Bài giảng Ngữ Văn Lớp 6 - Tiết 19: Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

Nội dung text: Bài giảng Ngữ Văn Lớp 6 - Tiết 19: Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

1. NhiÖt liÖt chµo mõng c¸c thÇy gi¸o - c« gi¸o vÒ dù giê th¨m líp
2. KiÓm tra bµi cò C©u 1: NghÜa cña tõ lµ gì? Cã mÊy c¸ch gi¶i thÝch nghÜa cña tõ? Tr¶ lêi: - NghÜa cña tõ lµ néi dung (sù vËt, tÝnh chÊt, ho¹t ®éng, quan hÖ . . .) mµ tõ biÓu thÞ - Cã hai c¸ch gi¶i nghÜa tõ + Tr×nh bµy kh¸i niÖm mµ tõ biÓu thÞ + §a ra nh÷ng tõ ®ång nghÜa hoÆc tr¸i nghÜa víi tõ cÇn gi¶i thÝch
3. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa Nh÷ng c¸i ch©n 1. VÝ dô a. VÝ dô 1: C¸i gËy cã mét ch©n Em hãy cho biết BiÕt gióp bµ khái ng·. có mấy sự vật có ChiÕc com-pa bè vÏ chân được nhắc Cã ch©n ®øng, ch©n quay. tới trong bài thơ? C¸i kiÒng ®un hµng ngµy Ba ch©n xoÌ trong löa. Ch¼ng bao giê ®i c¶ Lµ chiÕc bµn bèn ch©n. Riªng c¸i vâng Trêng S¬n Kh«ng ch©n, ®i kh¾p níc. (Vò QuÇn Ph¬ng)
4. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa Nh÷ng c¸i ch©n 1. VÝ dô a. VÝ dô 1: C¸i gËy cã mét ch©n * Nhận xét : BiÕt gióp bµ khái ng·. - Sự vật có chân: cái gậy, chiếc ChiÕc com-pa bè vÏ compa, cái kiềng, chiếc bàn. Cã ch©n ®øng, ch©n quay. C¸i kiÒng ®un hµng ngµy Ba ch©n xoÌ trong löa. Ch¼ng bao giê ®i c¶ Lµ chiÕc bµn bèn ch©n. - Sự vật không có chân: cái võng. Riªng c¸i vâng Trêng S¬n Kh«ng ch©n, ®i kh¾p níc. (Vò QuÇn Ph¬ng)
5. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : a. VÝ dô 1: Sự vật có chân: cái gậy, chiếc Bé phËn díi cïng cña mét compa, cái kiềng, chiếc bàn. sè ®å vËt cã t¸c dông n©ng ®ì c¸c bé phËn kh¸c b. VÝ dô 2: - §«i ch©n cña anh bé ®éi ®i Bé phËn díi cïng cña c¬ kh¾p níc. thÓ ngêi, ®éng vËt dïng ®Ó - Ch©n mÌo cã mãng vuèt rÊt s¾c ®i ®øng * Ngoµi ra cßn mét sè tæ hîp Bé phËn díi cïng cña sè sù chøa tõ “ch©n”: ch©n têng, ch©n vËt tiÕp gi¸p vµ b¸m chÆt nói, ch©n m©y vµo mÆt nÒn = > Tõ “ ch©n” lµ tõ cã nhiÒu nghÜa
6. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : Em h·y cho biÕt nghÜa cña mét sè tõ sau? Bót: ®å dïng ®Ó viÕt, vÏ NhËn xÐt S«ng c¸i: s«ng lín ®æ th¼ng ra biÓn Tãc thÒ: tãc cña ngêi con g¸i cha Tõ cã mét dµi, míi chÊm ngang vai nghÜa Tái t©y: loµi rau thuéc lo¹i tái, nhng lín h¬n tái, ¨n ®îc c¶ l¸ lÉn cñ
7. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : 2. Bµi häc Sau khi t×m hiÓu nghÜa cña c¸c tõ: ch©n, bót, s«ng c¸i, tãc thÒ, tái t©y, em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÜa cña tõ? => Tõ cã thÓ cã mét nghÜa hay nhiÒu nghÜa.
8. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : 2. Bµi häc => Tõ cã thÓ cã mét nghÜa hay nhiÒu nghÜa. Em lÊy vÝ dô vÒ tõ nhiÒu nghÜa? ChØ bé phËn c¬ thÓ ngêi, ®éng vËt.VD: Mòi ngêi, mòi hæ ChØ bé phËn phÝa tríc cña ph¬ng tiÖn giao th«ng ®êng thuû. VD: Mòi tµu, mòi thuyÒn . . . Mòi ChØ bé phËn nhän s¾c cña vò khÝ. VD: Mòi dao, mòi lª . . . ChØ bé phËn cña l·nh thæ. VD: Mòi NÐ, mòi Cµ Mau .
9. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ 1. Ví dụ: * NhËn xÐt: Nghĩa của từ “chân”: (1)Bé phËn díi cïng cña c¬ thÓ ngêi, ®éng vËt dïng ®Ó ®i ®øng. Vd: ch©n ®au, ch©n mÌo, NghÜa gèc ch©n hæ (2)Bé phËn díi cïng cña cña mét sè ®å vËt cã t¸c dông n©ng ®ì c¸c bé phËn kh¸c. Vd: ch©n bµn, ch©n ghÕ, ch©n kiÒng NghÜa chuyÓn (3)Bé phËn díi cïng cña sè sù vËt tiÕp gi¸p vµ b¸m chÆt vµo mÆt nÒn. Vd: ch©n nói, ch©n t- êng, ch©n cét HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ
10. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ 1. VÝ dô : 2. Bµi häc - ChuyÓn nghÜa lµ hiÖn tîng thay ®æi nghÜa cña tõ, t¹o ra nh÷ng tõ nhiÒu nghÜa. - Trong tõ nhiÒu nghÜa cã: + Nghĩa gốc là nghĩa xuất hiện từ đầu, làm cơ sở để hình thành các nghĩa khác. + Nghĩa chuyển là nghĩa được hình thành trên cơ sở của nghĩa gốc.
11. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ Nh÷ng c¸i ch©n Bµi th¬ “Nh÷ng c¸i ch©n” tõ ch©n ®îc C¸i gËy cã mét ch©n dïng víi nghÜa nµo? BiÕt gióp bµ khái ng·. ChiÕc com-pa bè vÏ Cã ch©n ®øng, ch©n quay. Tõ “ch©n” trong bµi th¬ ®îc dïng C¸i kiÒng ®un hµng ngµy víi nghÜa chuyÓn. Ba ch©n xoÌ trong löa. Ch¼ng bao giê ®i c¶ Th«ng thêng, trong c©u, tõ chØ cã mét Lµ chiÕc bµn bèn ch©n. nghÜa nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn trong mét Riªng c¸i vâng Trêng S¬n sè trêng hîp tõ cã thÓ ®îc hiÓu ®ång Kh«ng ch©n, ®i kh¾p níc. thêi theo c¶ nghÜa gèc lÉn nghÜa chuyÓn (Vò QuÇn Ph¬ng)
12. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ 1. VÝ dô : 2. Bµi häc - ChuyÓn nghÜa lµ hiÖn tîng thay ®æi nghÜa cña tõ t¹o ra nh÷ng tõ nhiÒu nghÜa. - Trong tõ nhiÒu nghÜa cã: + Nghĩa gốc là nghĩa xuất hiện từ đầu, làm cơ sở để hình thành các nghĩa khác. + Nghĩa chuyển là nghĩa được hình thành trên cơ sở của nghĩa gốc. - Th«ng thêng, trong c©u, tõ chØ cã mét nghÜa nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn trong mét sè trêng hîp tõ cã thÓ ®îc hiÓu ®ång thêi theo c¶ nghÜa gèc lÉn nghÜa chuyÓn
13. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ Bµi tËp Nèi cét A víi cét B t¬ng øng víi c¸c nghÜa cña tõ “xu©n” Cét A Cét B Mïa ®Çu n¨m vµo th¸ng giªng, Tuæi xu©n ch¼ng tiÕc s¸ chi th¸ng 2, th¸ng 3 ©m lÞch b¹c ®Çu Lµm cho ®Êt níc cµng ngµy ChØ tuæi cña con ngêi cµng xu©n ChØ sù trÎ trung, tuæi trÎ ¤ng Êy n¨m nay h¬n 60 xu©n Sù t¬i ®Ñp Mïa xu©n lµ tÕt trång c©y
14. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ 1. VÝ dô : 2. Bµi häc 3. Lu ý CÇn ph©n biÖt tõ nhiÒu nghÜa víi tõ ®ång ©m: - Gi÷a c¸c nghÜa cña tõ nhiÒu nghÜa bao giê còng cã c¬ së ng÷ nghÜa chung. VD: Tõ “ ch©n” cã ®iÓm chung lµ bé phËn díi cïng tiÕp xóc víi ®Êt. Tõ ®ång ©m c¸c nghÜa kh«ng liªn quan ®Õn nhau (chØ gièng nhau vÒ ng÷ ©m) VÝ dô: Bµn(1) häc cña t«i lµm b»ng gç xoan. Bè t«i ®ang bµn(2) c«ng viÖc §éi tuyÓn ViÖt Nam th¾ng ®éi tuyÓn Lµo 4 bµn(3) Bµn(1): §å dïng thêng lµm b»n gç, mÆt ph¼ng, cã ch©n ®Ó bµy vËt dông, häc tËp. Bµn(2): Trao ®æi ý kiÕn vÒ viÖc g× ®ã Bµn(3): LÇn ®a bãng vµo líi ®Ó tÝnh ®îc thua.
15. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ 1. VÝ dô : 2. Bµi häc 3. Lu ý * Ph©n biÖt tõ nhiÒu nghÜa vµ tõ ®ång ©m Tõ nhiÒu nghÜa Tõ ®ång ©m C¸c nghÜa cña tõ ph¶i cã C¸c nghÜa kh«ng liªn quan mèi liªn hÖ víi nhau (cã nÐt ®Õn nhau (chØ gièng nhau vÒ gièng nhau) ng÷ ©m) * Tõ nhiÒu nghÜa ph¶i ®îc ®Æt trong hoµn c¶nh, t×nh huèng, c©u v¨n cô thÓ.
16. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ III. LuyÖn tËp Bµi tËp 1: H·y t×m ba tõ chØ bé phËn c¬ thÓ ngêi vµ kÓ ra mét sè vÝ dô vÒ sù chuyÓn nghÜa cña tõ? - PhÇn trªn nhÊt cña c¬ thÓ ngêi hay phÇn tríc cña th©n loµi vËt, cã chøa hÖ thÇn kinh trung ¬ng, phÇn lín gi¸c quan.VD: ®au ®Çu, nhøc ®Çu ®Çu - ChØ bé phËn ë trªn cïng, ®Çu tiªn VD: ®Çu danh s¸ch, ®Çu b¶ng . . . - Lµ bé phËn quan träng nhÊt. VD: ®Çu ®µn, ®Çu ®¶ng. . .
17. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ III. LuyÖn tËp Bµi tËp 2. Dïng bé phËn cña c©y cèi ®Ó chØ bé phËn cña c¬ thÓ ngêi? - L¸: l¸ phæi, l¸ gan, l¸ l¸ch, l¸ mì. - Qu¶: qu¶ tim, qu¶ thËn - Bóp: Bóp ngãn tay.
18. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ I. Tõ nhiÒu nghÜa II. HiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ III. LuyÖn tËp Bµi tËp 3. Díi ®©y lµ mét sè hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ tiÕng ViÖt. H·y t×m thªm trong mçi hiÖn tîng chuyÓn nghÜa ®ã ba vÝ dô minh ho¹. a. ChØ sù vËt chuyÓn thµnh chØ hµnh ®éng: C¸i ca → ca gç, c¸i cuèc → cuèc ®Êt, c©n muèi → muèi da b. ChØ sù hµnh ®éng chuyÓn thµnh chØ ®¬n vÞ: + §ang gãi b¸nh → ba gãi b¸nh + §ang n¾m c¬m → ba n¾m c¬m + §ang bã lóa → g¸nh ba bã lóa,
19. TiÕt 19. Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn tîng chuyÓn nghÜa cña tõ III. LuyÖn tËp Bµi tËp 4: Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi: a. Tác giả đoạn trích nêu lên mấy nghĩa của từ “Bụng”? đó là những nghĩa nào? Em có đồng ý với tác giả không? a1: Bộ phận cơ thể người hoặc động vật chứa dạ dày, ruột. a2: BiÓu tîng cña ý nghÜa s©u kÝn, kh«ng béc lé ra dèi víi ngêi, viÖc nãi chung. a3: Phần phình to ở giữa một số vật. VD: Bụng chân b. Nghĩa của từ “ Bụng” - ¨n cho Êm bông: Nghĩa của a1 - Anh Êy tèt bông: Nghĩa của a2 - Ch¹y nhiÒu, bông ch©n rÊt s¨n ch¾c: Nghĩa của a3
20. DÆn dß - Häc thuéc ghi nhí SGK - Lµm c¸c bµi tËp trong s¸ch bµi tËp - §äc tríc bµi Ch÷a lçi dïng tõ
21. c¸m ¬n c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o vµ c¸c em ®· tham dù tiÕt häc nµy!