Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức trò chơi học tập trong giờ dạy Đạo đức lớp 1

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức trò chơi học tập trong giờ dạy Đạo đức lớp 1

1. Phần thứ nhất ĐẶT VẤN ĐỀ Chương trình toán của tiểu học có vị trí và tầm quan trọng rất lớn. Toán học góp phần quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Trên cơ sở cung cấp những tri thức khoa học ban đầu về số học, các số tự nhiên, các số thập phân, các đại lượng cơ bản, giải toán có lời văn ứng dụng thiết thực trong đời sống và một số yếu tố hình học đơn giản. Môn toán ở tiểu học bước đầu hình thành và phát triển năng lực trừu tượng hóa, khái quát hóa, kích thích trí tưởng tượng, gây hứng thú học tập toán, phát triển hợp lý khả năng suy luận và biết diễn đạt đúng bằng lời, bằng viết, các suy luận đơn giản, góp phần rèn luyện phương pháp học tập và làm việc khoa học, linh hoạt sáng tạo. Mục tiêu nói trên được thông qua việc dạy học các môn học, đặc biệt là môn toán. Môn này có tầm quan trọng vì toán học với tư cách là một bộ phận khoa học nghiên cứu hệ thống kiến thức cơ bản và sự nhận thức cần thiết trong đời sống sinh hoạt và lao động của con người. Môn toán là "chìa khóa" mở cửa cho tất cả các ngành khoa học khác, nó là công cụ cần thiết của người lao động trong thời đại mới. Vì vậy, môn toán là bộ môn không thể thiếu được trong nhà trường, nó giúp con người phát triển toàn diện, nó góp phần giáo dục tình cảm, trách nhiệm, niềm tin và sự phồn vinh của quê hương đất nước. Trong dạy - học toán ở tiểu học, việc giải toán có lời văn chiếm một vị trí quan trọng. Có thể coi việc dạy - học và giải toán là "hòn đát thử vàng" của dạy - học toán. Trong giải toán, học sinh phải tư duy một cách tích cực 1
2. và linh hoạt, huy động tích cực các kiến thức và khả năng đã có vào tình huống khác nhau, trong nhiều trường hợp phải biết phát hiện những dữ kiện hay điều kiện chưa dược nêu ra một cách tường minh và t 2
3. UỶ BAN NHÂN DÂN QUẬN ĐỐNG ĐA TRƯỜNG TIỂU HỌC CÁT LINH SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tổ chức trò chơi học tập trong giờ dạy Đạo đức lớp 1 Môn : Đạo đức Họ và tên : Bùi Thị Kim Huyền Giáo viên cơ bản Năm học : 2010 – 2011 3
4. MỤC LỤC A.ĐẶT VẤN ĐỀ Trang 2 B.NỘI DUNG Trang 4 1.Cơ sở lí luận Trang 4 2.Cơ sở thực tiễn Trang 5 3.Quá trình nghiên cứu Trang 6 C.GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ Trang 7 I.Nh÷ng néi dung ®Ò cËp trong s¸ng kiÕn kinh nghiÖm Trang 7 II.BiÖn ph¸p thùc hiÖn Trang 7 1) Kh¾c phôc khã kh¨n vÒ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ d¹y häc Trang 7 2)Gi¶i ph¸p kh¾c phôc nh÷ng víng m¾c tõ phÝa häc sinh Trang 8 3)Gi¶i ph¸p kh¾c phôc nh÷ng víng m¾c tõ phÝa gi¸o viªn .Trang 9 D – KÕ t l u Ë n Trang 18 1) Bµi häc kinh nghiÖm Trang 18 2) Nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i Trang 19 3) §Ò xuÊt kiÕn nghị Trang 19 A.§Æt vÊn ®Ò : 4
5. Sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc vµ sù th¸ch thøc tríc nguy c¬ tôt hËu trong c¹nh tranh trÝ tuÖ ®ang ®ßi hái ph¶i ®æi míi gi¸o dôc, trong ®ã cã sù ®æi míi c¬ b¶n vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc. Nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc kÝch thÝch sù t×m tßi, ®ßi hái sù t duy cña häc sinh ®îc ®Æc biÖt chó ý. Môc tiªu gi¸o dôc cña §¶ng ®· chØ râ: “ §µo t¹o cã chÊt lîng tèt nh÷ng ngêi lao ®éng míi cã ý thøc vµ ®¹o ®øc x· héi chñ nghÜa, cã tr×nh ®é v¨n ho¸ phæ th«ng vµ hiÓu biÕt kü thuËt, cã kü n¨ng lao ®éng cÇn thiÕt, cã ãc thÈm mÜ, søc khoÎ tèt ” Héi nghÞ BCH T¦ kho¸ VIII lÇn thø 2 ®· chØ râ: " §æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc. Tõng bíc ¸p dông ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, ph¬ng ph¸p hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc". Trong luËt Gi¸o dôc, Kho¶n 2, ®iÒu 24 ®· ghi: " Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c , chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi dìng ph¬ng ph¸p tù häc, rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh". §æi míi c¸ch thùc hiÖn PPDH lµ vÊn ®Ò then chèt cña chÝnh s¸ch ®æi míi gi¸o dôc ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. §æi míi c¸ch thùc hiÖn PPDH sÏ lµm thay ®æi tËn gèc nÕp nghÜ, nÕp lµm cña c¸c thÕ hÖ häc trß – nh÷ng chñ nh©n t¬ng lai cña ®Êt níc. Nh vËy, ®æi míi PPDH sÏ t¸c ®éng vµo mäi thµnh tè cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Nã t¹o ra sù hiÖn ®¹i ho¸ cña qu¸ tr×nh nµy. §æi míi PPDH thùc chÊt kh«ng ph¶i lµ sù thay thÕ c¸c PPDH cò b»ng mét lo¹t c¸c PPDH míi. VÒ mÆt b¶n chÊt, ®æi míi PPDH lµ ®æi míi c¸ch tiÕn hµnh c¸c ph¬ng ph¸p, ®æi míi ph¬ng tiÖn vµ h×nh thøc triÓn khai ph¬ng ph¸p trªn c¬ së khai th¸c triÖt ®Ó u ®iÓm c¸c ph¬ng ph¸p cò vµ vËn dông linh ho¹t mét sè ph¬ng ph¸p míi nh»m ph¸t huy tèi ®a tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh. Môc ®Ých cña ®æi míi PPDHchÝnh lµ lµm thÕ nµo ®Ó HS ph¶i thùc sù tÝch cùc, chñ ®éng, tù gi¸c vµ s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc vµ lÜnh héi c¶ c¸ch thøc ®Ó cã ®îc nh÷ng tri thøc Êy nh»m ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn nh©n c¸ch cña m×nh. Gi¸o dôc ®¹o ®øc lµ mét mÆt gi¸o dôc mµ x· héi cÇn ph¶i quan t©m. Trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay khi yÕu tè con ngêi ®îc ®Æc biÖt coi träng th× tiÒm n¨ng trÝ tuÖ cïng víi søc m¹nh tinh thÇn vµ ®¹o ®øc cña con ngêi cµng ®îc ®Ò cao vµ ph¸t 5
6. huy m¹nh mÏ trong mäi lÜnh vùc x· héi. ViÖc n©ng cao chÊt lîng hiÖu qu¶ cña giê d¹y m«n häc ®¹o ®øc ë TiÓu häc lµ tr¸ch nhiÖm vµ lµ viÖc lµm v« cïng cÇn thiÕt cña mçi gi¸o viªn. Víi ®Æc ®iÓm t©m sinh lý häc sinh TiÓu häc th× gi¸o dôc ®¹o ®øc cho trÎ kh«ng thÓ nµo lµ thuyÕt gi¶ng hay, nhåi nhÐt c¸c bµi häc ®¹o ®øc mµ cÇn ph¶i cã sù phèi hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p. Mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p ®¹t hiÖu qu¶ cao trong tiÕt häc ®¹o ®øc lµ ph¬ng ph¸p tæ chøc trß ch¬i cho häc sinh. B.phÇn né i dung I - C¬ së lý luËn Trß ch¬i lµ ho¹t ®éng rÊt quen thuéc gÇn gòi víi con ngêi. Còng nh lao ®éng, häc tËp, trß ch¬i lµ mét lo¹i h×nh ho¹t ®éng sèng cña con ngêi. Trß ch¬i võa mang tÝnh chÊt vui ch¬i, gi¶i trÝ song ®ång thêi l¹i cã ý nghÜa gi¸o dìng vµ gi¸o dôc lín lao. Trß ch¬i cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi løa tuæi trÎ em. Trß ch¬i t¹o tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó trÎ em thÓ hiÖn nhu cÇu tù nhiªn vÒ ho¹t ®éng, t¹o ra ë trÎ em nh÷ng rung ®éng thùc tÕ vµ quan träng cho cuéc sèng. Trong khi ch¬i, trÎ em ph¶n ¸nh hiÖn thùc xung quanh, 6
7. ®ång thêi thÓ hiÖn th¸i ®é nhÊt ®Þnh ®èi víi m«i trêng . §èi víi trÎ em, ch¬i cã nghÜa lµ ho¹t ®éng, lµ kh¬i dËy trong m×nh nh÷ng c¶m gi¸c vµ íc m¬, cè g¾ng ®Ó thùc hiÖn nh÷ng íc m¬ ®ã, lµ c¶m gi¸c, tri gi¸c vµ ph¶n ¸nh mét c¸ch s¸ng t¹o thÕ giíi vµo trong t- ëng tîng cña m×nh. §óng nh AM- Go- r¬ - ki ®· nhËn xÐt "Trß ch¬i lµ con ®êng ®Ó trÎ em nhËn thøc thÕ giíi, lµ n¬i chóng ®ang sèng vµ lµ c¸i chóng nhËn thÊy cÇn ph¶i thay ®æi " Cïng víi häc, ch¬i lµ nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu cña häc sinh TiÓu häc, dï kh«ng cßn lµ ho¹t ®éng chñ ®¹o song vui ch¬i vÉn gi÷ mét vai trß rÊt quan träng trong ho¹t ®éng sèng cña trÎ, vÉn cã mét ý nghÜa lín lao víi trÎ. Lý luËn vµ thùc tiÔn ®· chøng tá r»ng: NÕu biÕt tæ chøc cho trÎ vui ch¬i mét c¸ch hîp lý, ®óng ®¾n th× ®Òu mang l¹i hiÖu qu¶ gi¸o dôc. Qua trß ch¬i c¸c em kh«ng nh÷ng ®îc ph¸t triÓn vÒ mÆt trÝ tuÖ, thÓ chÊt, thÈm mü mµ cßn h×nh thµnh nhiÒu phÈm chÊt vµ hµnh vi ®¹o ®øc. ChÝnh v× vËy tæ chøc trß ch¬i ®îc sö dông nh lµ mét ph¬ng ph¸p quan träng ®Ó gi¸o dôc hµnh vi ®¹o ®øc cho häc sinh. * Ho¹t ®éng trß ch¬i thóc ®Èy trÎ em: - NhËn thøc hiÖn thùc. - H×nh thµnh nh÷ng nhËn thøc nhÊt ®Þnh vÒ hµnh vi - TiÕp nhËn nh÷ng quy t¾c vµ quy luËt cña sinh ho¹t x· héi. - H×nh thµnh n¨ng lùc quan s¸t vµ ®¸nh gi¸ cã phª ph¸n nh÷ng cö chØ cña ngêi kh¸c còng nh ®Æt nÒn mãng cho nh÷ng niÒm tin vµ thãi quen ®¹o ®øc cïng víi c¸c d¹ng bµi häc ®¹o ®øc trong ch¬ng tr×nh gi¸o dôc tiÓu häc míi ë líp 1 th× viÖc tæ chøc trß ch¬i trong c¸c giê häc sÏ cã t¸c dông to lín trong viÖc gióp häc sinh h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc còng nh rÌn luyÖn kü n¨ng thÓ hiÖn hµnh vi ®¹o ®øc cho c¸c em. II - C¬ së thùc tiÔn D¹y häc lµ mét nghÒ s¸ng t¹o, nhÊt lµ trong m«n häc §¹o ®øc, m«n häc cung cÊp cho häc sinh nh÷ng chuÈn mùc vÒ ®¹o ®øc. M«n häc cã t¸c dông to lín trong viÖc h×nh 7
8. thµnh nh©n c¸ch cho häc sinh. Trong giê häc gi¸o viªn chñ yÕu thuyÕt tr×nh, gi¶ng gi¶i. H×nh thøc tæ chøc d¹y häc trong c¸c ho¹t ®éng cßn ®¬n ®iÖu. Sau giê häc, häc sinh kh«ng biÕt vËn dông kiÕn thøc ®· häc vµo thùc tÕ. Ch¼ng h¹n häc sinh võa ®îc häc bµi gi÷ trËt tù vÖ sinh n¬i c«ng céng song l¹i rÊt ån µo, mÊt trËt tù, nhiÒu häc sinh lµm viÖc riªng trong giê häc hay lµ cßn vøt r¸c bõa b·i trong s©n trêng. Häc sinh võa ®îc häc bµi lÔ phÐp v©ng lêi thÇy c« gi¸o nhng ra khái líp chØ chµo hái c« gi¸o d¹y m×nh. HoÆc lµ häc sinh kh«ng biÕt c¶m ¬n, xin lçi khi ®îc gióp ®ì hay lµm ®iÒu g× kh«ng ph¶i víi b¹n bÌ, thÇy c«, ngêi xung quanh v.v Réng h¬n n÷a, ngoµi x· héi hiÖn nay, mét bé phËn thanh thiÕu niªn ®ang cã nhiÒu biÓu hiÖn xuèng cÊp vÒ ®¹o ®øc, tÖ n¹n ¨n c¾p, cê b¹c, nghiÖn hót v.v ngµy mét nhiÒu. §©u ®ã vÉn cßn hiÖn tîng häc sinh ®¸nh thÇy c« gi¸o. §©y còng lµ ®iÒu mµ nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c gi¸o dôc ph¶i suy nghÜ. Tõ n¨m häc 2002 – 2003 Bé GD - §T ®· triÓn khai ch¬ng tr×nh GDTH míi trªn ph¹m vi c¶ níc. Song song víi viÖc c¶i tiÕn néi dung ch¬ng tr×nh th× viÖc ®æi míi ph- ¬ng ph¸p d¹y häc ®· vµ ®ang ®îc c¸c cÊp c¸c ngµnh quan t©m. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã nhiÒu ®ît häc tËp, sinh ho¹t chuyªn m«n, héi th¶o, Héi gi¶ngcÊp trêng, chuyªn ®Ò cÊp QuËn, cÊp Thµnh phè ®Ó gi¸o viªn cïng víi trao ®æi vÒ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. Mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p tæ chøc d¹y häc theo xu híng míi lµ ph¬ng ph¸p tæ chøc trß ch¬i häc tËp. Kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn ®îc mÆt tÝch cùc mµ viÖc tæ chøc trß ch¬i häc tËp mang l¹i. Tuy nhiªn thùc tr¹ng cña viÖc tæ chøc trß ch¬i vµo trong nh÷ng tiÕt d¹y ®¹o ®øc cßn nhiÒu h¹n chÕ. NhiÒu gi¸o viªn kh«ng thÊy hÕt ®îc t¸c dông cña ph¬ng ph¸p tæ chøc trß ch¬i cßn xem nhÑ vµ rÊt ng¹i sö dông ph¬ng ph¸p nµy. ë nh÷ng tiÕt häc ®îc thanh tra, hay héi gi¶ng th× tæ chøc mang nÆng tÝnh h×nh thøc. Gi¸o viªn hÕt søc lóng tóng kh«ng biÕt tæ chøc vµo lóc nµo, c¸ch thøc tæ chøc ra sao. Häc sinh ngîng ngïng, bì ngì kh«ng nghiªm tóc khi thÓ hiÖn nªn dÉn ®Õn sau trß ch¬i kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ gi¸o dôc cao. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn do ®©u? T«i nghÜ thø nhÊt do ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt trêng líp, bµn ghÕ, trang thiÕt bÞ phôc vô cho gi¶ng d¹y cßn thiÕu thèn. ë mét sè giê häc gi¸o viªn muèn tæ chøc trß ch¬i th× kh«ng cã ®iÒu kiÖn. Thø hai lµ do ®é nhiÖt t×nh, ý thøc tr¸ch nhiÖm còng nh nhËn thøc râ rµng lµ cÇn ph¶i thùc sù ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cha cao . Nguyªn nh©n thø ba lµ vÒ phÝa häc sinh, c¸c em cßn rôt rÌ, ngîng ngïng kh«ng tù tin trong giao tiÕp. 8
9. Bªn c¹nh viÖc kh¾c phôc khã kh¨n vÒ ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ d¹y häc, t«i lu«n quan t©m gÇn gòi båi dìng t tëng, t×nh c¶m vèn sèng cho häc sinh, ®ång thêi tù häc hái, trau dåi kiÕn thøc, tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô s ph¹m qua b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, qua s¸ch b¸o t×m tßi ra nh÷ng híng ®i míi ®Ó gi¶ng d¹y tèt còng nh trong c«ng t¸c chñ nhiÖm. III - Qu¸ tr×nh nghiªn cøu Víi nh÷ng suy nghÜ vµ tr¨n trë t«i m¹nh d¹n ¸p dông kinh nghiÖm cña b¶n th©n vµo gi¶ng d¹y m«n §¹o ®øc.Häc sinh n¾m ch¾c ®îc kiÕn thøc ®· häc, biÕt vËn dông vµo thùc tÕ cuéc sèng. Trong khu«n khæ h¹n hÑp cña bµi viÕt nµy t«i xin ®îc tr×nh bµy mét sè kinh nghiÖm "Tæ chøc trß ch¬i häc tËp trong giê d¹y §¹o ®øc ë líp 1".C - Gi¶ i quyÕt vÊn ®Ò I/ Nh÷ng néi dung ®Ò cËp trong s¸ng kiÕn kinh nghiÖm Chóng ta ®· biÕt kÕt qu¶ cuèi cïng cña mçi giê häc ®¹o ®øc lµ häc sinh ph¶i cã ®îc nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu vÒ mét sè chuÈn mùc hµnh vi ®¹o ®øc phï hîp víi løa tuæi. Tõ ®ã tõng bíc h×nh thµnh cho häc sinh kü n¨ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ®èi víi quan niÖm hµnh vi viÖc lµm cã liªn quan ®Õn c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc ®· häc. Bíc ®Çu h×nh thµnh th¸i ®é cã tr¸ch nhiÖm víi lêi nãi, viÖc lµm cña b¶n th©n, tù tin vµo b¶n th©n. Trong c¸c giê ®¹o ®øc ngoµi c¸c ph¬ng ph¸p ®Æc trng cña m«n häc nh ph¬ng ph¸p ®éng n·o, th¶o luËn nhãm, ®ãng vai v.v t«i thêng chó träng ®Õn ph¬ng ph¸p tæ chøc trß ch¬i häc tËp cho häc sinh. Môc ®Ých tæ chøc trß ch¬i cã thÓ lµ khëi ®éng, giíi thiÖu bµi; cã thÓ lµ häc sinh t×m hiÓu, ph¸t hiÖn néi dung bµi häc; cã thÓ lµ ®Ó rÌn luyÖn kü n¨ng øng xö cho häc sinh; cã thÓ lµ kh¾c s©u, cñng cè kiÕn thøc cho häc sinh. Tuy nhiªn ®Ó viÖc tæ chøc cho häc sinh ch¬i ®¹t hiÖu qu¶ gi¸o dôc cao th× kh«ng ph¶i lµ viÖc lµm dÔ thùc hiÖn. ë bµi viÕt nµy t«i xin ®îc ®Ò cËp tíi ba vÊn ®Ò c¬ b¶n: 1) Chñ ®éng kh¾c phôc khã kh¨n vÒ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ d¹y häc. 2) Kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n tõ phÝa häc sinh. 9
10. 3) Kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n tõ phÝa gi¸o viªn. II/ BiÖn ph¸p thùc hiÖn 1) Kh¾c phôc khã kh¨n vÒ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ d¹y häc. §iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt trang thiÕt bÞ d¹y häc lµ yÕu tè quan träng, nã cã t¸c dông phô trî ®¾c lùc cho gi¸o viªn khi tiÕn hµnh tæ chøc trß ch¬i häc tËp m«n §¹o ®øc. T«i nghÜ gi¸o viªn ph¶i chñ ®éng, linh ho¹t, s¸ng t¹o khi tæ chøc trß ch¬i häc tËp ®¹o ®øc cho häc sinh. ë nh÷ng trß ch¬i cÇn ®iÒu kiÖn s©n b·i réng, bµn ghÕ ®óngquy c¸ch ®Ó tæ chøc cho häc sinh c¶ líp cïng tham gia mét trß ch¬i, th× ta cã thÓ chia nhá tõng tèp häc sinh hoÆc thay ®æi thµnh trß ch¬i kh¸c phï hîp víi ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt cña líp, cña trêng mµ vÉn ®¶m b¶o ®îc néi dung gi¸o dôc cho häc sinh. VÝ dô : Khi tæ chøc cho häc sinh trß ch¬i “NÐm bãng” trong bµi: “Em lµ häc sinh líp 1” ( §¹o ®øc – líp 1). Gi¸o viªn cã thÓ lµm qu¶ bãng b»ng giÊy b¸o vo viªn to b»ng 1/2 qu¶ bãng thêng, bªn ngoµi bäc b»ng giÊy mµu cho ®Ñp. Hay ë trß ch¬i “TÆng hoa” ; “ H¸i hoa d©n chñ” (Trß ch¬i nµy ®îc ¸p dông ë rÊt nhiÒu bµi trong ch¬ng tr×nh ®¹o ®øc). Gi¸o viªn cã thÓ dïng giÊy mµu c¾t thµnh nh÷ng b«ng hoa nhiÒu mµu s¾c Hµng ngµy gi¸o viªn, häc sinh cã thÓ su tÇm thªm tranh ¶nh s¸ch b¸o vÒ c¸c loµi c©y, hoa, ngêi, ®éng vËt ®Ó cã thÓ minh ho¹ cho trß ch¬i thªm sinh ®éng hÊp dÉn. Tãm l¹i tuú tõng ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh mµ gi¸o viªn cã thÓ linh ho¹t, chñ ®éng s¸ng t¹o tæ chøc trß ch¬i cho häc sinh sao cho ®¹t hiÖu qu¶, yªu cÇu cÇn gi¸o dôc. 2) Gi¶i ph¸p kh¾c phôc nh÷ng víng m¾c tõ phÝa häc sinh. Theo ph¬ng ph¸p d¹y häc míi, häc sinh lµ ngêi chñ ®éng lÜnh héi kiÕn thøc dùa trªn sù híng dÉn cña gi¸o viªn. Tuy nhiªn trong khi tæ chøc trß ch¬i cho häc sinh t«i thÊy c¸c em cßn rÊt nhót nh¸t, thiÕu tù tin.§Ó kh¾c phôc h¹n chÕ Êy, ngay tõ khi nhËn líp (®Çu n¨m häc) t«i lµm c«ng t¸c ®iÒu tra c¬ b¶n, lÊy th«ng tin tõng hoµn c¶nh gia ®×nh, ®iÒu kiÖn sèng cña tõng häc sinh, t×m hiÓu tÝnh c¸ch, c¸ tÝnh, tr×nh ®é n¨ng lùc, kh¶ n¨ng hiÓu biÕt cña c¸c em, 10
11. sau ®ã ph©n lo¹i ®Ó cã c¸c c¸ch kh¸c nhau gióp ®ì häc sinh. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, t«i cè g¾ng d¹y tèt tÊt c¶ c¸c m«n häc, thµnh lËp tñ s¸ch m¨ng non cña líp (do häc sinh ®ãng gãp). Nhê vËy c¸c em ®· ®îc bæ sung rÊt nhiÒu kiÕn thøc n©ng dÇn tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ mäi mÆt. T«i thêng xuyªn gÇn gòi trß chuyÖn víi c¸c em vµ ®Æc biÖt quan t©m ®Õn hai ®èi tîng häc sinh. Mét lµ häc sinh cã c¸ tÝnh m¹nh, hai lµ nh÷ng häc sinh cßn e dÌ nhót nh¸t trong c¸c ho¹t ®éng. Víi ®èi tîngmét: Bªn c¹nh nh÷ng viÖc nªu lªn nh÷ng ®iÓm tèt cña häc sinh nµy lµ nhanh nhÑn, ho¹t b¸t, h¨ng h¸i trong c¸c ho¹t ®éng, th× gi¸o viªn ph¶i rÌn cho häc sinh thãi quen ho¹t ®éng cã nÒ nÕp, trËt tù. Víi nh÷ng häc sinh cßn nhót nh¸t, t«i thêng xuyªn quan t©m, trß chuyÖn gîi më, ®éng viªn khÝch lÖ häc sinh nãi lªn ý kiÕn cña b¶n th©n. Nh vËy, trong khi tæ chøc trß ch¬i häc tËp, gi¸o viªn cÇn ph¶i ®éng viªn, khuyÕn khÝch t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ mäi ®èi tîng häc sinh ®Òu ®îc tham gia. Lùa chän trß ch¬i, lùa chän c¸c yªu cÇu phï hîp, võa søc víi tõng ®èi tîng häc sinh sao cho sau trß ch¬i mçi häc sinh ®Òu ®îc häc, ®Òu nhËn ®îc ë ®ã nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng néi dung mang ý nghÜa gi¸o dôc. 3) Gi¶i ph¸p kh¾c phôc nh÷ng víng m¾c tõ phÝa gi¸o viªn Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n khiÕn gi¸o viªn ng¹i, lóng tóng kh«ng muèn tæ chøc trß ch¬i trong giê häc ®¹o ®øc lµ v×: Tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô, vèn hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ, t©m lý ng¹i ®æi míi vÒ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y. Mét sè gi¸o viªn kh«ng biÕt tæ chøc trß ch¬i vµo lóc nµo trong giê häc, thiÕt kÕ trß ch¬i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu g× vµ c¸ch thøc tæ chøc ra sao. 3.1/ Kh«ng ngõng n©ng cao nhËn thøc, tù häc hái trau dåi kiÕn thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô. §Ó ®¸p øng víi yªu cÇu cña x· héi hiÖn nay, t«i nghÜ mçi gi¸o viªn chóng ta cÇn ph¶i cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. Chóng ta cÇn ph¶i nhanh chãng tiÕp cËn víi c¸c ph¬ng ph¸p hiÖn ®¹i, kÕt hîp hµi hoµ víi c¸c ph¬ng ph¸p truyÒn thèng ®Ó ¸p dông vµo tõng néi dung bµi gi¶ng cho phï hîp víi néi dung ch¬ng tr×nh ®ang ®îc ®æi míi vµ thùc tÕ hiÖn nay: 11
12. -Gi¸o viªn ph¶i tÝch cùc häc hái trau dåi kiÕn thøc cho b¶n th©n. KiÕn thøc cña mçi trß ch¬i ®¹o ®øc lµ kiÕn thøc tæng hîp vÒ tù nhiªn, x· héi, vÒ thÕ giíi xung The using software is free version, you can upgrade it to the upgrade version. chừng mực nào đó, phải biết suy nghĩ năng động, sáng tạo. Vì vậy có thể coi giải toán có lời văn là một trong những biểu hiện năng động nhất của hoạt động trí tuệ của học sinh. Dạy học giải toán có lời văn ở tiểu học nhằm mục đích chủ yếu sau: - Giúp học sinh luyện tập, củng cố, vận dụng các kiến thức và thao tác thực hành đã học, rèn luyện kỹ năng tính toán bước tập dược vận dụng kiến thức và rèn luyện kỹ năng thực hành vào thực tiễn. - Giúp học sinh từng bước phát triển năng lực tư duy, rèn luyện phương pháp và kỹ năng suy luận, khêu gợi và tập dược khả năng quan sát, phỏng đoán, tìm tòi. - Rèn luyện cho học sinh những đặc tính và phong cách làm việc của người lao động, như: cẩn thận, chu đáo, cụ thể Ở học sinh lớp 5, kiến thức toán đối với các em không còn mới lạ, khả năng nhận thức của các em đã được hình thành và phát triển ở các lớp trước, tư duy đã bắt đầu có chiều hướng bền vững và đang ở giai đoạn phát triển. Vốn sống, vốn hiểu biết thực tế đã bước đầu có những hiểu biết nhất định. Tuy nhiên trình độ nhận thức của học sinh không đồng đều, yêu cầu đặt ra khi giải các bài toán có lời văn cao hươn những lớp trước, các em phải đọc nhiều, viết nhiều, bài làm phải trả lời chính xác với phép tính, với các yêu cầu của bài toán đưa ra, nên thường vướng mắc về vấn đề trình bày bài giải: 12
13. sai sót do viết không đúng chính tả hoặc viết thiếu, viết từ thừa. Một sai sót đáng kể khác là học sinh thường không chú ý phân tích theo các điều kiện của bài toán nên đã lựa chọn sai phép tính. Với những lý do đó, trong học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp Năm nói riêng, việc học toán và giải toán có lời văn rất quan trọng và rất cần thiết. Để thực hiện tốt mục tiêu đó, giáo viên cần phải nghiên cứu, tìm biện pháp giảng dạy thích hợp, giúp các em giải bài toán một cách vững vàng, hiểu sâu được bản chất của vấn đề cần tìm, mặt khác giúp các em có phương pháp suy luận toán loogic thông qua cách trình bày, lời giả đúng, ngắn gọn, sáng tạo trong cách thực hiện. Từ đó giúp các em hứng thú, say mê học toán. Từ những căn cứ đó tôi đã chọn đề tài "Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5" để nghiên cứu, với mục đích là: - Tìm hiểu nội dung, chương trình và những phương pháp dùng để giảng dạy toán có lời văn. - Tìm hiểu những kỹ năng cơ bản cần trang bị để phục vụ việc giải toán có lời văn cho học sinh lớp Năm. - Khảo sát và hướng dẫn giải cụ thể một số bài toán, một số dạng toán có lời văn ở lớp Năm, từ đó đúc rút kinh nghiệm, đề xuất một số ý kiến góp phần nâng cao chất lượng dạy học giải toán có lời văn. 13
14. Phần thứ hai NỘI DUNG I. CƠ SỞ KHOA HỌC: 1/ Cơ sở lý luận: Giải toán là một thành phần quan trọng trong chương trình giảng dạy môn toán ở bậc tiểu học. Nội dung của việc giải toán gắn chặt một cách hữu cơ với nội dung của số học và số học tự nhiên, các số thập phân, các đại lượng cơ bản và các yếu tố đại số, hình học có trong chương trình. Vì vậy, việc giải toán có lời văn có một vị trí quan trọng thể hiện ở các điểm sau: a) Các khái niệm và các quy tắc về toán trong sách giáo khoa, nói chung đều được giảng dạy thông qua việc giải toán. Việc giải toán giúp học sinh củng cố, vận dụng các kiến thức, rèn luyện kĩ năng tính toán. Đồng thời qua việc giải toán của học sinh mà giáo viên có thể dễ dàng phát hiện ra những 14
15. ưu điểm hoặc thiếu sót của các em về kiến thức, kĩ năng và tư duy để giúp các em phát huy hoặc khắc phục. b) Việc kết hợp học và hành, kết hợp giảng dạy với đời sống được thực hiện thông qua việc cho học sinh giải toán, các bài toán liên hệ với cuộc sống một cách thích hợp giúp học sinh hình thành và rèn luyện những kĩ năng thực hành cần thiết trong đời sống hàng ngày, giúp các em biết vận dụng những kĩ năng đó trong cuộc sống. c) Việc giải toán góp phần quan trọng trong việc xây dựng cho học sinh những cơ sở ban đầu của lòng yêu nước, tinh thần quốc tế vô sản, thế giới quan duy vật biện chứng: việc giải toán với những đề tài thích hợp, có thể giới thiệu cho các em những thành tựu trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta và các nước anh em, trong công cuộc bảo vệ hòa bình của nhân dân thế giới, góp phần giáo dục các em bảo vệ môi trường, phát triển dân số có kế hoạch Việc giải toán có thể giúp các em thấy được nhiều khái niệm toán học. Ví dụ: các số, các phép tính, các đại lượng đều có nguồn gốc trong cuộc sống hiện thực, trong thực tiễn hoạt động của con người, thấy được các mối quan hệ biện chứng giữa các dữ kiện, giữa cái đã cho và cái phải tìm d) Việc giải toán góp phần quan trọng vào việc rèn luyện cho học sinh năng lực tư duy và những đức tính tốt của người lao động mới. Khi giải một bài toán, tư duy của học sinh phải hoạt động một cách tích cực vì các em cần phân biệt cái gì đã cho và cái gì cần tìm, thiết lập các mối liên hệ giữa các dữ kiện của bài toán giữa cái đã cho và cái phải tìm. Suy luận, nêu lên những phán đoán, rút ra những kết luận, thực hiện phép tính cần thiết để giải quyết vấn đề đặt ra Hoạt động trí tuệ có trong việc giải toán góp phần giáo dục cho các em ý trí vượt khó khăn, đức tính cẩn thận, chu đáo, làm việc có hiệu quả, có kế hoạch, thói quen xem xét có căn cứ, có thói quen tự kiểm tra kết 15
16. quả công việc mình làm, có óc độc lập, suy nghĩ sáng tạo, tìm ra những lời giải mới, hay và ngắn gọn * Nội dung chương trình Toán lớp 5: 1. Ôn tập về số tự nhiên. 2. Ôn tập về các phép tính số tự nhiên. 3. Dấu hiệu chia hết cho 2, 3, 5, 9. 4. Phân số (ôn tập, bổ sung). 5. Các phép tính về phân số. 6. Số thập phân. 7. Các phép tính về số thập phân. 8. Hình học - chu vi, diện tích, thể tích của một hình. 9. Số đo thời gian - Toán chuyển động đều. 2/ Cơ sở thực tiễn: Toán có lời văn thực chất là những bài toán thực tế. Nội dung bài toán được thông qua những câu văn nói về những quan hệ, tương quan và phụ thuộc, có liên quan đến cuộc sống thường xảy ra hàng ngày. Cái khó của bài toán có lời văn là phả lược bỏ những yếu tố về lời văn đã che đậy bản chất toán học của bài toán, hay nói cách khác là chỉ ra mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa đựng trong bài toán và nêu ra phép tính thích hợp để từ đó tìm được đáp số bài toán. a) Đề bài của bài toán có lời văn bào giờ cũng có hai phần: - Phần đã cho hay còn gọi là giả thiết của bài toán. - Phần phải tìm hay còn gọi là kết luận của bài toán. Ngoài ra, trong đề toán có nêu mối quan hệ giữa phần đã cho và phần phải tìm hay thực chất là các mối quan hệ tương quan phụ thuộc vào giả thiết và kết luận của bài toán. b) Quy trình giải toán có lời văn thường thông qua các bước sau: 16
17. - Nghiên cứu kỹ đầu bài: Trước hết cần đọc cẩn thận đề toán, suy nghĩ về ý nghĩa bài toán, nội dung bài toán, đặc biệt là chú ý đến câu hỏi bài toán. Chớ vội tính toán khi chưa đọc kỹ đề toán. - Thiết lập mối quan hệ giữa các số đã cho và diễn đạt nội dung bài toán bằng ngôn ngữ hoặc tóm tắt điều kiện bài toán, hoặc minh họa bằng sơ đồ hình vẽ. - Lập kế hoạch giải toán: Học sinh phải suy nghĩ xem để trả lời câu hỏi của bài toán cần thực hiện phép tính gì? Suy nghĩ xem từ số đã cho và điều kiện của bài toán có thể biết gì? Có thể làm phép tính gì? Phép tính đó có thể giúp trả lời câu hỏi của bài toán không? Trên các cơ sở đó, suy nghĩ để thiết lập trình tự giải toán. - Thực hiện phép tính theo trình tự kế hoạch đã thiết lập để tìm đáp số. Mỗi khi thực hiện phép tính cần kiểm tra xem đã tính đúng chưa? Phép tính được thực hiện có dựa trên cơ sở đúng đắn không? Giải xong bài toán, khi cần thiết, cần thử lại xem đáp số tìm được có trả lời đúng câu hỏi của bài toán, có phù hợp với các điều kiện của bài toán không? Trong một số trường hợp, giáo viên nên khuyến khích học sinh tìm xem có cách giải khác gọn hơn không? Ví dụ 1: Thùng to có 26 lít dầu, thùng bé có 18 lít dầu. Dầu được chứa vào các chai như nhau, mỗi chai có 0,8 lít. Hỏi có tất cả bao nhiêu chai dầu? Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện bài toán trên bằng cách dùng phương pháp vấn đáp, kết hợp với minh họa bằng tóm tắt đề toán. + Phân tích nội dung đề toán: Giáo viên dùng hai câu hỏi: Bài toán cho biết gì? Bài toán hỏi gì? Để học sinh thấy rõ nội dung: - Thùng to có 26 lít dầu. - Thùng bé có 18 lít dầu. - Mỗi chai chứa 0,8 lít dầu. 17
18. - Hỏi có tất cả bao nhiêu chai dầu? + Tóm tắt bài toán: Theo những câu trả lời của học sinh, giáo viên hướng dẫn học sinh tóm tắt như sau: Thùng to: 26 lít. Thùng bé: 18 lít. Có : chai dầu? Tóm tắt trên chính là chỗ dựa cho học sinh tự tìm ra lời giải và phép tính tương ứng. + Thiết lập trình tự giải: Giáo viên đặt câu hỏi "Muốn biết có bao nhiêu chai dầu, ta làm như thế nào?" Học sinh trả lời :"Trước hết ta phải tìm tổng số lít dầu có ở hai thùng; sau đó mới tìm tổng số chai đựng dầu". Bài giải Tổng số lít dầu có ở hai thùng là: 26 + 18 = 44 (lít) Số chai đựng dầu là: 44 : 0,8 = 55 (chai) Đáp số: 55 chai II. CÁC PHƯƠNG PHÁP DÙNG ĐỂ DẠY GIẢI BÀI TOÁN CÓ LỜI VĂN: 1/ Phương pháp trực quan: Nhận thức của trẻ từ 6 đến 11 tuổi còn mang tính cụ thể, gắn với các hình ảnh và hiện tượng cụ thể, trong khi đó kiên thức của môn toán lại có tính trừu tượng và khái quát cao. Sử dụng phương pháp này giúp học sinh có chỗ dựa cho hoạt động tư duy, bổ xung vốn hiểu biết, phát triển tư duy trừu tượng và vốn hiểu biết. Đối với học sinh lớp 5, việc sử dụng đồ dùng trực quan ít hơn các lớp trước và bớt dần đi việc dùng đồ vật thật. Ví dụ: Khi dạy giải toán ở lớp năm, giáo viên có thể cho học sinh qua sát mô hình hoặc hình 18
19. vẽ, sau đó lập tóm tắt đề bài rồi mới đến bước chọn phép tính. 2/ Phương pháp gợi mở - vấn đáp: Đây là phương pháp rất cần thiết và thích hợp với học sinh tiểu học, rèn cho học sinh cách suy nghĩ, cách diễn đạt bằng lời, tạo niềm tin và khả năng học tập của từng học sinh. Để sử dụng tốt phương pháp này, giáo viên cần lựa chọn hệ thống câu hỏi chính xác và rõ ràng, nhờ thế học sinh có thể nắm được bài học ngay từ đầu và giúp các em trả lời được dễ dàng hơn. 3/ Phương pháp thực hành luyện tập: Sử dụng phương pháp này để thực hành luyện tập kiến thức, kĩ năng giải toán từ đơn giản đến phức tạp (chủ yếu ở các tiết luyện tập). Trong quá trình học sinh luyện tập, giáo viên có thể phối hợp các phương pháp như: gợi mở, vần đáp và giảng giải minh họa. 4/ Phương pháp sơ đồ đoạn thẳng: Giáo viên sử dụng sơ đồ đoạn thắng để biểu diễn các đại lượng đã cho trong bài và mối liên hệ phụ thuộc giữa các đại lượng đó. Giáo viên phải chọn độ dài đoạn thẳng một cách thích họp để học sinh dễ dàng quan sat và thấy được mối liên hệ phụ thuộc giữa các đại lượng tạo ra hình ảnh cụ thể để giúp học sinh suy nghĩ, tìm tòi giải toán. 5/ Phương pháp giảng giải - minh họa: Khi cần giảng giải - minh họa, giáo viên cần nói gọn, rõ và kết hợp với gợi mở - vấn đáp. Giáo viên nên phối hợp giảng giải với hoạt động thực hành của học sinh ( ví dụ: Bằng hình vẽ, mô hình, vật thật ) để học sinh phối hợp nghe, nhìn và làm. Nên hạn chế sử dụng phương pháp này vì sẽ làm hạn chế khả năng tư duy lô gic và suy nghĩ sáng tạo của học sinh. III. MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỂ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIẢI CÁC BÀI TOÁN CÓ LỜI VĂN Ở LỚP 5: Muốn phân tích được tình huống, lựa chọn phép tính thích hợp, các em 19
20. cần nhận thức được: cái gì đã cho, cái gì cần tìm, mối quan hệ giữa cái đã cho và cái phải tìm. Trong bước đầu giải toán, việc nhận thức và việc lựa chọn phép tính với các em là một việc khó. Để giúp các em khắc phục khó khăn này, cần dựa vào các hoạt động cụ thể của các em với vật thật, với mô hình, dựa vào hình vẽ, các sơ đồ toán học nhằm làm cho các em hiểu khái niệm "gấp" với phép nhân, khái niệm "một phần "với phép chia" trong tương quan giữa các mối quan hệ với bài toán. Trong một bài toán, câu hỏi có một chức năng quan trọng vì việc lựa chọn phép tính thích hợp được quy định không chỉ bởi các dữ kiện mà còn bởi các câu hỏi. Với cùng các dữ kiện như nhau có thể đặt các câu hỏi khác nhau, do đó việc lựa chọn phép tính cũng khác nhau. Việc thấu hiểu câu hỏi của bài toán là điều kiện căn bản để giải đúng bài toán đó. Những trẻ em trong giai đoạn đầu khi mới giải toán chưa nhận thức được đầy đủ chức năng của câu hỏi trong bài toán. Để rèn luyện cho các em suy luận đúng,cần giúp các em nhận thức được chức năng quan trọng của câu hỏi trong bài toán. Câu hỏi của bài toán, đôi khi nêu cho các em bài toán vui không giải được. Chẳng hạn: "Trên cành cây có 10 con chim. Người thợ săn bắng rơi 2 con chim. Hỏi trong lồng còn mấy con chim?" Có em sẽ nhầm và trả lời là 8 con chim. Lúc đó giáo viên sẽ giải thích để học sinh nhận ra cái sai trong câu hỏi của bài toán. Đối với toán có lời văn ở lớp 5, chủ yếu là các bài toán hợp, giải các bài toán hợp cũng có nghĩa là giải quyết các bài toán đơn. Mặt khác các dạng toán đều đã được học ở các lớp trước, bao gồm 2 nhóm chính như sau: a) Nhóm 1: Các bài toán hợp mà quá trình giải không theo một phương pháp thống nhất cho các bài toán đó. b) Nhóm 2: Các bài toán điển hình là các bài toán mà trong quá trình giải có phương pháp riêng cho từng dạng bài toán. Trong chương trình toán 20
21. 5 có những dạng toán điển hình sau: - Tìm số trung bình cộng. - Tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó. - Tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai số đó. - Tìm hai số khi biết hiệu và tỉ số của hai số đó. - Bài toán liên quan đến đại lượng tỉ lệ thuận, tỉ lệ nghịch. Người giáo viên phải nắm vững các dạng toán để khi hướng dẫn học sinh giải toán sẽ tổ chức cho học sinh trước hết dạng toán để có cách giải phù hợp. Giải toán là một hoạt động trí tuệ khó khăn, phức tạp. Hình thành kĩ năng giải toán khó hơn nhiều so với hình thành kĩ năng tính. Vì bài toán là sự kết hợp đa dạng nhiều khái niệm, quan hệ toán học. Giải toán không chỉ là nhớ mẫu để rồi áp dụng, mà đòi hỏi phải nắm chắc khái niệm, quan hệ toán học, nắm chắc ý nghĩa của phép tính, đòi hỏi khả năng suy nghĩ độc lập của học sinh, đòi hỏi phải biết tính đúng. Các bước để giải một bài toán có lời văn ở tiểu học nói chung và lớp 5 nói riêng đã được đề cập ở một số sách về phương pháp giải toán ở bậc tiểu học. Ở đây tôi rút ra một số kinh nghiệm hướng dẫn: phần dạy toán có lời văn ở lớp 5. Ở lớp 5, việc học phân số, học số thập phân, học về các đơn vị đo đại lượng Cũng được kết hợp học các phép tính, học giải toán được kết hợp một cách hữu cơ để có tác dụng hỗ trợ lẫn nhau. Việc dạy cho học sinh nắm được các phương pháp chung để giải toán được chú trọng ngay từ khi các em giải bài toán đầu tiên ở bậc tiểu học và sau này vẫn được thường xuyên quan tâm. Các em luôn được rèn luyện trong việc tìm hiểu đề toán, trong việc phân tích cái gì đã cho, cái gì phải tìm trong việc suy nghĩ tìm ra cách giải và trong việc thực hiện cách giải. Đặc biệt các em thường xuyên sử dụng việc 21
22. tóm tắt bằng sơ đồ, hình vẽ. Sau đây là một số ví dụ về các dạng toán có lời văn ở lớp 5: Ví dụ 1: Bài toán về đại lượng tỉ lệ thuận: Một ô tô cứ đi 100 km thì hết 12,5 lít xăng. Hỏi ô tô đi quãng đường dài 120 km thì cần bao nhiêu lít xăng? Bài giải Số lít xăng ô tô cần có để đi 1 km là: 12,5 : 100 = 0,125 (l) Số lít xăng ô tô cần có để đi quãng đường 60 km là: 0,125 x 120 = 15 (l) Đáp số: 15 lít. Ví dụ 2: Toán chuyển động đều: Một người đi hết quãng đường dài 11,52 km với vận tốc 4,5 km / giờ. Hỏi người đó đã đi hết bao nhiêu giờ và bao nhiêu phút? Bài giải Thời gian ô tô đi hết quãng đường là: 11,52 : 4,5 = 2,5 (giờ) = 2 giờ 30 phút. Đáp số : 2 giờ 30 phút. Ví dụ 3: Bài toán về tỉ lệ nghịch: Một đơn vị bộ đội có 45 người đã chuẩn bị gạo đủ ăn trong 15 ngày. Nhưng sau 5 ngày đơn vị dó tiếp nhận thêm 5 người nữa. Hãy tính xem số gạo còn lại đủ cho đơn vị ăn trong bao nhiêu ngày nữa, biết rằng các suất ăn đều như nhau. Bài giải Số gạo còn lại đủ cho 45 người ăn trong số ngày là: 15 - 5 = 10 (ngày) 22
23. Số người của đơn vị sau khi tăng là: 45 + 5 = 50 ( người) Vì số gạo còn lại đủ cho 45 người ăn trong 10 ngày, nên nếu 1 người ăn số gạo đó thì sẽ đủ trong số ngày là: 10 x 45 = 450 (ngày) Vậy 50 người ăn số gạo còn lại trong số ngày là: 450 : 50 = 9 (ngày) Đáp số: 9 ngày Ví dụ 4: Bài toán về nhân số thập phân với số thập phân: Một khu vườn hình chữ nhật có chiều dài 27,18 m, chiều rộng 9,4 m. Tính chu vi và diện tích khu vườn đó. Tóm tắt: Chiều dài: 27,18 m Chiều rộng: 9,4 m Chu vi: ? m; Diện tích: ?m Bài giải Chu vi của vườn cây hình chữ nhật là: (27,18 + 9,4) x 2 = 72,96 (m) Diện tích khu vườn hình chữ nhật là: 27,18 x 9,4 = 255,492 (m2) Đáp số: 1) 72,96 m 2) 255,492 m2 Ví dụ 5: bài toán về tỉ số phần trăm: Ngày thường mua 5 quả bóng bay hết 10 000 đồng. Cũng với số tiền đó trong ngày lễ chỉ mua được 4 quả bóng như thế. Hỏi so với ngày thưòng thì giá bóng trong ngày lễ tăng hay giảm bao nhiêu phần trăm? Bài giải 23
24. Giá tiền một quả bóng bay ngày thường là: 10000 : 5 = 2000 (đồng) Giá tiền một quả bòng bay đó trong ngày lễ là: 10000 : 4 = 2500 (đồng) Tỉ số phần trăm của giá bóng bay trong ngày lễ so với ngày thường là: 2500 : 200 = 1, 25 1,25 = 125% Coi giá bóng trong ngày thường là 100% thì giá bóng trong ngày lễ hơn ngày thường là: 125% - 100% = 25 % Đáp số : 25% Đối với các bài toán có lời văn như trên, giáo viên nên khuyến khích học sinh tự nêu ra các giả thiết đã biết, cái cần phải tìm, cách tóm tắt bài toán và tìm đường lối giải. Các phép tính giải chỉ là khâu thứ yếu mang tính kĩ thuật. Một số bài nâng cao dành cho học sinh khá giỏi: Đối với những đối tượng học sinh đã giải được và giải thành thạo các bài toán đơn cơ bản, thì việc đưa ra hệ thống bài tập nâng cao là rất quan trọng và cần thiết đẻ cho học sinh có điều kiện phát huy năng lực trí tuệ của mình, vượt xa khỏi tư duy cụ thể mang tính chất ghi nhớ và áp dụng một cách máy móc trong công thức. Qua đó phát triển trí thông minh cho học sinh. Dưới dây là một số dạng bài nâng cao mà tôi đã thực hiện trong các tiết dạy để nâng cao tính hiểu biết, đồng thời bồi dưỡng học sinh giỏi Ví dụ 1: Nếu Kiên và Hiền cùng làm một công việc thì hoàn thành công việc trong 10 ngày. Sau 7 ngày cùng làm thì Kiên nghỉ việc, còn Hiền phải làm 24
25. nốt phần việc còn lại trong 9 ngày nữa. Hãy tính xem nếu mỗi người làm riêng thì sau bao nhiêu ngày sẽ hoàn thành công việc đó? Bài giải Cách 1: Kiên và Hiền cùng làm trong 1 ngày được 1 công việc. 10 Kiên và Hiền cùng làm sau 7 ngày được: 1 7 ´ 7 = ( công việc) 7 10 Phần việc còn lại do Hiền làm là: 7 3 1 - = (công việc) 10 10 Mỗi ngày Hiền làm được là: 3 1 :9 = (công việc) 10 30 Số ngày Hiền làm một mình để xong công việc là: 1 1: = 30 (ngày) 30 Mỗi ngày Kiên làm được là: 1 1 1 - = (công việc) 10 30 15 Số ngày Kiên làm một mình hết công việc là: 1 1: =15 (ngày) 15 Đáp số: Hiền: 30 ngày Kiên: 15 ngày Cách 2: Coi công việc là 10 phần bằng nhau thì Kiên và Hiền cùng làm được 7 phần, nên còn lại 3 phần đó (10 - 7 = 3) là do Hiền làm tiếp trong 9 ngày 25
26. nữa. 3 phần làm 9 ngày. 1 phần làm trong: 9 : 3 = 3 (ngày) 10 phần làm trong: 3 x 10 = 30 (ngày) Vậy Hiền làm riêng thì sau 30 ngày sẽ xong công việc. Giải sử Hiền chỉ làm tiếp 3 ngày nữa thì mới thực hiện thêm 1 phần việc, còn 2 phần việc lẽ ra Kiền phải làm trong 3 ngày. Như thế Kiên làm nhanh gấp đôi Hiền. Vì vậy số ngày Kiên làm riêng để xong công việc là: 30 : 2 = 15 (ngày) Đáp số: Hiền: 30 ngày Kiên: 15 ngày Ví dụ 2: Có một số lít dầu và một số can. Nếu mỗi can chứa 5 lít dầu thì còn thừa 5 lít. Nếu mỗi can chứa 6 lít dầu thì có 1 can không chứa dầu. Hỏi có bao nhiêu can, bao nhiêu lít dầu? Bài giải Nếu mỗi can chứa 5l dầu thì còn thừa 5l. Nếu mỗi can chứa 6l dầu thì có một can không chứa dầu, nghĩa là nếu thêm 6l dầu nữa thì không còn thừa một can nào cả. Do đó số dầu để chứa đủ mỗi can 6l sẽ nhiều hơn số dầu để chứa mỗi can 5l là: 5 + 6 = 11 (l) 6l dầu nhiều hơn 5l dầu là: 6 - 1 = 5 (l) Số can có là: 11 : 1 = 11 (can) Có 11 can, mỗi can chứa 5l, còn thừa 5l thì số dầu có là: 5 x 11 + 5 = 60 (l) 26
27. Đáp số: 11 can 60 lít dầu Ví dụ 3: Lớp 5A tham gia học may, ngày thứ nhất có 1 số học sinh của lớp và 6 2 em, ngày thứ hai có 1 số học sinh còn lại và 1 em tham gia, ngày thứ ba 4 có 2 số học sinh còn lại sau 2 ngày và 3 em, ngày thứ tư có 1 số còn lại 5 3 và 1 em tham gia. Cuối cùng còn lại 5 em chưa tham gia. Hỏi lớp 5A có bao nhiêu học sinh? Số học sinh : Ngày 1 : Ngày 2 : Ngày 3 : Ngày 4 : Số học sinh còn lại sau khi tham gia ngày thứ 3 là: (5 + 1) : 2 x 3 = 9 (em) Số học sinh còn lại sau ngày thứ 2 là: (9 + 3) : 3 x 5 = 20 (em) Số học sinh còn lại sau ngày thứ nhất là: (20 + 1) : 3 x 4 = 28 (em) Số học sinh lớp 5A là: (28 + 2) : 5 + 6 = 36 (em) Đáp số: 36 em V. Kết quả nghiên cứu: 27
28. Qua một thời gian nghiên cứu đề ra một số biện pháp giải toán có lời văn ở lớp 5, tôi đã mạnh dạn tổ chức thực hiện chuyên để toán, về phương pháp, về cách giải toán có lời văn cho học sinh lớp 5 được nâng cao và đạt hiệu quả cao. Kết quả đạt được cụ thể như sau: Thời gian Tổng số Kết quả kiểm tra Giỏi Khá TB Yếu học sinh SL % SL % SL % SL % Giữa kỳ I 31 6 19,35 14 45,16 11 35,39 0 Cuối kỳ I 31 7 22,58 14 45,16 10 32,26 0 Cuối năm 31 8 25,8 15 48,39 8 25,81 0 Từ những kết quả đạt được nêu trên, tôi thấy dạy giải toán có lời văn ở lớp 5 không những chi giúp cho học sinh củng cố, vận dụng các kiến thức đã học, mà còn giúp các em phát triển tư duy, sáng tạo trong học toán và biết vận dụng thực hành vào thực tiễn trong cuộc sống. 28
29. Phần thứ ba KẾT LUẬN - ĐỀ XUẤT VÀ KIẾN NGHỊ I. KẾT LUẬN: Hướng dẫn và giúp học sinh giải toán có lời văn nhằm giúp các em phát triển tư duy trí tuệ, tư duy phân tích và tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa, rèn luyện tốt phương pháp suy luận lôgic. Bên cạnh đó đây là dạng toán rất gần gũi với đời sống thực tế. Do vậy, việc giảng dạy toán có lời văn một cách hiệu quả giúp các em trở thành những con người linh hoạt, sáng tạo, làm chủ trong mọi lĩnh vực và trong cuộc sống thực tế hàng ngày. Những kết quả mà chúng tôi đã thu được trong quá trình nghiên cứu không phải là cái mới so với kiến thức chung về môn toán ở bậc tiểu học, song lại là cái mới đối với bản thân tôi. Trong quá trình nghiên cứu, tôi đã phát hiện và rút ra nhiều điều lý thú về nội dung và phương pháp dạy học giải toán có lời văn ở bậc tiểu học. Tôi tự cảm thấy mình được bồi dưỡng thêm lòng kiên trì, nhẫn nại, sự ham muốn, say xưa với nghiên cứu. Tuy nhiên đề tài này của tôi là giai đoạn đầu nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học nên không tránh khỏi những khiếm khuyết. Tôi mong muốn nhận được ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo, của các bạn đồng nghiệp và những ai 29
30. quan tâm đến vấn đề giải toán có lời văn cho học sinh ở bậc tiểu học nói chung, giải Toán có lời văn ở lớp 5 nói riêng. II. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT: Qua thực tế giảng dạy môn toán ở Trường tiểu học nói chung và lớp 5 nói riêng, tôi thấy người giáo viên phải luôn luôn tìm tòi học hỏi, trau dồi kinh nghiệm để nâng cao trình độ nghiệp vụ. Từ những kinh nghiệm thực tế trong những năm giảng dạy, để giúp học sinh thích học và giải toán có lời văn, tôi kiến nghị với các nhà soạn sách giáo khoa hãy lựa chọn, sắp xếp hệ thống các bài tập từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp để các em có thể vận dụng tốt các kiến thức đã học. Đối với giáo viên, ở mỗi dạng toán cần hướng dẫn học sinh nhận dạng bằng nhiều cách: đọc, nghiên cứu đề, phân tích bằng nhiều phương pháp (Mô hình, sơ đồ đoạn thẳng, suy luận ) để học sinh dễ hiểu, dễ nắm bài hơn. Không dừng lại ở kết quả ban đầu (giải đúng bài toán) mà nên có yêu cầu cao hơn đối với học sinh. Ví dụ: Như yêu cầu học sinh ra một đề toán tương tự hoặc tìm nhiều lời giải khác nhau Giáo viên phải luôn đổi mới phương pháp dạy bằng nhiều hình thức như: trò chơi, đố vui phù hợp với đối tượng học sinh của mình: "Lấy học sinh để hướng vào hoạt động học,người thầy là người hướng dẫn, tổ chức, trò nhận thức chủ động trong việc giải toán." Trong giảng dạy, giáo viên cần chú ý phát triển tư duy, khả năng phân tích, tổng hợp, khả năng suy luận loogic, giúp các em nắm chắc kiến thức cụ thể. Với bài toán có lời văn, đó là cách giải và trình bày lời giải, sử dụng tốt tất cả các phương pháp đã nêu ở trên. Không dừng lại ở kết quả ban đầu (giải đúng bài toán) mà nên có yêu cầu cao hơn với học sinh. Ví dụ: yêu cầu một học sinh ra một để toán tương tự 30
31. hoặc tìm nhiều lời giải khác nhau Trong khi giải phải yêu cầu học sinh đặt câu hỏi: "Làm phép tính đó để làm gì?", từ đó có hướng giải đúng, chính xác. Sau mỗi bài toán, học sinh phải biết xem xét lại kết quả của mình làm để giúp các em tự tin hơn khi giải quyết một vấn đề nào đó. Qua cách dạy đã nêu trên đây, so với các lớp học theo chỉ dẫn của sách giáo khoa và sách giáo viên, tôi nhận thấy học sinh dễ hiểu bài hơn, dễ áp dụng hơn. Qua kết quả học tập của học sinh lớp tôi, các đồng nghiệp trong khối cũng nhận thấy cách hướng dẫn trên hay và có hiệu quả. Hà Nội, tháng 3 năm 2011 Người thực hiện Nguyễn Thị Nhu 31