Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế một số trò chơi toán học phục vụ dạy và học Hình học ở Tiểu học

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế một số trò chơi toán học phục vụ dạy và học Hình học ở Tiểu học

1. Sáng kiến kinh nghiệm Tên đề tài: Thiết kế một số trò chơi Toán học phục vụ dạy và học hình học ở tiểu học. Người thực hiện : Trần Hồng Vân. Trường: Tiểu học Cát Linh - Đống Đa - Hà Nội Hà Nội 2003 - 2004 Phần I: Mở đầu I. Lý do chọn đề tài. 1. Vị trí, tầm quan trọng của môn toán trong trường tiểu học. Bậc tiểu học là bậc học góp phần quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Môn toán cũng như những môn học khác là cung cấp những tri thức khoa học ban đầu, những nhận thức về thế giới xung quanh nhằm phát triển các năng lực nhận thức, hoạt động tư duy và bồi dưỡng tình cảm đạo đức tốt đẹp của con người. Môn toán ở trường tiểu học là một môn học độc lập, chiếm phần lớn thời gian trong chương trình học của trẻ. Môn Toán có tầm quan trọng to lớn. Nó là bộ môn khoa học nghiên cứu có hệ thống, phù hợp với hoạt động nhận thức tự nhiên của con người. Môn Toán còn là môn học rất cần thiết để học các môn học khác, nhận thức thế giới xung quanh để hoạt động có hiệu quả trong thực tiễn. Môn Toán có khả năng giáo dục rất lớn trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận logic, thao tác tư duy cần thiết để nhận thức thế giới hiện thực như: trừu tượng hoá, khái quát hoá, khả năng phân tích tổng hợp, so sánh, dự đoán, chứng minh. Môn Toán còn góp phần giáo dục lý trí và những đức tính tốt như: trung thực, cần cù, chịu khó, ý thức vượt khó khăn, tìm tòi sáng tạo và nhiều kỹ năng tính toán cần thiết để con người phát triển toàn diện, hình thành nhân cách tốt đẹp cho con người lao động trong thời đại mới. 2. Tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh.
2. Trên cơ sở khai thác những đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học là hết sức cần thiết. ở tiểu học, một yêu cầu quan trọng là dạy cho trẻ cách học nhằm xây dựng cho học sinh những kỹ năng cơ sở giao tiếp. Đối với học sinh tiểu học, dạy học cần quán triệt phương châm: nhẹ nhàng hơn, tự nhiên hơn, chất lượng hơn. Như vậy, đổi mới phương pháp dạy học phải thiết thực, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục tiểu học, tạo điều kiện để cá thể hoá dạy học và khuyến khích dạy học phát triển ra nội dung của bài học. Làm như vậy sẽ phát triển được các năng lực, sở trường của từng học sinh, rèn luyện học sinh trở thành những người lao động chủ động sáng tạo. Theo các kết quả nghiên cứu của Viện Khoa học giáo dục và kinh nghiệm của các nhà sư phạm thì có năm giải pháp mang tính khả thi cao nhằm góp phần thực hiện đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, vấn đề thực hiện có thành công hay không lại tùy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể cũng như phụ thuộc vào sự cố gắng của từng địa phương, của giáo viên từng trường, từng lớp. Một trong năm giải pháp đó là đổi mới hình thức tổ chức dạy học. Việc tăng cường tổ chức các trò chơi học tập là một vấn đề cần nhiều đầu tư suy nghĩ để thực hiện. Đây là hình thức gây hứng thú học tập cho học sinh, quán triệt ý tưởng giúp cho học sinh tiểu học “học mà chơi, chơi mà học” và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học. Tuy nhiên, có nhiều câu hỏi được đặt ra “Chơi lúc nào? Chơi trò chơi gì để góp phần nâng cao chất lượng học toán?”. Đây chính là một vấn đề bức xúc cần giải quyết. Xuất phát từ những lý do thực tế nêu trên, trong khuôn khổ của bản SKKN, tôi đã chọn đề tài: “Thiết kế một số trò chơi toán học phục vụ dạy và học Hình học ở Tiểu học”. II. Mục đích nghiên cứu. Mục đích của đề tài nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán ở bậc tiểu học, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh tiểu học trên cơ sở khai thác triệt để các đặc điểm tâm sinh lý của học sinh. Thử nghiệm việc áp dụng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tổ chức cho các em tham gia những trò chơi bổ ích có nội dung toán học để các em “Học mà chơi, chơi mà học”. Qua quá trình thực hiện đề tài, tôi muốn bước đầu tập dượt nghiên cứu khoa học làm cơ sở cho việc học tập và nghiên cứu sau khi ra trường. III. Nhiệm vụ nghiên cứu. 1. Tìm hiểu vấn đề đổi mới phương pháp dạy học toán ở tiểu học. 2. Tìm hiểu đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học.
3. 3. Nghiên cứu thực tiễn dạy học toán ở tiểu học. 4. Xây dựng các nguyên tắc để sưu tầm và thiết kế trò chơi học tập. 5. Sưu tầm thiết kế một số trò chơi học tập theo các mạch kiến thức ở bậc tiểu học. 6. Thực nghiệm tổ chức một số trò chơi học tập. IV. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu. 1. Đối tượng nghiên cứu. - Học sinh lớp 1 đến lớp 5 (độ tuổi từ 6 đến 10). - Các trò chơi học tập trong dạy học toán theo định hướng mới nhằm nâng cao chất lượng giờ học, giúp học sinh học môn toán một cách nhẹ nhàng, tự nhiên, đạt hiệu quả cao, tạo không khí học tập vui tươi, lành mạnh. 2. Phương pháp nghiên cứu: a. Phương pháp nghiên cứu tài liệu. Đọc tài liệu, giáo trình có liên quan đến các vấn đề cần nghiên cứu như: trò chơi toán học, vui toán học (GS Ngô Thúc Lanh). b. Phương pháp điều tra. Trao đổi với giáo viên tiểu học về những khó khăn, thuận lợi khi tổ chức các trò chơi học tập trong dạy học toán ở trên lớp. c. Phương pháp thực nghiệm. Để kiểm tra tính khả thi và tác dụng của các trò chơi được thiết kế và sưu tầm. Phần II: Nội dung Chương 1: tìm hiểu về cơ sở lý luận
4. I. Tìm hiểu về đổi mới phương pháp dạy học toán hiện nay. 1. Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học toán ở tiểu học. Hiện nay, sự phát triển của thông tin và những thay đổi của nền kinh tế xã hội đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ nên làm cho nội dung, phương pháp giáo dục ở nhà trường hiện nay luôn bị đi sau so với sự phát triển của khoa học công nghệ cũng như của nhu cầu xã hội. Để giải quyết những vấn đề này cần phải có sự lựa chọn hai con đường sau (Tạp chí nghiên cứu giáo dục số 4/1996): - Con đường thứ nhất: Tiếp tục sự quá tải đối với nội dung dạy học mặc dù đã hiện đại hóa các nội dung dạy học đó. Theo cách dạy học này, giáo viên là người truyền đạt, áp đặt những kiến thức cần học đối với học sinh, còn vai trò của người học trở nên thụ động và lu mờ. - Con đường thứ hai: Đổi mới cách lựa chọn nội dung dạy học sao cho chọn lọc ra được một lượng kiến thức tối thiểu, cập nhật mới nhất, tích hợp lại để nâng cao chất lượng của nội dung dạy học bắt buộc cho mọi học sinh. Đồng thời dạy cho học sinh phương pháp tự học, tự phát hiện vấn đề mới, tự tìm cách giải quyết và ứng dụng theo khả năng của mình. Thực tế cho thấy việc đi theo con đường thứ hai là hợp lý hơn, nó đòi hỏi giáo viên phải chủ động lựa chọn nội dung theo từng đối tượng học sinh, tức là phải dạy học xuất phát từ trình độ, năng lực, điều kiện cụ thể của từng học sinh. Điều đó có nghĩa là phải “cá thể hoá” dạy học, giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn quá trình học tập. Điều đó không có nghĩa là làm giảm vai trò của người giáo viên mà chính là làm tăng vai trò chủ động, sáng tạo của họ. Điều đó cũng kéo theo sự thay đổi hoạt động học tập của học sinh. Mục đích của việc làm này là nhằm tạo điều kiện cho mọi học sinh có thể học tập tích cực, sáng tạo, chủ động theo khả năng của mình trong từng lĩnh vực. Cách dạy này gọi là: “Dạy học phát huy tính tích cực của học sinh” (phương pháp dạy học toán). Trong những yếu tố cấu thành giáo dục thì phương pháp xưa nay vốn là yếu tố năng động nhất. Nhưng điều này đối với nền giáo dục nước ta trong mấy chục năm qua dường như ngược lại. Các yếu tố, mục đích, nội dung, phương tiện luôn có những điều chỉnh cho phù hợp với yêu cầu hoàn cảnh khách quan của đất nước trong từng giai đoạn cách mạng. Song, về phương pháp thì chưa đổi mới được là bao, nếu không nói là dậm chân tại chỗ. Có chăng chỉ là những đổi mới từng bộ phận chứ chưa đổi mới đồng bộ, triệt để. Trong thời đại khoa học kỹ thuật đã trở thành một lực lượng sản xuất quan trọng thì phương pháp dạy học phải được đặt lên hàng đầu trong vấn đề cải cách giáo dục. Bởi vì chính phương pháp chứ không phải nội dung hay yếu tố nào khác quyết định chất lượng đào tạo con người mới. Điều này bây giờ ai cũng thừa nhận, song rất tiếc từ nhận thức đến việc làm của chúng ta còn một khoảng cách quá xa. Sự trì trệ này thể hiện trong nội dung sách giáo khoa, giáo trình giảng dạy, trong thực tế lên lớp của giáo viên, trong nội dung và hình thức tổ chức đánh giá chất lượng đào tạo. Do đó, chúng ta có thể nói rằng, đổi mới phương pháp dạy học nói chung và phương pháp dạy học toán ở tiểu học nói riêng là việc làm cần thiết và cấp bách hiện nay.
5. 2. Một số giải pháp triển khai đổi mới phương pháp dạy học toán ở tiểu học. Xuất phát từ các quan điểm chỉ đạo và các định hướng đổi mới về phương pháp dạy học toán ở tiểu học có nhiều giải pháp để triển khai một cách có hiệu quả việc đổi mới phương pháp dạy học. Kinh nghiệm ở nhiều địa phương cho thấy 5 giải pháp sau đây là rất phù hợp với nhiều trường tiểu học: a. Đổi mới nhận thức, trong đó cần nâng cao khả năng chủ động sáng tạo của giáo viên và học sinh tiểu học. b. Đổi mới các hình thức tổ chức dạy học, nên khuyến khích dạy học cá biệt hoá, dạy theo nhóm, dạy học theo lớp, dạy học ở hiện trường, tăng cường trò chơi học tập. c. Đổi mới cách trang trí, sắp xếp phòng học để tạo ra môi trường học tập thích hợp. d. Đổi mới phương tiện dạy học, khuyến khích dùng các loại phiếu học tập, đồ dùng học tập, phương tiện kỹ thuật. e. Đổi mới cách đánh giá giáo viên và học sinh. Trong các giải pháp nói trên thì giải pháp đưa ra các hình thức tổ chức dạy học mới vào các trường tiểu học là một trong những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học nói chung và chất lượng dạy học môn toán nói riêng. Hiện nay, việc dạy học toán ở tiểu học, đặc biệt ở giai đoạn đầu của bậc tiểu học thì một trong những hình thức tổ chức dạy học mang lại nhiều tác dụng đó là trò chơi học tập. Qua việc tổ chức các trò chơi sẽ gây được hứng thú học tập của học sinh, góp phần làm cho tiết học thêm sinh động, kích thích trí tưởng tượng, trí nhớ, huy động được nhiều tri thức trong khoảng thời gian ngắn. Vì vậy, chúng ta cần phải có một hệ thống các trò chơi học tập. Vì lý do trên mà bản khoá luận này tôi muốn thử nghiệm đưa ra biện pháp gây hứng thú trong giờ học toán cho học sinh tiểu học bằng cách tổ chức các trò chơi học tập cho học sinh tiểu học góp phần nâng cao chất lượng trong các giờ học toán. II. Một số đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học. Nói đến đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học thì vấn đề đầu tiên đó là quá trình nhận thức của các em. Quá trình nhận thức giúp các em có những hiểu biết nhất định về thế giới xung quanh, về bản thân mình, từ đó thể hiện thái độ và có những hành vi, hoạt động tham gia vào các mối quan hệ xã hội trong việc nhận thức thế giới, con người có thể đạt tới các mức độ nhận thức khác nhau từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. Mức độ thấp là nhận thức cảm tính, mức độ cao là nhận thức lý tính. Hai quá trình này có quan hệ chặt chẽ với nhau, bổ sung, chi phối lẫn nhau. ở lứa tuổi các em thì
6. nhận thức cảm tính chiếm ưu thế hơn nhận thức lý tính. Các em dễ tiếp thu qua tri giác và những tác động trực tiếp được trẻ quan sát. Tuy nhiên, trẻ vẫn thích quan sát cái gì sặc sỡ, hấp dẫn và khả năng ghi nhớ tốt, đặc biệt là ghi nhớ máy móc. Trẻ dễ nhớ những gì tác động trực tiếp. Các em có thể hành động trên đối tượng đó. Do đó, trẻ thích tham gia các hoạt động mang tính thực tiễn. Như vậy, về khả năng trí tuệ, các em đã có khả năng lĩnh hội các khái niệm ban đầu, cơ bản trên cả lĩnh vực tri thức khoa học và đạo đức mặc dù phải dựa trên cơ sở là những sự vật, hiện tượng trực quan. Các em đã bước đầu biết so sánh, phân tích, nhận biết các giá trị của hành vi đạo đức, nhận thức được những hành vi đạo đức đúng và bày tỏ thái độ với những hành vi không phù hợp với chuẩn mực đạo đức. Ở lứa tuổi này, nhu cầu học tập của các em không chỉ đơn thuần là hoạt động nhận thức mà nó còn gắn liền với nhu cầu vui chơi. Nhu cầu vui chơi của các em chiếm một vị trí rất lớn. Đặc biệt ở các em xuất hiện nhu cầu lớn về tự đánh giá mình và đánh giá người khác trong cuộc sống, trong học tập. Mặc dù lúc đầu việc đánh giá này của trẻ chỉ mang tính bề ngoài, đánh giá bạn chỉ thông qua các hoạt động tập thể hoặc qua sự đánh giá của cô giáo. Về sau, việc đánh giá bạn còn được dựa trên dư luận của tập thể. Điều này có ý nghĩa lớn, nó đánh dấu một bước lớn trong sự phát triển nhân cách của các em. Về hứng thú, ở lứa tuổi này các em có hứng thú riêng biệt với từng bộ môn. Tuy nhiên, nếu khéo lồng các nội dung dạy học vào các trò chơi thì dễ lôi cuốn các em vào quá trình học tập một cách tích cực, tự giác mà chính các em không nhận thấy điều đó. Đối với các trò chơi các em thường hứng thú với các trò chơi có quy tắc, đòi hỏi sự cố gắng, sự khéo léo nhất định, giàu trí tưởng tượng, nhất là các trò chơi được đánh giá bằng cách tính điểm. Tóm lại, ở bậc tiểu học, các em có những biến đổi sâu sắc về tâm sinh lý. Nó mang đặc trưng riêng cho lứa tuổi này. Vì vậy, để tổ chức các hoạt động học tập cho các em có hiệu quả thì mỗi nhà giáo dục phải nắm vững những đặc điểm chung nhất, cơ bản nhất về tâm sinh lý của lứa tuổi này để vận dụng nó mà tổ chức các trò chơi học tập tương thích với mục đích dạy học. Đây là cả một vấn đề không đơn giản đòi hỏi một quá trình công phu và sáng tạo. III. Trẻ em với trò chơi nói chung và đối với trò chơi toán học nói riêng. “Lòng khao khát tự do của trẻ được bộc lộ trong mọi lĩnh vực của cuộc sống hàng ngày nhưng chủ yếu trong khi chúng chơi. Ai cũng biết trẻ em thích chơi và hoàn toàn bị cuốn hút vào trò chơi như thế nào. Đối với con trẻ, chơi là lẽ sống và chúng hết mình khi chơi” (trích “Báo Người đưa tin UNESCO”).
7. Trong các trò chơi của con trẻ, cũng như trong các trò giải trí của người lớn khả năng chơi, hành động một cách tùy tiện, chơi gắn liền với các nhu cầu thám hiểm, thoả mãn tính tò mò là động lực chính của việc học tập và khám phá của con người. Xuất phát từ đặc điểm này, khi đề xuất các biện pháp nhằm gây hứng thú học tập cho học sinh tiểu học, một số nhà báo tiến bộ từ xa xưa đến nay đã đưa ra ý kiến của mình như sau: “Thầy giáo phải cố gắng tìm hiểu học sinh, phải nắm vững được năng khiếu của họ” (Quanh Ti Lieng Nhà giáo dục La Mã) hay “Phải làm thế nào cho trẻ vui mà học, cần phải phát triển tính tích cực chủ động của các em” (Quanh Ti Lieng). Usin-xki (1842 - 1873) (Nga) cho biết: “Muốn dạy học được tốt cần hiểu biết đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh và dạy học theo phương pháp trực quan đối với nhi đồng là cần thiết”. Ông còn nhấn mạnh: “Việc học tập không hứng thú và chỉ do sức mạnh cưỡng bức sẽ giết chết mọi ham muốn nắm tri thức của học sinh”. Trên thực tế, người giáo viên có thể tổ chức được một giờ học toán sinh động nếu như họ gây cho học sinh niềm say mê học toán. Mà muốn cho trẻ thích học môn toán, thầy cô giáo cần tìm mọi cách để gây hứng thú trong quá trình lên lớp, gợi ra sự tò mò, ham hiểu biết, thích tìm hiểu, muốn nắm được cái mới lạ mà giờ học toán sẽ đem lại cho các em. Đối với học sinh tiểu học, vui chơi vẫn là một thành tố quan trọng trong hoạt động của học sinh. Vì vậy, chúng ta thấy trò chơi học tập có những tác dụng sau: - Giúp học sinh thay đổi động hình hoạt động, chống mệt mỏi căng thẳng trong học tập, tăng cường khả năng luyện tập thực hành và vận dụng nhanh các kiến thức đã học. - Tận dụng được vốn hiểu biết của học sinh trong quá trình dạy học. - Ghi nhớ nội dung kiến thức một cách tự nhiên theo kiểu học mà chơi, chơi mà học. - Qua đó gây niềm tin cho học sinh, thích học môn toán, rèn luyện trí thông minh, nhanh nhẹn, kích thích suy nghĩ sáng tạo, phát huy sáng kiến, bộc lộ tài năng cá nhân, rèn luyện tính mạnh dạn tự tin trong cuộc sống. - Tạo cho các em có lòng say mê tìm tòi, nghiên cứu trong học tập, thích khám phá. Rõ ràng, trò chơi học tập là một trong những hình thức tốt để giúp cho việc lĩnh hội nội dung kiến thức môn toán ở trường một cách tích cực, tự giác, tránh gò ép, áp đặt. Từ đó giúp cho học sinh nhớ lâu, hiểu kỹ và vận dụng linh hoạt trong đời sống, học tập.
8. IV. Thực tế dạy học toán ở tiểu học hiện nay. Môn toán – môn học từ xưa đến nay được xem là khô khan hóc búa, mang tính trừu tượng cao. Vì vậy, việc lĩnh hội tri thức toán học là rất khó khăn đối với học sinh tiểu học. Điều này cũng dể hiểu vì: để lĩnh hội được tri thức toán học thì học sinh cần phải biết so sánh, phân tích, tổng hợp, trừu tượng hoá và khái quát hoá mà chức năng trừu tượng hoá và khái quát hoá ở trẻ còn chưa phát triển đầy đủ. Thêm vào đó là lượng kiến thức môn toán đưa vào chương trình ngày càng nhiều đã dẫn tới sự quá tải, làm cho học sinh phải tiếp thu tri thức rất vất vả, các em luôn cảm thấy sợ, cảm thấy không khí căng thẳng, nặng nề mỗi khi bắt đầu giờ học Ngoài ra, việc tìm hiểu trên thực tế còn cho thấy: bản thân giáo viên – những người truyền thụ kiến thức cũng gặp phải một số khó khăn sau: - Thời gian dành cho một tiết học toán là 40 phút thì phần truyền thụ những kiến thức mới phải chiếm từ 20 – 25 phút. Số thời gian ít ỏi còn lại giáo viên chưa biết cách tổ chức để thay đổi hình thức hoạt động giúp học sinh vừa ôn tập củng cố, vừa giảm bớt căng thẳng sau một thời gian học tập căng thẳng. - Theo sự chỉ đạo của chuyên môn thì phần trọng tâm là kiến thức trong sách giáo khoa mà chưa chú ý đến phần gây hứng thú cho học sinh, nhiều khi giáo viên không dẫn dắt, lý giải cho các em con đường hình thành kiến thức mới mà chỉ bắt các em phải công nhận, tiếp nhận kiến thức một cách thụ động. - Hiện nay, trò chơi toán học còn rất đơn lẻ, nghèo nàn, ít được phổ biến và nhiều giáo viên hầu như không biết nhiều đến trò chơi vì có ít tài liệu tham khảo vấn đề này. - Một thực trạng nữa là đa số giáo viên rất ngại tổ chức trò chơi phục vụ học tập toán do ngại tìm tòi, sưu tầm, thiết kế hay do không biết hoặc không có thời gian. Sau thời gian học tập và giảng dạy vừa qua, bản thân tôi cũng nhận thấy đội ngũ giáo viên nói chung đều rất quan tâm đến việc áp dụng phương pháp dạy học mới vào từng bài dạy, luôn tiếp thu học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp thông qua các tiết dự giờ, các buổi hội giảng theo chuyên đề. Nhưng những việc làm đó vẫn chưa đẩy lùi được một số khó khăn nêu trên và chính những khó khăn đó đã dẫn đến một thực trạng là chất lượng sau mỗi giờ học toán còn chưa cao, học sinh cũng chưa thực sự yêu thích môn toán, chưa chú tâm và có những hứng thú khi học toán. Tất cả những điều này nếu không sớm được khắc phục thì sẽ tạo ra những khó khăn khác cho học sinh trong quá trình học tập. Nói tóm lại, dựa trên những căn cứ lý luận và thực tiễn nêu trên, chúng tôi thấy việc tăng cường tổ chức các trò chơi học tập để khắc phục tình trạng trên nhằm gây hứng thú học tập cho các em và nâng cao hiệu quả giờ học là vô cùng cần thiết cần phải làm ngay.
9. V. Trò chơi học tập với định hướng đổi mới phương pháp học toán ở tiểu học. 1. Trò chơi học tập. Trong đổi mới phương pháp dạy học toán ở tiểu học, nhằm tích cực hoá hoạt động của học sinh, có hình thức trò chơi học tập giúp các em “Học mà chơi, chơi mà học”. Để có trò chơi học tập, cần lưu ý các điểm sau: a. Mục đích chơi: Củng cố tri thức, kỹ năng dẫn đến khái niệm, quy tắc mới. Góp phần hình thành và phát triển tính linh hoạt, óc sáng tạo. b. Hoạt động trò chơi gắn với thực tiễn học sinh, hấp dẫn, sát với tâm sinh lý lứa tuổi mang trong mình chủ định của trò chơi học tập. c. Những phương tiện cần thiết cho hoạt động chơi như hình vẽ, các hình cắt sẵn, các mảnh bìa ghi số, ghi chữ, que diêm, que tính d. Luật chơi và luật thắng - thua phải nêu rõ ràng, dễ hiểu, dễ nhớ. e. Tổ chức chơi theo nhóm, lớp hoặc từng cá nhân. f. Thời gian chơi: có thời gian quy định, nếu quá thời gian quy định mà chưa có kết quả thì được xem như thua cuộc. g. Địa điểm chơi: trong lớp hoặc ngoài lớp học. Điều quan trọng và khó khăn nhất trong tổ chức trò chơi học tập là tìm được cách chơi giành thắng lợi, tức là phải nắm được “cái nhân” của trò chơi học tập. “Cái nhân” là những thế để giành phần thắng cho mình theo luật chơi. “Thế” là cách hoạt động ban đầu hoặc lúc đối thủ vừa chơi xong lượt của mình. 2. Vai trò của trò chơi học tập. a. Trò chơi học tập thực hiện chức năng của hoạt động thực hành, luyện tập, trong đó học sinh được củng cố, vận dụng linh hoạt tri thức, kỹ năng đã được học cùng những kinh nghiệm sống của mình. Những thiếu sót trong hoạt động trí tuệ, tri thức của các em nếu có sẽ được bộc lộ để từ đó giáo viên có biện pháp bổ sung, điều chỉnh kịp thời và nâng cao dần trình độ cho các em. b. Trò chơi học tập là một trong những phương tiện hình thành các năng lực, trí tuệ, bởi vì trong quá trình tham gia trò chơi thì hoạt động trí tuệ của các em được đẩy mạnh và có tính chủ định. Trò chơi học tập tạo khả năng phát triển trí tưởng tượng, khả năng linh hoạt, độc lập sáng tạo.
10. c. Trò chơi học tập rèn luyện cho các em biết tuân thủ luật chơi nhất định. Từ đó góp phần hình thành tính kỷ luật, tính trung thực. d. Trò chơi học tập kích thích hứng thú nhận thức, rèn luyện kỹ năng độc lập suy nghĩ để giành phần thắng về mình. e. Trò chơi học tập được xây dựng và tổ chức dựa vào lý thuyết dạy học hiện đại (lý thuyết tình huống, hành động, diễn đạt, tích cực theo đúng khả năng phát triển của cá nhân). Tất cả những điều nói trên cho thấy việc sử dụng có mục đích các trò chơi học tập trong dạy học toán ở tiểu học là hết sức cần thiết và có ích. 3. Một số yêu cầu khi tổ chức các trò chơi học tập. a. Các trò chơi học tập phải đáp ứng những yêu cầu của mục đích dạy học, phải đặt ra cho trẻ các nhiệm vụ học tập tương ứng với nội dung dạy học. Mỗi trò chơi cần có một vị trí và đóng góp cụ thể trong tiến trình thực hiện mục đích dạy học. Vì vậy, để đáp ứng yêu cầu dạy học bộ môn toán ở tiểu học, hệ thống các trò chơi học tập phải được lựa chọn sao cho đa dạng về chủ đề, cách tổ chức trò chơi. Hệ thống này phải đủ “dư” để người giáo viên tùy theo điều kiện cụ thể (về mục đích của bài học, trình độ và hứng thú của học sinh, hình thức tổ chức học của lớp ) mà lựa chọn trò chơi thích hợp. b. Phải lựa chọn các thời điểm thích hợp khi tổ chức các trò chơi học tập cho học sinh. Các thời điểm đó là: - Sau khi hoàn thành một bài học, cách này có ưu điểm là kích thích được hứng thú học tập của học sinh, giờ học tránh được không khí căng thẳng, từ đó trở thành giờ toán vui, sinh động. - Sau khi hoàn thành một chương trình học, nhóm các chủ đề, chẳng hạn sau khi học sinh đã học xong phần phép tính cộng, trừ trong phạm vi 10, giáo viên có thể đưa ra trò chơi có mục đích củng cố, ôn tập các phép tính cộng, trừ trong phạm vi 10. c. Khi tổ chức các trò chơi phải sắp xếp các tình huống chơi sao cho tất cả mọi học sinh, của nhóm hoặc của lớp đều được tham gia. Mặc dù trong một số vấn đề nhất định, tại một thời điểm có thể chỉ có một em tham gia trò chơi hoặc trình bày kết quả nhưng toàn nhóm (lớp) phải có trách nhiệm cùng tìm ra lời giải đáp. Khi chơi nên tổ chức thi giữa những người có cùng năng lực. Giáo viên hoặc người chỉ huy tránh làm lúng túng hay làm xấu hổ cho những học sinh không hoàn thành nhiệm vụ, luôn quan tâm, khích lệ, động viên hơn là so sánh, tỏ ý không hài lòng. Tuy nhiên, cần lưu ý tổ trò chơi một cách chu đáo để sao cho tính “bất quy tắc và sự hiếu động” không làm hạn chế tính mục đích của trò chơi.
11. d. Người giáo viên (chỉ huy) khi hướng dẫn phải ngắn gọn, dễ hiểu và rõ ràng để người tham gia chơi nắm được mục đích chơi, quy tắc chơi và cách tham gia (cách chơi). Cần vạch kế hoạch chi tiết và tổ chức việc trình bày trò chơi. Có thể sử dụng một vài học sinh thực hành ban đầu để giúp học sinh hình dung được rõ quy tắc chơi và cách chơi. e. Người chỉ huy phải là người trọng tài công bằng khi đánh giá, không thiên vị bên nào. f. Trong lúc chơi (chơi theo nhóm), học sinh được phép trao đổi, bàn luận với nhau (nhưng nói nhỏ). g. Điều quan trọng nữa là việc tham gia chơi phải được sự tự nguyện của học sinh, tránh áp đặt, bắt buộc các em phải chơi (vì làm như vậy sẽ phản tác dụng của trò chơi). Chương II Sưu tầm - thiết kế một số trò chơi trong dạy học toán ở tiểu học. I. Xác định các nguyên tắc chủ yếu để thiết kế và sưu tầm trò chơi toán học. 1. Nguyên tắc 1. Tất cả các trò chơi toán học đều nhằm củng cố một nội dung toán học ở tiểu học, quán triệt nguyên lý “học đi đôi với hành”. Nghĩa là sau khi giáo viên truyền tải tới học sinh một lượng kiến thức mới để cho các em nắm chắc và hiểu kỹ vấn đề đó thì có thể và cần thiết tổ chức cho các em vận dụng dưới hình thức các trò chơi học tập. 2. Nguyên tắc 2: Kế thừa các ý tưởng dạy học toán trong các sách giáo khoa tiểu học, kế thừa một số trò chơi trong dân gian và trong một số tài liệu đã có để tiếp tục phát triển và hoàn thiện cho phù hợp với thời gian, với đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học, với điều kiện cơ sở vật chất cụ thể của nhà trường Việt Nam hiện nay. 3. Nguyên tắc 3: Luật chơi ở mỗi trò chơi đưa ra phải rõ ràng để học sinh định hướng, nắm được cách chơi, cách giải quyết. Đồng thời các yêu cầu đó cũng phải có mức độ dễ, khó khác nhau để phù hợp với nhiều đối
12. tượng khác nhau, vừa phù hợp với trình độ học sinh trong lớp (trình độ đại trà), vừa có một số yếu tố nâng cao đòi hỏi có sự thông minh, khéo léo mới có thể giải quyết được (trình độ khá, giỏi) nhằm phát huy năng lực ứng dụng và các sở trường của học sinh trong lớp. 4. Nguyên tắc 4: Mỗi trò chơi phải tạo hứng thú cuốn hút học sinh tham gia, sao cho thi đua mà không căng thẳng, vui mà học toán thực thụ. Nguyên tắc này quán triệt ý tưởng “Học mà chơi, chơi mà học”. II. Một số trò chơi được thiết kế và sưu tầm. Dựa vào sự phân bổ chương trình, môn toán ở bậc tiểu học gồm 5 mạch kiến thức đó là: số học, các yếu tố đại số, các yếu tố hình học, đo đại lượng, giải toán. Vì vậy, tôi sẽ trình bày các trò chơi theo mạch kiến thức hình học, theo mức độ từ dễ đến khó. Đặc biệt phần trò chơi phục vụ các yếu tố hình học lại được phân thành các nhóm, trong mỗi nhóm cũng có các sắp xếp tương tự. Ngoài mục đích riêng của mỗi trò chơi phục vụ cho nội dung kiến thức cụ thể như đã đề ra ở từng trò chơi thì các trò chơi đều có một mục đích chung đó là: - Tạo không khí sôi nổi trong giờ học. - Rèn luyện cho học sinh óc tư duy, tính sáng tạo, tác phong nhanh nhẹn. * Các trò chơi mạch kiến thức hình học: B1: Các trò chơi dùng que diêm (que tính) để xếp, tạo hình. Vấn đề chung: - Mục đích: tập xếp hình, tái tạo hình để khắc sâu biểu tượng về các hình tam giác, hình vuông, hình chữ nhật, tứ giác, hình thang. - Rèn luyện óc tư duy sáng tạo, tác phong nhanh nhẹn. - Tạo không khí sôi nổi trong học tập. Chuẩn bị phương tiện (đủ cho 2 đội tham gia). - 2 lá cờ khác màu dùng để báo hiệu đã có đáp án. - 2 bảng con (hoặc mảnh bìa để các đội xếp diêm lên đó).
13. - Mỗi đội có thể chuẩn bị 4 – 5 bộ (bảng hoặc que diêm) để đưa ra cách xếp khác nhau. - Ngoài ra, mỗi học sinh ở dưới lớp cũng chuẩn bị số que diêm (que tính) để cùng tham gia trò chơi, tìm cách xếp bổ sung. - Luật chơi: Hai đội cùng ngồi sẵn vào vị trí (giáo viên có thể chuẩn bị bàn tròn để học sinh có thể trao đổi). Khi nghe rõ yêu cầu của trò chơi, các em mỗi đội cùng suy nghĩ và tìm cách xếp que diêm (que tính) vào bảng con (bìa) theo yêu cầu. - Thời gian: 1 đến 2 phút tùy theo mức độ khó, dễ của yêu cầu đặt ra đối với học sinh (giáo viên linh động đề ra thời gian cho phù hợp). - Địa điểm chơi: trong lớp học. - Cách đánh giá: Đội nào xong trước sẽ giơ cờ lên để cho cô giáo và các bạn ở dưới biết đội đó có đáp án trước. Giáo viên đợi cho đội kia tiếp tục suy nghĩ cho đến hết giờ quy định. Khi đã hết giờ, quyền trả lời trước thuộc về đội giơ tín hiệu trước. Đối với trò chơi xếp hình thì các đội sẽ trình bày đáp án bằng cách xếp lên bảng con (bìa) rồi chuyển lên cho giáo viên. Giáo viên mô tả đáp án đó bằng cách vẽ hình lên bảng. + Mỗi đáp án đúng được tính 10 điểm. + Đội nào có đáp án trước được cộng thêm 1 điểm. + Đáp án sai không được điểm nào. + Đối với một số trò chơi yêu cầu trình bày các cách, nếu hết thời gian mà học sinh chưa đưa ra đủ thì tùy theo từng trường hợp mà cho điểm. + Nếu đội nào đưa ra thêm đáp án, vượt quá yêu cầu đề ra thì mỗi đáp án được cộng thêm 2 điểm (chỉ công nhận những đáp án đúng khi các que diêm được xếp vừa đủ). Các trò chơi: (4 trò chơi nâng cao thành 14 trò chơi). a. Trò chơi 1: - Yêu cầu: Từ 9 que diêm đã cho hãy xếp thành 3 hình tam giác giống hệt nhau. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 1. - Tổ chức chơi cá nhân: Chơi với thời gian 7 đến 10 phút.
14. - Cách đánh giá: + Xếp đủ 3 hình tam giác, đủ giờ được 9 điểm. + Có đáp án trước cộng thêm 1 điểm. - Đáp án: Chú ý: Cũng với 9 que diêm này, giáo viên có thể đưa ra yêu cầu ở mức độ cao hơn. Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ 9 que diêm hãy xếp thành 5 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm. + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm. + Gợi ý 1 cách xếp:
15. Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ 9 que diêm hãy xếp thành một hình gồm 4 hình tam giác và 6 hình tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 2 học sinh khá - giỏi (trở lên). - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm. + Gợi ý 1 cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 3: Từ 9 que diêm hãy xếp thành một hình gồm 4 hình tam giác và 5 hình tứ giác.
16. - Đối tượng chơi: Lớp 2 khá - giỏi trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm. + Gợi ý 1 cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 4: Từ 9 que diêm hãy xếp thành một hình gồm 2 hình thang. - Đối tượng chơi: lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm. + Gợi ý 3 cách xếp:
17. Yêu cầu nâng cao mức 5: Từ hình trên (H1) hãy thay đổi vị trí 2 que diêm để được một hình gồm 1 hình thang, 1 hình tứ giác, 2 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Lớp 5 khá - giỏi. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 2 cách chuyển:
18. b. Trò chơi 2. * Yêu cầu: Từ 4 que diêm đã cho hãy xếp thành 1 hình vuông. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 1 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 9 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Đáp án: c. Trò chơi 3. * Yêu cầu: Từ 6 que diêm đã cho hãy xếp thành 1 hình chữ nhật. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 1 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 9 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm
19. + Đáp án: Chú ý: Cũng với 6 que diêm, giáo viên có thể đưa ra yêu cầu ở mức độ nâng cao. Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ 6 que diêm hãy xếp thành một hình gồm 1 hình vuông và 1 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Lớp 1 khá - giỏi. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ 6 que diêm hãy xếp thành một hình gồm 2 hình tứ giác, 1 hình tam giác.
20. - Đối tượng chơi: Lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: d. Trò chơi 4. - Yêu cầu: Từ 8 que diêm đã cho hãy xếp thành 1 hình vuông. - Đối tượng chơi: Học sinh Lớp 1 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Đáp án:
21. Chú ý: Tùy từng đối tượng, giáo viên có thể yêu cầu ở mức độ khác nhau. Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ 8 que diêm hãy xếp thành một hình gồm 2 hình thang. - Đối tượng chơi: Lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá: + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ 8 que diêm hãy xếp thành một hình gồm 1 hình vuông, 1 hình thang. - Đối tượng chơi: Lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp:
22. Yêu cầu nâng cao mức 3: Từ 8 que diêm hãy xếp thành một hình gồm 4 hình tứ giác và 2 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Lớp 5 khá - giỏi. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: B2. Trò chơi Te.gram để xếp, tạo hình. Vấn đề chung: - Mục đích: Giống như trò chơi xếp hình, tạo hình từ các que diêm (que tính). - Chuẩn bị phương tiện (đủ cho 2 đội tham gia). + 2 lá cờ khác màu dùng để báo hiệu đã có đáp án. + 2 bảng con hoặc mảnh bìa để các đội xếp hình lên đó. + Bộ Te.Gram gồm 7 mảnh hình học cơ bản được cắt ra từ một hình vuông theo tỷ lệ sau:
23. + Ngoài ra, mỗi đội có thể chuẩn bị từ 4 đến 5 bộ để tìm cách xếp bổ sung. + Luật chơi: Giống như trò chơi xếp diêm. + Thời gian: 1 đến 2 phút tùy theo mức độ khó, dễ của yêu cầu đặt ra đối với học sinh (giáo viên linh động đề ra thời gian cho phù hợp). - Địa điểm chơi: Trong lớp học. - Cách đánh giá: Giống như trò chơi xếp diêm. Các trò chơi (9 trò chơi nâng cao thành 35 trò chơi). 1. Trò chơi xếp hình sử dụng 2 mảnh: Yêu cầu: từ 2 hình tam giác nhỏ ghép thành 1 hình vuông. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 1 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Đáp án:
24. Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ 2 hình tam giác nhỏ hãy xếp thành 1 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Lớp 1 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ hai hình tam giác nhỏ hãy xếp thành 1 hình tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá:
25. + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: 2. Các trò chơi xếp hình sử dụng 3 mảnh: * Trò chơi 1. Yêu cầu: Từ 2 hình tam giác nhỏ và 1 hình tam giác nhỡ ghép thành 1 hình vuông. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 2 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Đáp án:
26. Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ các hình tam giác trên, em hãy xếp thành 1 hình tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 2 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ các hình tam giác trên, em hãy xếp thành 1 hình chữ nhật (hoặc hình tứ giác). - Đối tượng chơi: Lớp 2 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm
27. + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 3: Từ các hình tam giác trên, em hãy xếp thành 1 hình thang. - Đối tượng chơi: Lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: * Trò chơi 2: Yêu cầu: Từ 2 hình tam giác nhỏ và một hình tứ giác nhỡ ghép thành 1 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 2 đại trà. - Cách đánh giá:
28. + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Đáp án: Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ hình đã cho ở trên, em hãy ghép thành 1 hình chữ nhật. - Đối tượng chơi: Lớp 1 khá - giỏi. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp:
29. Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ hình đã cho ở trên, em hãy ghép thành 1 hình tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 2 - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 2 cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 3: Từ hình đã cho ở trên, em hãy ghép thành 1 hình thang. - Đối tượng chơi: Lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp:
30. * Trò chơi 3: Yêu cầu: Từ 2 hình tam giác nhỏ và 1 hình vuông ghép thành 1 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 1 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung thêm cách xếp Mỗi cách + 2 điểm + Đáp án: Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ hình đã cho ở trên, em hãy ghép thành 1 hình chữ nhật. - Đối tượng chơi: Lớp 1 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp:
31. Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ hình đã cho ở trên, em hãy ghép thành 1 hình tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: 3. Các trò chơi xếp hình sử dụng 4 mảnh. * Trò chơi 1: Yêu cầu: Từ 1 hình tam giác to, 1 hình tam giác nhỡ và 2 hình tam giác nhỏ ghép thành 1 hình vuông. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 3 đại trà. - Cách đánh giá:
32. + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung thêm cách xếp Mỗi cách + 2 điểm + Đáp án: Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ các hình tam giác trên, em hãy xếp thành 1 hình chữ nhật. - Đối tượng chơi: Lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp:
33. Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ các hình tam giác trên, em hãy xếp thành 1 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Lớp 2 khá - giỏi. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 3: Từ các hình tam giác trên, em hãy xếp thành 1 hình tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm
34. + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 4: Từ các hình tam giác trên, em hãy xếp thành 1 hình thang. - Đối tượng chơi: Lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: * Trò chơi 2: Yêu cầu: Từ 2 hình tam giác nhỏ, 1 hình vuông và 1 hình tứ giác ghép thành 1 hình chữ nhật.
35. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung thêm cách xếp Mỗi cách + 2 điểm + Đáp án: Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành hình tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp:
36. Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình thang. - Đối tượng chơi: Lớp 5 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: * Trò chơi 3: Yêu cầu: Từ 2 hình tam giác, 1 tam giác to và 1 hình tứ giác ghép thành 1 hình vuông. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 2 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung thêm cách xếp Mỗi cách + 2 điểm
37. + Đáp án: Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Lớp khá - giỏi hoặc lớp 3 đại trà. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 2:
38. Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 2, 3. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 3: Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình thang vuông. - Đối tượng chơi: Lớp 5 khá - giỏi. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp:
39. 4. Trò chơi xếp hình sử dụng 5 mảnh. Yêu cầu: Từ 1 hình vuông, 1 hình tam giác nhỡ, 2 hình tam giác nhỏ và 1 hình tứ giác. Em hãy ghép thành 1 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung thêm cách xếp Mỗi cách + 2 điểm + Đáp án: Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình chữ nhật. - Đối tượng chơi: Lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá:
40. + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý 1 cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 2: Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình hình tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp:
41. Yêu cầu nâng cao mức 3: Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình thang. - Đối tượng chơi: Lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: 5. Trò chơi xếp hình sử dụng 7 mảnh. Yêu cầu: Từ 7 mảnh đã có, em hãy ghép thành 1 hình vuông. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 5. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ thời gian 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung thêm cách xếp Mỗi cách + 2 điểm
42. + Đáp án: Yêu cầu nâng cao mức 1: Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình chữ nhật. - Đối tượng chơi: Lớp khá - giỏi. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 2:
43. Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình tam giác. - Đối tượng chơi: Lớp 3 trở lên. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 3: Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành 1 hình thang. - Đối tượng chơi: Lớp 5 khá - giỏi. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm
44. + Gợi ý cách xếp: Yêu cầu nâng cao mức 4: Từ các hình đã cho ở trên, em hãy xếp thành tứ giác. - Đối tượng chơi: Lớp 5 khá - giỏi. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, đủ giờ 10 điểm + Có đáp án trước + 1 điểm + Bổ sung các cách khác Mỗi cách + 2 điểm + Gợi ý cách xếp: * Một số lưu ý: - Các trò chơi trình bày ở trên, tôi có ý định sắp xếp theo mức độ cao dần (từ đơn giản đến phức tạp), nhằm kích thích sự tìm tòi của học sinh, phát huy năng lực tư duy, phát hiện ra các em học sinh khá, giỏi. - Trong mỗi trò chơi, tôi đều dự kiến đối tượng chơi cụ thể. Tuy nhiên, đó chỉ là mức độ tương đối vì trình độ các em không đồng đều (miền núi, đồng bằng ), do đó khi tham khảo, giáo viên cần linh hoạt điều chỉnh cho phù hợp với đối tượng dạy cụ thể. Trong các đáp án đưa ra của tôi, đó chỉ là một trong những đáp án (gợi ý) đúng. Các bạn đồng nghiệp có thể bổ sung thêm những đáp án khác.
45. - Đây chỉ là một số trò chơi mà tôi nghĩ và sưu tầm được. Mong các bạn đồng nghiệp bổ sung hay cải tiến, đặt thêm nhiều yêu cầu khác nữa để những trò chơi trên thêm phong phú và thêm nhiều trò chơi khác nữa. B3. Một số trò chơi khác. * Trò chơi 1: “Chơi bài” - Mục đích: + Nhằm khắc sâu biểu tượng hình vuông, hình tam giác bằng nhau. - Chuẩn bị: + 10 hình tam giác to được cắt ra từ hình vuông như hình vẽ (phần gạch chéo). + 10 hình tam giác nhỏ có diện tích bằng một nửa tam giác to như hình vẽ (phần gạch chéo). + Số mảnh hình tam giác này được chia đều cho hai đội chơi. + Hai mảnh bìa (bằng bìa vở) để cho hai đội kẹp các miếng bìa (gọi làa cỗ bài) vào, làm cho đội bạn không nhìn thấy được số bìa mỗi khi lấy ra. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 1 đại trà. - Địa điểm chơi: Trong lớp. - Cách chơi: Mỗi đội cử ra 2 người làm đại diện. Hai người oẳn tù tì để chọn quyền đi trước. Người đi trước gọi là người đi, người đi sau gọi là người đỡ. Hai người bí mật đưa tay vào trong mảnh bìa cầm 1 mảnh hình tam giác trong cỗ bài, khi người đi hô “hai ba” thì cả hai cùng rút mảnh bìa mình cầm ra trước mặt để đối chiếu hai hình với nhau. Nếu hai hình tam giác đó ghép thành một hình vuông thì cả hai hình đó đều được úp xuống và người đỡ giành quyền đi trước. Trong trường hợp ngược lại thì người đỡ phải ôm về phần mình cả 2 hình tam giác và người đi lại giành quyền đi trước. Cứ tiếp tục như vậy cho đến khi nào ai hết bài trước thì người đó sẽ thắng. - Cách đánh giá: Bạn thắng cuộc sẽ ghi được 10 điểm.
46. * Trò chơi 2: “Ghép hình” - Mục đích: + Nhằm củng cố kỹ năng ghép hình cơ bản hình vuông, hình tam giác - Yêu cầu: + Dùng các mảnh hình tam giác ghép thành hình vuông. - Chuẩn bị: + Các mảnh bìa như hình vẽ chia đều cho 2 đội. + Mỗi lá cờ cho một đội. - Đối tượng chơi: Học sinh lớp 1 đại trà. - Thời gian chơi: 3 phút. - Địa điểm chơi: Trong lớp. - Cách chơi: Các đội nhìn vào hình mẫu trên bảng để dựa vào đó, dùng các mảnh bìa hình tam giác ghép theo đúng yêu cầu. - Cách đánh giá: + Xếp đúng yêu cầu, kịp thời gian 10 điểm
47. + Có đáp án trước + 1 điểm + Chưa hoàn thành, sai 0 điểm Phần III: Kết luận - đề xuất I. Kết luận Qua thời gian tìm hiểu và nghiên cứu đề tài, tôi đã thu được một số kết quả chính như sau: 1. Tìm hiểu vấn đề đổi mới phương pháp dạy học toán hiện nay. Qua đó thấy rõ sự cần thiết phải đổi mới và nắm được một số giải pháp triển khai để đổi mới phương pháp dạy học toán ở tiểu học. 2. Nắm vững hơn một số đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học. 3. Thấy rõ hơn nhu cầu hứng thú của học sinh đối với trò chơi học tập cũng như tác dụng của trò chơi học tập. 4. Qua tìm hiểu thực tế dạy học toán ở tiểu học hiện nay thì thấy rõ nhu cầu bức xúc cần có một hệ thống các trò chơi góp phần đổi mới hình thức tổ chức dạy học toán ở tiểu học hiện nay. 5. Qua nghiên cứu đã đề ra được một số chú ý cần thiết khi sưu tầm, thiết kế trò chơi như là: mục đích, chuẩn bị, thời gian, địa điểm 6. Hiểu rõ vai trò của trò chơi trong học tập đối với học sinh tiểu học. 7. Khoá luận của tôi đã được trình bày hệ thống các trò chơi theo mạch kiến thức hình học của chương trình toán tiểu học với mục đích phục vụ cho việc dạy và học môn toán ở bậc tiểu học. 8. Hệ thống trò chơi bao gồm 15 trò chơi, trong đó mỗi trò chơi mạch hình học, tôi đã thiết kế thêm một số yêu cầu để từ đó nó tương ứng với một trò chơi mới lên tổng số 51 trò chơi.
48. 9. Tôi đã thực nghiệm một số trò chơi trong khoá luận này. Kết quả bước đầu đáng khích lệ. Qua đó, chúng tôi nhận thấy biện pháp gây hứng thú trong giờ học toán cho học sinh tiểu học bằng cách tổ chức các trò chơi là một trong những hình thức tổ chức dạy học mới có tính khả thi và hiệu quả cao. II. Đề xuất. Qua thực tế nghiên cứu đề tài, tôi thấy việc tổ chức các trò chơi toán học trong dạy toán ở tiểu học hiện nay còn gặp nhiều khó khăn do một số nguyên nhân. Vì vậy, tôi xin mạnh dạn đưa ra một số đề xuất sau: - Nội dung sách hướng dẫn nên bổ sung phần trò chơi (gợi ý các cách tổ chức trò chơi) để giáo viên có thể tham khảo và sáng tạo thêm để ứng dụng vào các tiết toán. - Xuất bản các cuốn sách có nội dung gây hứng thú trong giờ học toán, nhằm cung cấp cho giáo viên và các bậc phụ huynh để tham khảo và sử dụng nhằm tác động tích cực tới việc giảng dạy, học tập của học sinh. - Sử dụng các trò chơi cần chú ý tới mục đích, đối tượng, thời gian, địa điểm, cách chơi, cách đánh giá của trò chơi để có tính khả thi cao, đồng thời bám sát mục tiêu của môn học.