội thoại nổi lên. Như vậy ngữ điệu giọng đọc, đọc diễn cảm là sự hoà đồng của tất cả những đặc điểm âm thanh này. Chỗ ngừng, tốc độ, chỗ nhấn giọng, chỗ lên giọng, hạ giọng tạo nên một âm hưởng chung của bài tập đọc. Đọc diễn cảm là sử dụng ngữ điệu để phô diễn cảm xúc của bài đọc. Vì vậy phải hoà nhập với câu chuyện bài văn, bài thơ có cảm xúc mới tìm thấy ngữ điệu thích hợp. Chính tác phẩm quy định ngữ điệu cho chúng ta chứ không phải chúng ta tự đặt ra ngữ điệu. 2. Cơ sở thực tiễn: Qua việc giảng dạy lớp 5 và dự giờ trao đổi học tập lẫn nhau như hội giảng cấp trường, cấp quận, tôi thấy còn bộc lộ một số tồn tại sau: 2.1. Về phía học sinh: - Có những học sinh học tới lớp 5 đọc vẫn chưa lưu loát, còn ngắc ngứ, ngắt nghỉ còn chưa đúng chỗ, nhấn giọng lên xuống tuỳ tiện. Trong quá trình đọc, một số em còn hấp tấp không chuẩn bị kĩ cho việc đọc nên đọc quá nhanh, dẫn đến sai từ, thêm hoặc bớt từ làm ảnh hưởng đến ỹ nghĩa của bài văn, bài thơ. Do đó các em không hiểu được nội dung, không hiểu được nghệ thuật, không hiểu được cái hay cái đẹp của tác phẩm . 7
8. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” - Các em chưa có thói quen xem trước bài mới ở nhà nên việc đọc ở lớp không hiệu quả. 2.2. Về phía giáo viên: - Chưa thường xuyên rèn đọc. Khi học sinh đọc sai đọc lại để sửa thì chưa rèn dứt điểm những phụ âm đầu hay sai. Nhiều giáo viên đọc chưa hay làm ảnh hưởng không ít tới việc đọc của học sinh. Hơn nữa trong giờ tập đọc có giáo viên chưa chú ý đến học sinh đọc sai, chỉ chú ý đến học sinh đọc đúng, đọc hay. - Trong giảng dạy việc rèn đọc diễn cảm mang tính chất hình thức, nhiều giáo viên còn lúng túng trong việc hướng dẫn học sinh rèn đọc: đọc thành tiếng, đọc thầm. Ngược lại, trong giờ tập đọc có giáo viên chỉ chú trọng đến việc tìm hiểu nội dung bài, số lượng học sinh được đọc trong lớp ít. Do đó các em chưa biết khi nào đọc lên giọng, hạ giọng, khi nào nhấn giọng từ ngữ. Nhất là khi đọc lời các nhân vật chưa thể hiện được tính cách của các nhân vật. - Thực tế ở giờ dạy tập đọc, giáo viên dành thời gian cho việc luyện đọc của học sinh còn ít, còn áp đặt cách đọc cho các em, học sinh phải đọc một cách thụ động. Nên bản thân học sinh tự cho rằng mình đã đọc thông thạo, do đó không chú tâm rèn kĩ năng đọc lưu loát, đọc diễn cảm. Giáo viên ít tổ chức, ít gợi ý để học sinh khám phá tìm hiểu cách đọc dẫn đến hiệu quả đạt được trong giờ tập đọc chưa cao. - Chưa chú ý đến phương pháp dạy học mới. Đó là giáo viên chỉ là người gợi ý, dẫn dắt, còn học sinh sẽ là người chủ động tìm ra cách đọc đúng, đọc hay. Do đó việc rèn cho học sinh có thói quen nhận xét bạn đọc đúng hay sai để sửa cho bạn và điều chỉnh mình khi mình đọc sai là việc làm cần thiết. - Chưa chú ý đến việc cho học sinh luyện đọc theo nhóm nên trong giờ học còn nhiều em chưa được đọc. 2.3. Do các yếu tố khác: - Do ảnh hưởng của ngôn ngữ địa phương phát âm chưa chuẩn, nên học sinh còn đọc sai, phát âm nhầm lẫn l/n ; dấu sắc với dấu ngã. - Do bố mẹ ở địa phương khác chuyển đến hay trong gia đình có người lớn nói, phát âm chưa đúng nên các em bắt chước. - Một số em do bố mẹ bận công việc nên chưa thực sự quan tâm đến việc sửa lỗi đọc cho con thường xuyên. 8
9. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” Kiểm tra chất lượng đọc đầu năm học 2011 - 2012, tôi thấy kết quả như sau: Tổng số học sinh : 52 em Kĩ năng đọc Số lượng Tỉ lệ Ghi chú Đọc nhỏ, ấp úng, phát âm chưa 3 6 Đôi khi đọc sai từ chuẩn Đọc to nhưng còn sai từ 5 9,5 Đôi khi đọc quá (thêm - bớt từ) nhanh Đọc to, lưu loát, rõ ràng nhưng 37 71 Chưa phân biệt chưa diễn cảm được giọng đọc Đọc to, lưu loát, rõ ràng, diễn 7 13,5 Đôi khi chưa nhấn cảm tương đối tốt từ đúng Như vậy chất lượng đọc đúng và diễn cảm còn thấp, việc đề ra các biện pháp rèn học sinh đọc đúng, đọc diễn cảm là vô cùng cần thiết. PHẦN 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY ĐỌC DIỄN CẢM CHO HỌC SINH 1.Chuẩn bị cho việc dạy - đọc diễn cảm 1.1. Đối với Giáo viên: 1.1.1.Phân loại học sinh theo nhóm đọc: Sau khi nhận lớp, tôi đã cho lớp ổn định tổ chức, qua tìm hiểu, điều tra để nắm chắc đối tượng học sinh, sau đó tiến hành lựa chọn, phân loại học sinh theo kĩ năng đọc gồm 3 đối tượng sau: - Đối tượng 1: Học sinh biết đọc diễn cảm. - Đối tượng 2: Học sinh đọc to rõ, lưu loát chưa diễn cảm. 9
10. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” - Đối tượng 3: Học sinh đọc nhỏ, ấp úng, phát âm chưa chuẩn (hoặc đọc to nhưng còn sai từ). Dựa vào đó tôi đã sắp xếp chỗ cho những học sinh yếu ngồi cạnh những em đọc khá để tạo thành những đôi bạn cùng tiến. Tiếp theo tôi giới thiệu với các em cấu tạo chương trình phân môn Tập đọc để các em nắm được các chủ điểm chính trong từng học kì và cả năm học, đồng thời nêu tầm quan trọng, yêu cầu cơ bản về việc rèn kĩ năng đọc đúng, đọc diễn cảm. 1.1.2. Hướng dẫn học sinh biết cách sử dụng các kí hiệu để dựa vào đó luyện đọc cho đúng và diễn cảm. Cụ thể: / Ngắt lấy hơi Nhấn giọng Nhấn giọng, kéo dài hơi Cao giọng Vắt dòng thơ trên với dòng thơ dưới Kéo dài và hạ giọng ở cuối câu 1.2. Đối với học sinh: 1.2.1. Tư thế đọc - Khi ngồi đọc: cần ngồi ngay ngắn, khoảng cách từ mắt đến sách khoảng từ 30 - 35cm, cổ và đầu thẳng. - Khi đứng đọc: Tư thế thoải mái, hai tay cầm sách cách mắt khoảng30cm. - Khi đọc phải bình tĩnh, tự tin, không hấp tấp thì sẽ không bị ngắc ngứ , thừa hoặc thiếu chữ. 1.2.2.Có ý thức tự đọc - Yêu cầu học sinh đọc kĩ trước bài ở nhà , có đọc trước bài ở nhà học sinh mới biết được từ nào khó đọc , hay sai để đến lớp nghe cô hướng dẫn sửa chữa. - Học sinh thường xuyên rèn đọc đúng ở bất kì một văn bản nào nói chung hay trong các tiết tập đọc nói riêng. - Cần có sự ham thích đọc, có ý thức tự đọc. Sưu tầm sách, báo, truyện để đọc. 2. Luyện đọc đúng tiếng, từ, câu: Luyện đọc thành tiếng là cơ hội để GV trực tiếp dạy kĩ năng đọc cho cho từng HS. Tuy nhiên, việc dạy học chỉ đạt hiệu quả tốt và phù hợp với từng đối tượng HS 10
11. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” khi GV “biết nghe HS đọc” để từ đó lựa chọn nội dung và biện pháp dạy học cho thích hợp. Vì đọc là sự tái hiện mặt âm thanh của bài đọc một cách chính xác. Đọc đúng là không đọc ngọng, đọc thừa, không đọc thiếu từng âm, vần và tiếng. Đọc đúng còn bao gồm đọc đúng các âm thanh, ngắt nghỉ hơi đúng chỗ. 2.1. Tìm hiểu nguyên nhân học sinh đọc sai tiếng, từ, câu: - Nguyên nhân về sinh lí: mắt kém nên nhìn không rõ chữ, bộ máy phát âm còn khiếm khuyết (lưỡi ngắn nên đọc nghe không tròn tiếng; tiếng có dấu hỏi, dấu ngã phát âm không chuẩn). - Nguyên nhân về tâm lí: chưa tập trung vào hoạt động đọc, hoặc đọc vội vàng, hấp tấp, ảnh hưởng thói quen phát âm ở địa phương. - Nguyên nhân về kiến thức, kĩ năng: chưa nắm vững cấu tạo tiếng, hoặc chưa nắm chắc chức năng ngữ pháp nên ngắt, nghỉ lấy hơi chưa đúng. 2.2. Biện pháp: Khi học sinh đọc sai, tôi đã phân loại lỗi đọc, đoán biết trước nguyên nhân để có cách sửa thích hợp nhằm đảm bảo tính khoa học. Cụ thể: 2.2.1. HS đọc sai tiếng. Trường hợp này HS thường sai ở lỗi phát âm hoặc đọc sai do không nhìn kĩ vần, đọc quá nhanh nên dẫn đến đọc sai từ, thêm hoặc bớt từ. * Trường hợp sai phụ âm đầu (thông thường là n-l): tôi yêu cầu đọc lại và gợi ý sửa lỗi phát âm (có thể phải mô tả hoạt động của các cơ quan phát âm và phát âm mẫu để HS làm theo), chỉ cần HS nhận biết được cách phát âm và có ý thức phát âm đúng, chưa đòi hỏi phải sửa ngay được lỗi mắc. VD: Các em hay phát âm sai n/l, tôi nói khi phát âm “n”: đầu lưỡi thẳng (vì nó là âm tắc), “l”: đầu lưỡi cong lên. Sau đó phát âm mẫu để HS nhìn - nghe đọc lại. Tôi cũng động viên HS đó luyện đọc các từ có phụ âm đầu là n-l, 1 tuần sau sẽ nghe đọc xem tiến bộ đến đâu. Chẳng hạn: - Luyện phát âm đúng “n” trong các từ sau: na ná, nao núng, nấu nướng, nem nép, nết na, nền nã, nâng niu, nóng nực, nuôi nấng, nơp nớp, nao núng, nao nức, năng nổ, nắn nót, não nùng, non nước, nồng nàn, nung nấu, nặng nề, nấn ná, - Luyện phát âm đúng âm “l” trong các từ: la liệt, lạc lõng, lanh lảnh, lảnh lót, lành lặn, lấp lánh, là lượt, lẳng lặng, lẫn lộn, lập loè, lấp ló, lả lướt, lầy lội, la lối, lừng lẫy, làm lụng, lạnh lẽo, lặc lè, lỏng lẻo, lóng lánh, lung linh, lửng lơ, lấm la lấm lét, lấp la lấp lánh, - Luyện cả “n” và “l”. náo loạn, nảy lửa, nói lại, nới lỏng, nước lửa, nức lòng, làng nước, làm nũng, lão nông, lâu năm, lên nước, lưu niên, 11
12. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” * Trường hợp sai do đọc theo thói quen, không nhìn kĩ vần, đọc quá nhanh. Tôi tập cho các em tính cẩn thận hơn, bình tĩnh hơn khi đọc bài, nhìn kĩ từ ngữ khi đọc cho chính xác hơn. VD1: Bài Hành trình của bầy ong (Tiếng Việt tập 1 trang 117) có câu: Không gian là nẻo đường xa Thời gian vô tận mở ra sắc màu. HS đã đọc sai “sắc màu” thành “sắc mầu”, đây là trường hợp đọc sai do thói quen (hoặc chưa quan sát kĩ vần), tôi đã yêu cầu HS nhìn lại vần để đọc cho đúng. VD2: Bài Nghĩa thầy trò (Tiếng Việt tập 2 trang 79), câu đầu của bài là “Từ sáng sớm, các môn sinh đã tề tựu trước sân nhà cụ giáo Chu để mừng thọ thầy”. HS đã đọc sai “tề tựu” thành “tề tịu”, tôi đã yêu cầu nhẩm lại vần để đọc cho đúng. 2.2.2. HS đọc sai từ (đọc tách rời các tiếng trong từ phức), tôi giúp HS nhận biết được nghĩa của từ để có cách đọc đúng. VD: Bài Kì diệu rừng xanh, trong bài có câu: “Nắng trưa đã rọi xuống đỉnh đầu mà rừng sâu vẫn ẩm lạnh, ánh nắng lọt qua lá trong xanh.” HS đã đọc tách rời “ẩm-lạnh”, tôi đã nói: ẩm lạnh là từ ghép nên cần đọc liền để đúng nghĩa. 2.2.3. HS đọc sai câu (ngắt nghỉ hơi không đúng chỗ, đọc sai ngữ điệu, ), tôi gợi ý để HS nhận ra chỗ sai, tự tìm ra được cách đọc phù hợp. Cụ thể: Việc ngắt nghỉ hơi phải phù hợp với dấu câu: nghỉ ít ở dấu phẩy, nghỉ lâu hơn ở dấu chấm, dấu hai chấm. Đối với những bài văn xuôi, khi đọc ngoài việc tìm những dấu câu đặc biệt ( câu hỏi, câu cảm, câu khiến) để hướng dẫn học sinh đọc đúng, tôi còn chú trọng đến việc ngắt hơi ở những chỗ không có dấu câu nhưng là những chỗ tách ý , tôi đã dựa vào nghĩa và quan hệ ngữ pháp để xác định đúng cách ngắt lấy hơi đúng. Đối với những bài thơ cần ngắt nhịp đúng. Với bài thơ lục bát, nhịp thơ phổ biến là 2/4, 4/2, 3/5, 2/6. Dòng thơ 7 chữ nhịp thơ thường là 2/5, 5/2, 3/4, 4/3. Dòng thơ 5 chữ nhịp thơ thường là 2/3, 3/2. VD: - “Ngày nay, khách vào thăm Văn Miếu - Quốc Tử Giám / còn thấy bên giếng Thiên Quang, dưới những hàng muỗm già cổ kính, 82 tấm bia/ khắc tên tuổi 1306 vị tiến sĩ/ từ khoa thi năm 1442/ đến khoa thi năm 1779/ như chứng tích về một nền văn hiến lâu đời.” (Nghìn năm văn hiến Tiếng Việt tập 1 trang 15) - “ Mấy con mang vàng / hệt như màu lá khộp đang ăn cỏ non. Những chiếc chân 12
13. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” vàng /giẫm trên thảm lá vàng / và sắc nắng / cũng rực vàng trên lưng nó. Chỉ có ấy vạt cỏ xanh biếc / là rực lên giữa cái giang sơn vàng rợi.” (Kì diệu rừng xanh Tiếng Việt tập 1 trang 76) - “ Có cây đa / phải hỏi cây đa, có cây sung / phải hỏi cây sung, có mẹ cha / phải hỏi mẹ cha. Đi rừng lấy củi / mà không hỏi cha, đi suối lấy nước / mà chẳng nói với mẹ; bán cái này, mua cái nọ / mà không hỏi ông già bà cả là sai; phải đưa ra xét xử.” (Luật tục xưa của người Ê- đê Tiếng Việt tập 2 trang 56) - “ Trời xanh đây / là của chúng ta Núi rừng đây / là của chúng ta Những cánh đồng / thơm mát Những ngả đường / bát ngát Những dòng sông / đỏ nặng phù sa. ” ( Đất nước Tiếng Việt tập 2 trang 95) - “ Chắt trong vị ngọt / mùi hương Lặng thầm thay / những con đường ong bay Trải qua mưa nắng vơi đầy Men trời đất / đủ làm say đất trời Bầy ong giữ hộ cho người Những mùa hoa / đã tàn phai tháng ngày ” (Hành trình của bầy ong Tiếng Việt tập 1 trang 118) Tóm lại, để giúp HS đọc đúng, tôi lưu ý các điểm sau: + Với HS đọc chưa đúng do nguyên nhân nào thì tôi cũng cần có sự hợp tác với gia đình để tìm ra hướng giải quyết tốt nhất cho các em (như đi khám mắt, thường xuyên uốn nắn khi các em nói ngọng - đọc sai). + Khi phát hiện lỗi đọc của HS, tôi luôn có cách ứng xử mang tính sư phạm, như: không đột ngột “cắt ngang” lúc HS đang đọc để yêu cầu sửa cách phát âm; không “riết róng” đòi hỏi HS phải sửa ngay được lỗi đọc (nếu chưa sửa được trên lớp, HS có thể về nhà luyện thêm); luôn động viên kịp thời những cố gắng dù rất nhỏ của HS, tránh chê trách làm cho HS bi quan, xấu hổ. + Trong các tiết học Tập đọc, tôi luôn cố gắng tạo điều kiện cho nhiều học sinh được tham gia đọc thành tiếng với nhiều hình thức như: đọc tiếp nối đoạn, đọc trong nhóm 2, nhóm 4, đọc phân vai, đọc trước lớp, để có thể nghe và sửa kịp thời. 3. Luyện đọc thầm (đọc hiểu bài): 13
14. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” Để giúp HS hiểu nội dung, ý nghĩa của bài Tập đọc thì phải chú ý rèn luyện khả năng đọc hiểu cho học sinh. Đây là việc làm quan trọng đối với học sinh lớp 5. Ngược lại, có hiểu được nội dung bài văn, bài thơ thì mới có cách đọc đúng, đọc hay và diễn cảm được. Việc luyện đọc hiểu thường được thực hiện trong bước đọc thầm. Đọc thầm có ưu thế hơn đọc thành tiếng vì nhanh hơn, vì người ta không phải chú ý đến việc phát âm mà chỉ tập trung hiểu nội dung điều mình đọc. Hiệu quả của đọc thầm được đo bằng khả năng thông hiểu nội dung văn bản vừa đọc. Do đó, dạy đọc thầm chính là dạy đọc có ý thức, đọc để hiểu. Kết quả đọc thầm giúp học sinh hiểu nghĩa của từ, cụm từ, câu, đoạn, bài. Tức là toàn bộ những gì đọc được. . Biện pháp: 3.1. Dựa vào hệ thống câu hỏi tìm hiểu bài, tôi đã lựa chọn biện pháp và hình thức tổ chức dạy học thích hợp để luyện kĩ năng đọc thầm cho HS. Để việc đọc thầm (câu - đoạn - bài) có hiệu quả, trước khi HS đọc tôi đã giao nhiệm vụ cụ thể nhằm định hướng đọc hiểu (Đọc câu, đoạn hay khổ thơ nào ? Đọc để biết, hiểu, nhớ điều gì ? ) VD: Dạy bài Kì diệu rừng xanh (Tiếng Việt tập 1 trang 75) - Đọc thầm lần 1: Sau khi giới thiệu bài, 1 học sinh khá đọc bài, cả lớp đọc thầm. Mục đích: nắm nội dung bài. - Đọc thầm lần 2: Trong khi các bạn đọc nối tiếp đoạn (3 lượt), cả lớp cũng đọc thầm theo (2 lượt). Mục đích: luyện phát âm và hiểu thêm về các từ ngữ trong bài. - Đọc thầm lần 3: Khi GV đọc cả bài trước khi tìm hiểu bài, cả lớp đọc thầm theo. Mục đích: chuẩn cách đọc đúng tiếng, từ, ngắt câu dài. - Đọc thầm lần 4: HS đọc thầm đoạn 1. Mục đích : trả lời câu hỏi Đoạn 1 tác giả miêu tả gì ? (Những cây nấm rừng) và câu hỏi 1 trong SGK. + Đọc thầm lần 5: HS đọc thầm đoạn 2. Mục đích: tìm hiểu nội dung đoạn 2 để trả lời câu hỏi 2 trong SGK. + Đọc thầm lần 6: HS đọc thầm đoạn 3. Mục đích: tìm hiểu nội dung đoạn 3 để trả lời câu hỏi 3, 4 trong SGK. Như vậy, HS đã được đọc thầm gắn với yêu cầu trả lời câu hỏi tìm hiểu. 3.2. Để giúp học sinh đọc hiểu tốt , tôi còn chuẩn bị một số câu hỏi để học sinh hiểu thêm về nội dung bài, về nghệ thuật, chú ý các câu hỏi giúp học sinh tìm hiểu nghĩa của từ, đặt câu để làm rõ nghĩa của từ (ngoài những từ ngữ SGK đã giải thích). VD1: Dạy bài Thái sư Trần Thủ Độ (Tiếng Việt tập 2 trang15) Câu hỏi 2: Trước việc làm của người quân hiệu, Trần Thủ Độ xử lí ra sao ? Sau khi HS trả lời câu hỏi, tôi yêu cầu giải thích: con hiểu “kể rõ ngọn ngành” là như thế nào ? (nói rõ đầu đuôi sự việc) 14
15. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” VD2: Dạy bài Đất nước (Tiếng Việt tập 2 trang 94) Sau khi HS trả lời câu hỏi 3: Nêu một, hai câu thơ nói lên lòng tự hào về đất nước tự do, về truyền thống bất khuất của dân tộc trong khổ thơ thứ tư và thứ năm ? Tôi yêu cầu HS tìm thêm những từ ngữ được lặp lại ? (đây, của chúng ta) giảng tác dụng của việc lặp lại: nêu bật niềm tự hào, niềm hạnh phúc về đất nước giờ đây đã tự do, đã thuộc về chúng ta. VD3: Dạy bài Cửa sông ( Tiếng Việt tập 2 trang 74 ) Sau khi HS trả lời câu hỏi 3: Phép nhân hoá ở khổ thơ cuối giúp tác giả nói lên điều gì về “tấm lòng” của cửa sông đối với cội nguồn ? tôi hỏi thêm “ Qua hình ảnh cửa sông, tác giả muốn nói lên điều gì ? ” (Ca ngợi tình cảm thuỷ chung, uống nước nhớ nguồn) Đó cũng chính là ý nghĩa của bài thơ. Tóm lại, những việc như : yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi, nêu ý chính của đoạn, hiểu được nội dung, nghệ thuật của bài đều nhằm giúp cho học sinh có cách đọc đúng, đọc diễn cảm. 4. Luyện đọc diễn cảm: Kĩ năng đọc diễn cảm các văn bản được luyện tập sau khi HS đã đạt được những yêu cầu tối thiểu về trình độ đọc (đọc đúng, rõ ràng, rành mạch, ), sau khi HS đã tìm hiểu bài và nắm được nội dung, ý nghĩa bài đọc. Muốn đọc diễn cảm một văn bản, phải lựa chọn được giọng điệu, ngữ điệu phù hợp với tình huống, thể hiện được tình cảm, thái độ, đặc điểm của nhân vật hoặc tình cảm, thái độ của tác giả đối với nhân vật và nội dung miêu tả trong văn bản. Dạy HS đọc diễn cảm, GV cần thông qua thực hành luyện đọc để hướng dẫn các em từng bước đạt được yêu cầu theo các mức độ từ thấp đến cao. 4.1.Yêu cầu đọc diễn cảm: (1) Biết đọc nhấn giọng các từ ngữ quan trọng trong câu (từ ngữ gợi tả, gợi cảm, từ ngữ “chìa khoá” làm nổi bật ý chính, ). (2) Biết thể hiện ngữ điệu (sự thay đổi về tốc độ,cao độ, cường độ, trường độ, ) phù hợp với từng loại câu (câu kể, câu hỏi, câu cảm, câu khiến). (3) Biết đọc phân biệt lời kể của tác giả với lời nhân vật. (4) Biết đọc phân biệt lời nhân vật phù hợp với lứa tuổi, với tính cách của từng nhân vật (người già, trẻ em, người tốt, kẻ xấu, ). (5) Biết thể hiện ngữ điệu phù hợp với lứa tuổi, với tính cách của từng nhân vật (vui, buồn, trang nghiêm, giận dữ, ). Ngoài những điểm chung thống nhất về cách đọc, mỗi cá nhân còn có những nét sáng tạo và cảm thụ riêng. Do vậy, cách tốt nhất là GV tổ chức cho HS luyện 15
16. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” đọc, “tự bộc lộ” (trên cơ sở đọc mẫu của GV và kết quả của việc tìm hiểu bài), qua đó chỉ dẫn, điều chỉnh về cách đọc sao cho diễn cảm; tránh sa đà tìm hiểu, phân tích quá sâu và chi tiết về cách đọc (xác định chỗ ngắt hơi, cao giọng, thấp giọng, ), coi nhẹ thực hành luyện đọc và hoạt động đọc tự nhiên. Dạy đọc diễn cảm thiên về “lí thuyết”, không bắt nguồn từ sự hiểu biết sâu sắc và xúc cảm về bài đọc nhiều khi còn phản tác dụng, làm cho trẻ vì quá tập trung chú ý đến những dấu ngắt hơi, nhấn giọng đã xác định mà đọc rất gượng gạo, mất tự nhiên. 4.2. Biện pháp: 4.2.1. Sau khi HS đã hiểu bài đọc, tôi yêu cầu HS lần lượt đọc thật tốt từng đoạn để nắm bắt khả năng thể hiện sự cảm nhận nội dung bằng giọng đọc của HS, nên tôi không bao giờ áp đặt sẵn giọng đọc của bài mà để HS tự nêu cách đọc. VD: Dạy bài Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân Tiếng Việt tập 2 trang 83 Sau khi đã hiểu nội dung bài, tôi cho 4 HS đọc nối tiếp 4 đoạn, cả lớp chú ý nghe nhận xét : Giọng đọc của bạn nào đã phù hợp với nội dung bài ? (Hoặc cụ thể hơn Đoạn văn vừa rồi được đọc với giọng như thế nào?). - HS nêu để tìm đúng giọng đọc toàn bài: Giọng kể. - Đoạn lấy lửa chuẩn bị nấu cơm: Giọng dồn dập, náo nức. - Đoạn nấu cơm: Giọng khoan thai, thể hiện không khí vui tươi, náo nhiệt của hội thi. - Đoạn cuối : Giọng tự hào về một nét đẹp cổ truyền trong sinh hoạt văn hoá của dân tộc. 4.2.2. Sau khi HS tìm đúng giọng đọc của bài, của đoạn, tôi yêu cầu tìm từ ngữ cần nhấn giọng. Các câu hỏi gợi mở cần cụ thể như: Để nêu bật tính cách của nhân vật, bạn đã chú ý nhấn giọng ở những từ ngữ nào? Lời nói của nhân vật cần đọc với giọng ra sao? Đọc các câu cảm, câu khiến, câu hỏi cần lưu ý gì ?, các dòng thơ nào cần đọc vắt để rõ ý của bài ?, VD1 : Dạy văn xuôi: Bài Cái gì quý nhất (Tiếng Việt tập 1 trang 85) Sau khi HS tìm giọng đọc của bài (giọng kể chuyện), phân biệt lời của các nhân vật (Giọng Hùng, Quý, Nam: sôi nổi, hào hứng; giọng thầy giáo: ôn tồn,chân tình ), câu hỏi đọc cao giọng ở ý cần hỏi. Đọc diễn cảm bài được thể hiện bằng các kí hiệu như sau: Một hôm, trên đường đi học về, Hùng, Quý và Nam trao đổi với nhau xem ở trên đời này, cái gì quý nhất. Hùng nói : “Theo tớ, quý nhất là lúa gạo. Các cậu có thấy ai không ăn mà sống được không ?” Quý và Nam cho là có lí. Nhưng đi được mươi bước, Quý vội reo lên : “Bạn Hùng nói không đúng. Quý nhất phải là vàng.Mọi người chẳng thường nói / quý như vàng là gì ? Có vàng là có tiền, có tiền sẽ mua được lúa gạo !” 16
17. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” Nam vội tiếp ngay : “Quý nhất là thì giờ. Thầy giáo thường nói / thì giờ quý hơn vàng bạc. Có thì giờ mới làm ra được lúa gạo, vàng bạc !” Cuộc tranh luận thật sôi nổi, người nào cũng có lí, không ai chịu ai. Hôm sau, ba bạn đến nhờ thầy giáo phân giải. Nghe xong, thầy mỉm cười rồi nói : - Lúa gạo quý / vì ta phải đổ bao mồ hôi mới làm ra được. Vàng cũng quý / vì nó rất đắt và hiếm. Còn thì giờ đã qua đi / thì không lấy lại được, đáng quý lắm. Nhưng / lúa gạo, vàng bạc, thì giờ vẫn chưa phải quý nhất. Ai làm ra lúa gạo, vàng bạc, ai biết dùng thì giờ ? //Đó chính là người lao động, các em ạ. Không có người lao động / thì không có lúa gạo, không có vàng bạc, nghĩa là tất cả mọi thứ đều không có, và thì giờ cũng trôi qua một cách vô vị mà thôi. VD2 : Dạy văn xuôi: Bài Tiếng rao đêm (Tiếng Việt tập 2 trang 30) Gần như đêm nào tôi cũng nghe thấy tiếng rao ấy:“Bánh giò ò ò !” Tiếng rao đều đều, khàn khàn kéo dài trong đêm khuya tĩnh mịch, nghe buồn não ruột. Rồi một đêm, vừa thiếp đi, tôi bỗng giật mình vì những tiếng la: “ Cháy! Cháy nhà !” Rồi từ trong nhà, vẫn cái bóng cao, gầy, khập khiễng ấy / lom khom như đang che chở vật gì, phóng thẳng ra đường. Qua khỏi thềm nhà, người đó vừa té quỵ thì một cây rầm sập xuống. Mọi người xô đến. Ai nấy bàng hoàng / vì trong cái bọc chăn vương khói mà người ấy đang ôm khư khư là một đứa bé mặt mày đen nhẻm, thất thần, khóc không thành tiếng. Mọi người khiêng người đàn ông ra xa. Người anh mềm nhũn. Người ta cấp cứu cho anh. Ai đó thảng thốt kêu: “Ô / này!”, rồi cầm cái chân cứng ngắc của nạn nhân giơ lên: thì ra là một cái chân gỗ! VD3: Dạy bài thơ Ê-mi-li, con (Tiếng Việt 5, tập 1 trang 49) Đọc diễn cảm khổ 3, 4 Ê-mi-li con ôi! Trời sắp tối rồi Cha không bế con về được nữa ! Khi đã sáng bùng lên ngọn lửa Đêm nay mẹ đến tìm con Con sẽ ôm lấy mẹ mà hôn Cho cha nhé Và con sẽ nói giùm với mẹ : Cha đi vui, xin mẹ đừng buồn ! Oa-sinh-tơn Buổi hoàng hôn Ôi những linh hồn 17
18. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” Còn, mất ? Đã đến lúc lòng ta sáng nhất ! Ta đốt thân ta Cho ngọn lửa sáng loà Sự thật. Nếu học sinh đọc chưa hay, tôi có thể đọc mẫu để HS nghe giọng đọc của cô tự điều chỉnh mình đọc đúng. VD3: Dạy bài thơ Hạt gạo làng ta (Tiếng Việt 5, tập 1 trang 139) Tôi lưu ý HS: Giữa các dòng thơ nghỉ hơi như một dấu phẩy Hạt gạo làng ta Có vị phù sa Của sông Kinh Thầy Có hương sen thơm Trong hồ nước đầy Có lời mẹ hát Ngọt bùi đắng cay Hạt gạo làng ta Có bão tháng bảy Có mưa tháng ba Giọt mồ hôi sa Những trưa tháng sáu Nước như ai nấu Chết cả cá cờ Cua ngoi lên bờ Mẹ em xuống cấy VD5: Dạy văn bản kịch Bài Lòng dân (Tiếng Việt tập 1 trang 24) - Đây là vở kịch, tôi hướng dẫn các em chú ý phân biệt được đọc tên nhân vật (giọng bình thường) với lời nói của nhân vật và lời chú thích về thái độ, hành động của nhân vật (hạ thấp giọng). - Đọc đúng ngữ điệu phù hợp với tính cách của từng nhân + Giọng cai và lính : hống hách, xấc xược + Giọng dì Năm và chú cán bộ: đoạn đầu giọng tự nhiên, ở đoạn sau dì Năm nhỏ, nỉ non khéo giả vờ than vãn khi bị trói, nghẹn ngào nói lời trăng trối với con khi bị doạ bắn chết. + Giọng An : giọng rất tự nhiên như một đứa trẻ đang khóc (vì tình huống nguy hiểm, em rất lo cho má). 18
19. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” Cụ thể: Cai : (xẵng giọng) / Chồng chị à? Dì Năm : - Dạ , chồng tui. Cai : - Để coi. (Quay sang lính) / Trói nó lại cho tao /(chỉ dì Năm ). Cứ trói đi. Tao ra lịnh mà /( lính trói dì Năm lại ). An: (Ôm dì Năm, khóc oà) Má ơi, má ! 4.2.3. Tạo điều kiện cho từng HS được thực hành luyện đọc diễn cảm toàn bài (theo cặp, theo nhóm) để các em rút kinh nghiệm; tổ chức cho HS thi đọc diễn cảm trước lớp để các em học tập lẫn nhau và được cô động viên, uốn nắn. Hình thức tổ chức làm việc theo nhóm thường có tác dụng tích cực hoá hoạt động học tập của HS, tạo cơ hội cho từng HS được tham gia vào việc luyện đọc diễn cảm một cách hiệu quả. Bước đầu các em sẽ tự sửa được cho nhau. Khi cô tổ chức thi đọc diễn cảm trước lớp, các em ở dưới là giám khảo nghe, chấm, nhận xét xem bạn nào, nhóm nào đọc hay. Giáo viên cùng cả lớp động viên, khuyến khích học sinh đọc có tiến bộ để các em đọc ngày một tốt hơn. Cụ thể như sau: * Luyện đọc theo nhóm, tôi thường tiến hành như sau: - Nhóm đôi: 2 HS ngồi cùng bàn hoặc vị trí HS ngồi trước, sau. - Nhóm 3, 4, 5, 6: dựa vào nội dung của từng bài để chia nhóm cho phù hợp. Thường là các bài có nhiều nhân vật. Tôi thấy HS rất thích thú khi được nhập vai nhân vật đọc. * Tôi luôn cố gắng tạo không khí học vui vẻ để HS dễ tiếp thu cách đọc mẫu của cô, của bạn một cách tốt nhất. *Trong khi rèn đọc diễn cảm, tôi luôn lưu ý đến các đối tượng HS: - Đối với học sinh đọc yếu: Rèn từng bước, từ thấp đến cao. Cụ thể: + Đọc phát âm đúng phụ âm đầu n-l, tiếng, từ. + Đọc ngắt nghỉ đúng dấu chấm, dấy phẩy, giữa các cụm từ ở những câu dài. + Đọc ngắt nhịp đúng các câu thơ. + Biết đọc nhấn giọng, thay đổi sắc thái giọng đọc phù hợp với văn cảnh và tính cách nhân vật. - Những HS rụt rè (thường đọc nhỏ), tôi luôn động viên, tuyên dương trước lớp (dù các em đó chỉ cố gắng rất ít), dần dần những em này sẽ tự tin và đọc to, diễn cảm hơn. - Những HS khả năng tập trung, chú ý không bền lâu, tôi thường chỉ định đọc tiếp hoặc nhận xét bạn đọc. 19
20. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” PHẦN 3: KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC Trong năm học 2011 - 2012, nhờ thực hiện các biện pháp rèn đọc nêu trên nên chất lượng đọc của HS lớp tôi đã có chuyển biến đáng kể. Tôi đã tiến hành khảo sát lần hai (Kiểm tra đọc định kì giữa HK 2) và thu được kết quả như sau: Kĩ năng đọc Số lượng Tỉ lệ Ghi chú Đọc nhỏ, ấp úng, phát âm chưa 1 2 Đọc sai do bộ máy chuẩn phát âm Đọc to nhưng còn sai từ 0 0 (thêm - bớt từ) Đọc to, lưu loát, rõ ràng nhưng 26 50 Nhấn từ chưa rõ chưa diễn cảm Đọc to, lưu loát, rõ ràng, diễn 25 48 Riêng văn bản kịch cảm tương đối tốt có nhiều nhân vật đọc phân biệt giọng chưa rõ Nếu tiếp tục kiên trì rèn đọc, cuối năm kết quả đọc của HS chắc chắn sẽ cao hơn thời điểm giữa HK 2. Có những HS đầu năm đọc nhỏ, ấp úng, đến nay đã rất thích được đứng lên đọc trước lớp. Đặc biệt, các em rất thích được đọc dưới hình thức đọc phân vai. 20
21. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” C. KẾT LUẬN Sau quá trình nghiên cứu đề tài kết hợp với điều tra thực tế, tôi đã rút ra bài học cho bản thân và đồng nghiệp. - Muốn rèn cho HS đọc đúng, đọc diễn cảm, trước hết việc đọc mẫu của GV phải hay, truyền cảm để thu hút được HS. Trước khi lên lớp giảng bài, giáo viên phải đọc bài nhiều lần, đọc thể hiện được cảm xúc của tác giả khi viết bài văn đó. - Phải chú ý đến khâu rèn đọc cho học sinh, chú ý đến đối tượng học sinh đọc kém. Hướng dẫn tỉ mỉ từng từ ngữ, từng câu văn, đoạn văn, đoạn thơ. Quan tâm, theo dõi để kịp thời phát hiện lỗi sai của HS. Nhất là những tiết luyện đọc ở buổi hai. Giáo viên nên sửa, rèn dứt điểm cho học sinh phát âm sai phụ âm mà em đó hay đọc sai hoặc đọc chưa đúng. - Tham khảo nội dung sách hướng dẫn giảng dạy để lựa chọn nội dung, phương pháp, hình thức học tập cho phù hợp với đối tượng của lớp mình. - Sưu tầm đồ dùng dạy học, tranh ảnh minh hoạ phục vụ cho bài dạy để học sinh hứng thú học tập, tiếp thu bài sâu hơn. Tránh dạy chay. - Buổi sinh hoạt chuyên môn thực sự hiệu quả nhằm nâng cao tay nghề cho giáo viên. Ngoài những nội dung cần thiết bồi dưỡng hàng tuần, các nhóm chuyên môn cần phân công giáo viên soạn kĩ bài khó, rồi đọc diễn cảm trước nhóm để cùng nhau trao đổi, nhận xét góp ý, phổ biến kinh nghiệm giữa các giáo viên với nhau, đặc biệt là các giáo viên đọc diễn cảm tốt. Đó là việc làm thiết thực nhất. Tóm lại, để rèn đọc đúng, đọc diễn cảm cho HS, người GV phải có lòng yêu nghề, mến trẻ. Việc đọc đúng sẽ giúp cho HS tự tin hơn trong học tập, không chỉ riêng môn Tiếng Việt mà tất cả các môn học khác đều cần đọc đúng, khả năng đọc thầm nhanh, nắm bắt thông tin chính xác sẽ giúp các em học ngày càng tốt hơn. Trên đây là một vài kinh nghiệm của tôi trong việc hướng dẫn HS lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm, rất mong nhận được sự góp ý của hội đồng xét duyệt, các bạn đồng nghiệp để tôi giảng dạy ngày một tốt hơn. Hà Nội ngày 3 tháng 4 năm 2012 21
22. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác. Nguyễn Thị Ngọc Anh 22
23. “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 đọc đúng, đọc diễn cảm” TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Cơ sở ngôn ngữ và Tiếng Việt. Tác giả : Mai Ngọc Chừ - Hoàng Trọng Phiếm - NXB GD 2. Giải đáp 88 câu hỏi về giảng dạy Tiếng Việt ở tiểu học Tác giả : Trần Mạnh Hưởng - Lê Hữu Tỉnh - NXB GD 3. Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học Tác giả : Lê Phương Nga - Lê Hữu Tỉnh - NXB ĐHSP Hà Nội 1 4. Phương pháp dạy học Tiếng Việt Tác giả: Nguyễn Trí - NXB GD 5. SGK Tiếng Việt lớp 5 - NXB GD. 6. SGV Tiếng Việt lớp 5 - NXB GD. 23